احکام الجهاد و اسباب الرشاد (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۹: | خط ۹: | ||
== جایگاه و ویژگی‌ها == | == جایگاه و ویژگی‌ها == | ||
== بستر نگارش == | == بستر سیاسی و دینی نگارش == | ||
بستر نگارش این کتاب در گرفتن جنگ‌های ایران و روسیه در دوره سلطنت فتحعلیشاه قاجار است؛ جنگ‌های ایران و روسیه، شامل دو دوره جنگ میان امپراطوری روسیه و دولت قاجار بر سر تصرف منطقه قفقاز است كه به شكست ایران و انعقاد عهدنامه‌های گلستان و تركمان‌چای و جدا شدن سرزمینی‌های قابل توجهی از ایران شد. این جنگ‌ها از اثرگذارترین وقایع دو قرن اخیر ایران در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قلمداد شده‌اند.<ref>مصدق، علی‌اصغر، «جنگ‌های ایران و روس»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۱۵۱.</ref> زمان این دو جنگ میانه سال‌های ۱۲۱۸-۱۲۲۸ق (۱۸۰۳-۱۸۱۳م) در جنگ اول و ۱۲۴۱-۱۲۴۳ (۱۸۲۶-۱۸۲۸م) در جنگ دوم بوده است.<ref>وقایع‌نگار مروزی، میرزا محمدصادق، تایخ جنگ‌های ایران و روس (یادداشت های میرزا محمدصادق وقایع‌نگار مروزی از آغاز تا عهدنامه ترکمان‌چای)، محقق امیرهوشنگ آذر، بی‌جا، ناشر محقق، ۱۳۶۹ش، ص۲۵.</ref> مهم‌ترین علت این جنگ‌ها را سیاست‌های توسعه‌‌طلبانه دولت روسیه به دلیل رشد سرمایه‌های تجاری روسیه دانسته‌اند.<ref>مصدق، «جنگ‌های ایران و روس»، ص۱۵۱.</ref> | بستر نگارش این کتاب در گرفتن جنگ‌های ایران و روسیه در دوره سلطنت فتحعلیشاه قاجار است؛ جنگ‌های ایران و روسیه، شامل دو دوره جنگ میان امپراطوری روسیه و دولت قاجار بر سر تصرف منطقه قفقاز است كه به شكست ایران و انعقاد عهدنامه‌های گلستان و تركمان‌چای و جدا شدن سرزمینی‌های قابل توجهی از ایران شد. این جنگ‌ها از اثرگذارترین وقایع دو قرن اخیر ایران در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قلمداد شده‌اند.<ref>مصدق، علی‌اصغر، «جنگ‌های ایران و روس»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۱۵۱.</ref> زمان این دو جنگ میانه سال‌های ۱۲۱۸-۱۲۲۸ق (۱۸۰۳-۱۸۱۳م) در جنگ اول و ۱۲۴۱-۱۲۴۳ (۱۸۲۶-۱۸۲۸م) در جنگ دوم بوده است.<ref>وقایع‌نگار مروزی، میرزا محمدصادق، تایخ جنگ‌های ایران و روس (یادداشت های میرزا محمدصادق وقایع‌نگار مروزی از آغاز تا عهدنامه ترکمان‌چای)، محقق امیرهوشنگ آذر، بی‌جا، ناشر محقق، ۱۳۶۹ش، ص۲۵.</ref> مهم‌ترین علت این جنگ‌ها را سیاست‌های توسعه‌‌طلبانه دولت روسیه به دلیل رشد سرمایه‌های تجاری روسیه دانسته‌اند.<ref>مصدق، «جنگ‌های ایران و روس»، ص۱۵۱.</ref> از نظر محققان، نگارش کتاب احکام الجهاد و سبیل ارشاد در زمانی روی داد که عالمان شیعه دوران اوج ظهور سیاسی خود را تجربه می‌کردند.<ref>پزشکی، محمد و دیگران، انقلاب اسلامی و چرایی و چگونی رخداد آن، قم، نشر معارف، ۱۳۸۱ش، ص۴۰.</ref>در این دوران سلطنت فتحعلیشاه قاجار (۱۲۱۲-۱۲۵۰ق)، به دلیل علایق مذهبی شاه، قدرت روحانیان شیعه افزایش یافت و آنان حضور گسترده‌ای در حکومت یافتند.<ref>کاظمی موسوی، سید احمد، خاقان صاحب‌قران و علمای زمان: نقش فتحعلیشاه قاجار در شکل‌گیری روندها و نهادهای مذهبی نو، تهران، انتشارات آگاه، ۱۳۹۷ش، ص۱۷-۱۹.</ref> | ||
در دوره اول جنگ‌های ایران و روس، حکومت برای جلب کمک مالی و نظامی مردم و نخبگان نظامی و ایلاتی تلاش کرد تا جنگ با روسیه را از نبرد نظامی به نبرد عقیدتی [[اسلام]] در برابر [[کفر]] تعریف کند. دولت قاجار در این راستا تلاش کرد تا حمله روس‌ها را نه یک حمله نظامی و سیاسی به قلمرو یک حکومت، بلکه حمله به قلمرو اسلام شیعی برای از بین بردن اسلام و مسلط کردن کفر تعریف کند. از این طریق درصدد گرفتن فتاوای جهادی از علمای اصولی برآمد تا از طریق آنها به نبرد خود با روسیه مشروعیت بخشد. عالمان برجسته این دوره به‌جهت سقوط سرزمین‌های اسلامی به دست کفار، به درخواست فتحعلیشاه پاسخ مثبت دادند. رسائل و فتاوایی برای مقابله با روس‌ها نوشتند تا با آنان همراهی کرده باشند.<ref>زرگری‌نژاد، غلامحسین، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره ۱۵۵، پاییز ۱۳۷۹ش، ص۳۷۸-۳۸۰.</ref> | |||
میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی، وزیر عباس میرزا نایب السلطنه، مسئولیت جمع‌آوری فتوا‌های جهاد با روس‌ها را برعهده گرفت. او برای این کار ملا محمدباقر سلماسی و صدرالدین تبریزی را با سرعت تمام نزد علمای شیعه در عراق و سایر بلاد شیعه فرستاد. آنان پس از ملاقات و گفت‌وگو با عالمان و فقیهان مورد نظر و دریافت فتواها و رساله‌های جهادیه آنان با شتاب بازگشتند و فتواها و رساله‌ها را تحویل میرزا عیسی قائم‌مقام دادند.<ref>زرگری‌نژاد، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، ص۳۸۲.</ref> به دستور عباس میرزا این فتواها و رساله‌ها توسط [[قائم‌مقام فراهانی]] در کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد جمع‌آوری شدند.<ref>سپهر، محمدتقی بن محمدعلی، ناسخ التواریخ، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۳ش، ج۱، ص۱۸۴-۱۸۵؛ نیز: قائم مقام بزرگ فراهانی، عیسی بن حسن، احکام الجهاد و اسباب الرشاد، تحقیق غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، انتشارات بقعه،۱۳۸۰ش، ص۸۲.</ref> | |||
ب | |||
== نویسندگان == | |||
{{ستون|۲}} | |||
* شیخ محمدحسن نجفی مشهور به کاشف الغظاء | |||
* میرزا ابوالقاسم قمی مشهور به میرزای قمی | |||
* آقا سید علی طباطبایی مشهور به صاحب ریاض | |||
* سید محمد بن سید علی طباطبایی مشهور به مجاهد | |||
* شیخ محمدحسن قزوینی | |||
* حاج میرمحمدحسین اصفهانی | |||
* ملا علی‌اکبر اصفهانی | |||
* آقا شیخ هاشم کعبی | |||
* ملا محمدرضا همدانی | |||
* ملا احمد نراقی | |||
* میرزا محمدحسین خاتون آبادی امام جمعه اصفهان.<ref>زرگری‌نژاد، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، ص۳۸۳.</ref> | |||
== محتوا == | == محتوا == | ||
نسخهٔ ۲۹ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۰۰
 | این مقاله هماکنون به دست Shamloo در حال ویرایش است. |
کتاب احکام الجهاد و سبیل الرشاد نوشته کیست و نقش آن در جنگ‌های ایران و روس در دوره قاجاریه چه بوده است؟
جایگاه و ویژگی‌ها
بستر سیاسی و دینی نگارش
بستر نگارش این کتاب در گرفتن جنگ‌های ایران و روسیه در دوره سلطنت فتحعلیشاه قاجار است؛ جنگ‌های ایران و روسیه، شامل دو دوره جنگ میان امپراطوری روسیه و دولت قاجار بر سر تصرف منطقه قفقاز است كه به شكست ایران و انعقاد عهدنامه‌های گلستان و تركمان‌چای و جدا شدن سرزمینی‌های قابل توجهی از ایران شد. این جنگ‌ها از اثرگذارترین وقایع دو قرن اخیر ایران در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قلمداد شده‌اند.[۱] زمان این دو جنگ میانه سال‌های ۱۲۱۸-۱۲۲۸ق (۱۸۰۳-۱۸۱۳م) در جنگ اول و ۱۲۴۱-۱۲۴۳ (۱۸۲۶-۱۸۲۸م) در جنگ دوم بوده است.[۲] مهم‌ترین علت این جنگ‌ها را سیاست‌های توسعه‌‌طلبانه دولت روسیه به دلیل رشد سرمایه‌های تجاری روسیه دانسته‌اند.[۳] از نظر محققان، نگارش کتاب احکام الجهاد و سبیل ارشاد در زمانی روی داد که عالمان شیعه دوران اوج ظهور سیاسی خود را تجربه می‌کردند.[۴]در این دوران سلطنت فتحعلیشاه قاجار (۱۲۱۲-۱۲۵۰ق)، به دلیل علایق مذهبی شاه، قدرت روحانیان شیعه افزایش یافت و آنان حضور گسترده‌ای در حکومت یافتند.[۵]
در دوره اول جنگ‌های ایران و روس، حکومت برای جلب کمک مالی و نظامی مردم و نخبگان نظامی و ایلاتی تلاش کرد تا جنگ با روسیه را از نبرد نظامی به نبرد عقیدتی اسلام در برابر کفر تعریف کند. دولت قاجار در این راستا تلاش کرد تا حمله روس‌ها را نه یک حمله نظامی و سیاسی به قلمرو یک حکومت، بلکه حمله به قلمرو اسلام شیعی برای از بین بردن اسلام و مسلط کردن کفر تعریف کند. از این طریق درصدد گرفتن فتاوای جهادی از علمای اصولی برآمد تا از طریق آنها به نبرد خود با روسیه مشروعیت بخشد. عالمان برجسته این دوره به‌جهت سقوط سرزمین‌های اسلامی به دست کفار، به درخواست فتحعلیشاه پاسخ مثبت دادند. رسائل و فتاوایی برای مقابله با روس‌ها نوشتند تا با آنان همراهی کرده باشند.[۶]
میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی، وزیر عباس میرزا نایب السلطنه، مسئولیت جمع‌آوری فتوا‌های جهاد با روس‌ها را برعهده گرفت. او برای این کار ملا محمدباقر سلماسی و صدرالدین تبریزی را با سرعت تمام نزد علمای شیعه در عراق و سایر بلاد شیعه فرستاد. آنان پس از ملاقات و گفت‌وگو با عالمان و فقیهان مورد نظر و دریافت فتواها و رساله‌های جهادیه آنان با شتاب بازگشتند و فتواها و رساله‌ها را تحویل میرزا عیسی قائم‌مقام دادند.[۷] به دستور عباس میرزا این فتواها و رساله‌ها توسط قائم‌مقام فراهانی در کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد جمع‌آوری شدند.[۸]
ب
نویسندگان
- شیخ محمدحسن نجفی مشهور به کاشف الغظاء
- میرزا ابوالقاسم قمی مشهور به میرزای قمی
- آقا سید علی طباطبایی مشهور به صاحب ریاض
- سید محمد بن سید علی طباطبایی مشهور به مجاهد
- شیخ محمدحسن قزوینی
- حاج میرمحمدحسین اصفهانی
- ملا علی‌اکبر اصفهانی
- آقا شیخ هاشم کعبی
- ملا محمدرضا همدانی
- ملا احمد نراقی
- میرزا محمدحسین خاتون آبادی امام جمعه اصفهان.[۹]
محتوا
منابع
- ↑ مصدق، علی‌اصغر، «جنگ‌های ایران و روس»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۱۵۱.
- ↑ وقایع‌نگار مروزی، میرزا محمدصادق، تایخ جنگ‌های ایران و روس (یادداشت های میرزا محمدصادق وقایع‌نگار مروزی از آغاز تا عهدنامه ترکمان‌چای)، محقق امیرهوشنگ آذر، بی‌جا، ناشر محقق، ۱۳۶۹ش، ص۲۵.
- ↑ مصدق، «جنگ‌های ایران و روس»، ص۱۵۱.
- ↑ پزشکی، محمد و دیگران، انقلاب اسلامی و چرایی و چگونی رخداد آن، قم، نشر معارف، ۱۳۸۱ش، ص۴۰.
- ↑ کاظمی موسوی، سید احمد، خاقان صاحب‌قران و علمای زمان: نقش فتحعلیشاه قاجار در شکل‌گیری روندها و نهادهای مذهبی نو، تهران، انتشارات آگاه، ۱۳۹۷ش، ص۱۷-۱۹.
- ↑ زرگری‌نژاد، غلامحسین، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره ۱۵۵، پاییز ۱۳۷۹ش، ص۳۷۸-۳۸۰.
- ↑ زرگری‌نژاد، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، ص۳۸۲.
- ↑ سپهر، محمدتقی بن محمدعلی، ناسخ التواریخ، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۳ش، ج۱، ص۱۸۴-۱۸۵؛ نیز: قائم مقام بزرگ فراهانی، عیسی بن حسن، احکام الجهاد و اسباب الرشاد، تحقیق غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، انتشارات بقعه،۱۳۸۰ش، ص۸۲.
- ↑ زرگری‌نژاد، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، ص۳۸۳.