بیت المقدس: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) (ابرابزار) |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) (←نام) |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
در صورت امکان در مورد بیت المقدس از پیدایش تاکنون توضیح دهید؟ | در صورت امکان در مورد بیت المقدس از پیدایش تاکنون توضیح دهید؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}}'''بیت‌المقدس'''، نام شهری باستانی در [[فلسطین]] است. اورشلیم و قدس نامهای دیگر این شهر است. بیت المقدس از شهرهای مهم و مقدس میان ادیان در طول تاریخ شناخته می‌شود. این شهر در طول تاریخ میان مسلمانان و مسیحیان دست به دست می‌شد. فتح شام در اواخر ایام خلافت ابوبکر (۱۳ق /۶۳۴م) آغاز شد | {{پاسخ}}'''بیت‌المقدس'''، نام شهری باستانی در [[فلسطین]] است. اورشلیم و قدس نامهای دیگر این شهر است. بیت المقدس از شهرهای مهم و مقدس میان ادیان در طول تاریخ شناخته می‌شود. این شهر در طول تاریخ میان مسلمانان و مسیحیان دست به دست می‌شد. فتح شام در اواخر ایام خلافت ابوبکر (۱۳ق /۶۳۴م) آغاز شد. در [[جنگ‌های صلیبی]]، مسیحیان این شهر را تصرف کردند و تا سال ۵۸۳ق به دست آنان بود. در این سال [[صلاح‌الدین ایوبی]] شهر را بی‌آنکه کشتاری به راه اندازد، باز پس گرفت. به دنبال قدرت یافتن ترکان عثمانی در سدهٔ ۱۰ق /۱۶م، تحول بزرگی در خاورمیانه و به‌ویژه در بیت‌المقدس پدیدار شد که تا حدود ۴ سده ادامه یافت. | ||
در سدهٔ ۱۳ ق / ۱۹ م و تا آغاز جنگ جهانی اول، سرزمین فلسطین به نحو سازمان یافته‌ای شاهد مهاجرت یهودیان به آنجا بود. اقدامات یهودیان از زمان تشکیل «نخستین کنگرهٔ صهیونیستها» در ۱۸۹۷م در شهر بازل سویس، و طرح ادعای «موطن» نسبت به فلسطین، تا تشکیل «صندوق ملی یهود» در ۱۹۰۱ م، با همراهیهای انگلستان به‌ویژه از ۱۳۳۲ ق / ۱۹۱۴ م به بعد برای اسکان یهودیان و ایجاد موطن برای آنان، منجر به صدور [[اعلامیۀ بالفور]] شد. با تصرف بیت‌المقدس از سوی قوای انگلیسی و خارج ساختن آن از دست حکومت عثمانی، وایزمن (رئیس فدراسیون صهیونیستهای انگلستان) با هیئتی از همکیش خود، دفتری در بیت‌المقدس راه‌اندازی کرد. دولت بریتانیا در ۱۳۲۶ ش /۱۹۴۷ م اعلام داشت که قیمومت خود را در ۱۵ آوریل ۱۹۴۸ ملغا خواهد ساخت. در همین سال، سازمان ملل این مسئله را مطرح ساخت که بیت‌المقدس به صورت شهری بین‌المللی درآید. با رد این پیشنهاد از سوی دولتهای عربی، بر اساس قطعنامهٔ سازمان ملل، بیت‌المقدس به دو نیم شرقی (شامل شهر کهن، در اختیار عربها) و غربی (در دست یهودیان) تقسیم گردید. طی جنگ ۶ روزه، در ۷ ژوئن ۱۹۶۷، اسرائیل بخش شرقی را نیز تصرف کرد و پس از گذشت حدود ۸۵۹ سال از رسیدن لشکر صلیبیون به پشت دیوارهای شهر، آن را به اشغال کامل خود درآورد. | در سدهٔ ۱۳ ق / ۱۹ م و تا آغاز جنگ جهانی اول، سرزمین فلسطین به نحو سازمان یافته‌ای شاهد مهاجرت یهودیان به آنجا بود. اقدامات یهودیان از زمان تشکیل «نخستین کنگرهٔ صهیونیستها» در ۱۸۹۷م در شهر بازل سویس، و طرح ادعای «موطن» نسبت به فلسطین، تا تشکیل «صندوق ملی یهود» در ۱۹۰۱ م، با همراهیهای انگلستان به‌ویژه از ۱۳۳۲ ق / ۱۹۱۴ م به بعد برای اسکان یهودیان و ایجاد موطن برای آنان، منجر به صدور [[اعلامیۀ بالفور]] شد. با تصرف بیت‌المقدس از سوی قوای انگلیسی و خارج ساختن آن از دست حکومت عثمانی، وایزمن (رئیس فدراسیون صهیونیستهای انگلستان) با هیئتی از همکیش خود، دفتری در بیت‌المقدس راه‌اندازی کرد. دولت بریتانیا در ۱۳۲۶ ش /۱۹۴۷ م اعلام داشت که قیمومت خود را در ۱۵ آوریل ۱۹۴۸ ملغا خواهد ساخت. در همین سال، سازمان ملل این مسئله را مطرح ساخت که بیت‌المقدس به صورت شهری بین‌المللی درآید. با رد این پیشنهاد از سوی دولتهای عربی، بر اساس قطعنامهٔ سازمان ملل، بیت‌المقدس به دو نیم شرقی (شامل شهر کهن، در اختیار عربها) و غربی (در دست یهودیان) تقسیم گردید. طی جنگ ۶ روزه، در ۷ ژوئن ۱۹۶۷، اسرائیل بخش شرقی را نیز تصرف کرد و پس از گذشت حدود ۸۵۹ سال از رسیدن لشکر صلیبیون به پشت دیوارهای شهر، آن را به اشغال کامل خود درآورد. | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
از بیت المقدس در متون و دوره‌های مختلف با نامهای گوناگون، اما پیوسته به عنوان شهری قدسی و مورد احترام یاد شده است. از جملهٔ این نام‌هاست: یبوس، یابیش، کادش، سالم، شالم، سالیم، صهیون، شهر داوود، اورسالم (اوروسالیم)، ایلیا، اورشلیم، یروشالئیم (یروشالایم)، قُدس، القُدُس، بیت‌المَقْدِس، بیت‌المُقدَّس و گاهی نیز آن را شهر عدالت، شهر امین، شهر زیبا، شهر مقدس، کوه معبد، شهر خدا یا به تنهایی و به‌طور مطلق، معبد یا شهر خوانده‌اند. | از بیت المقدس در متون و دوره‌های مختلف با نامهای گوناگون، اما پیوسته به عنوان شهری قدسی و مورد احترام یاد شده است. از جملهٔ این نام‌هاست: یبوس، یابیش، کادش، سالم، شالم، سالیم، صهیون، شهر داوود، اورسالم (اوروسالیم)، ایلیا، اورشلیم، یروشالئیم (یروشالایم)، قُدس، القُدُس، بیت‌المَقْدِس، بیت‌المُقدَّس و گاهی نیز آن را شهر عدالت، شهر امین، شهر زیبا، شهر مقدس، کوه معبد، شهر خدا یا به تنهایی و به‌طور مطلق، معبد یا شهر خوانده‌اند. | ||
در متون مذهبی حدود ۲۰ نام مختلف برای بیت‌المقدس به‌کار رفته است. این شهر در قرآن کریم به صورتهای «القریة»، «الارض المبارکة»، «الزیتون» و «الساهرة» آمده است. در تورات در کنار نامهای دیگر، بیش از ۶۵۰ بار نام اورشلیم آمده است. پیش از آنکه داوود نبی(ع) به این مکان وارد شود، نه تنها نزد یبوسیان، ساکنان نخستین آن، بلکه نزد ابراهیم نبی(ع) مکانی مقدس به‌شمار می‌رفت و آن را محلی دانسته‌اند که ابراهیم خلیل(ع) فرزند خود را در آنجا به قربانگاه برد؛ نیز آنجا را محل نزول وحی بر یعقوب نبی(ع) آورده‌اند. صورت یونانی نام این شهر، هیروسولوما نیز از مقدس بودن آن خبر می‌دهد. از این‌رو، این شهر به عنوان «جایگاه انبیا و مهبط وحی»، پیوسته نزد ادیان و مذاهب مختلف، به‌ویژه مسلمانان، مسیحیان و یهودیان، شهری مقدس بوده است. اورشلیم از | در متون مذهبی حدود ۲۰ نام مختلف برای بیت‌المقدس به‌کار رفته است. این شهر در قرآن کریم به صورتهای «القریة»، «الارض المبارکة»، «الزیتون» و «الساهرة» آمده است. در تورات در کنار نامهای دیگر، بیش از ۶۵۰ بار نام اورشلیم آمده است. پیش از آنکه داوود نبی(ع) به این مکان وارد شود، نه تنها نزد یبوسیان، ساکنان نخستین آن، بلکه نزد ابراهیم نبی(ع) مکانی مقدس به‌شمار می‌رفت و آن را محلی دانسته‌اند که ابراهیم خلیل(ع) فرزند خود را در آنجا به قربانگاه برد؛ نیز آنجا را محل نزول وحی بر یعقوب نبی(ع) آورده‌اند. صورت یونانی نام این شهر، هیروسولوما نیز از مقدس بودن آن خبر می‌دهد. از این‌رو، این شهر به عنوان «جایگاه انبیا و مهبط وحی»، پیوسته نزد ادیان و مذاهب مختلف، به‌ویژه مسلمانان، مسیحیان و یهودیان، شهری مقدس بوده است. اورشلیم از نامهای مشهور این شهر است. این شهر در دورهٔ اسلامی به‌طور اخص قدس و گاهی قدس شریف خوانده می‌شد. این شهر را عربها قدس (القدس)، و توسط ایرانیان بیشتر بیت‌المقدس می‌خوانند.<ref>جمعی از نویسندگان، «بیت‌المقدس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ذیل مدخل.</ref> | ||
[[پرونده:بیت المقدس.jpg|بندانگشتی| تصویری از بیت المقدس در زمان حکومت عثمانی]] | [[پرونده:بیت المقدس.jpg|بندانگشتی| تصویری از بیت المقدس در زمان حکومت عثمانی]] | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
بیت‌المقدس به روزگار فرمانروایی حضرت سلیمان(ع) توسعهٔ بسیار، و نیز موقعیت و اهمیتی خاص یافت و از آن پس، مرکز تحولات بزرگ و کوچک دینی و اجتماعی گردید؛ چنان‌که چندبار میان خاندان داوود و شاهان یهود و فرمانروایان آشوری دست به دست شد و سرانجام، بابلیان بر آنجا چیره شدند. | بیت‌المقدس به روزگار فرمانروایی حضرت سلیمان(ع) توسعهٔ بسیار، و نیز موقعیت و اهمیتی خاص یافت و از آن پس، مرکز تحولات بزرگ و کوچک دینی و اجتماعی گردید؛ چنان‌که چندبار میان خاندان داوود و شاهان یهود و فرمانروایان آشوری دست به دست شد و سرانجام، بابلیان بر آنجا چیره شدند. | ||
در ۵۳۹ ق‌م کورش، شاهنشاه ایران بابل را گشود و یهودیان را از اسارت رهانید و اجازه داد که بیت‌المقدس و معابد آن را بازسازی کنند. از این پس، در تمام دورهٔ هخامنشی بیت‌المقدس ایالتی در قلمرو ایران به‌شمار می‌رفت. | در ۵۳۹ ق‌م کورش، شاهنشاه ایران بابل را گشود و یهودیان را از اسارت رهانید و اجازه داد که بیت‌المقدس و معابد آن را بازسازی کنند. از این پس، در تمام دورهٔ هخامنشی بیت‌المقدس ایالتی در قلمرو ایران به‌شمار می‌رفت. مقارن سقوطِ هخامنشیان، شهر در زمرهٔ متصرفات اسکندر قرار گرفت. پس از مرگ او مصریان، و آن گاه سلوکیان بر آنجا استیلا یافتند. در ۶۳ق‌م رومیان، و در ۴۰ق‌م پارتیان ایرانی بر بیت‌المقدس مسلط شدند و اندکی بعد هرود به یاری رومیان بر بیت المقدس استیلا یافت. | ||
مقارن سقوطِ هخامنشیان، شهر در زمرهٔ متصرفات اسکندر قرار گرفت. پس از مرگ او مصریان، و آن گاه سلوکیان بر آنجا استیلا | |||
در ۶۳ق‌م رومیان، و در ۴۰ق‌م پارتیان ایرانی بر بیت‌المقدس مسلط شدند و اندکی بعد هرود به یاری رومیان بر بیت المقدس استیلا یافت | |||
در سالهای ۶۶ و ۱۳۲ م | در سالهای ۶۶ و ۱۳۲ م شورشهایی بزرگ در بیت‌المقدس روی داد که به شدت از سوی رومیان سرکوب شد. سرزمین فلسطین و بیت‌المقدس در ۳۱۲م به متصرفات قسطنطین، امپراتور مسیحی روم افزوده شد. در این دوره کلیساها و ابنیهٔ دینی مسیحی روی به توسعه نهاد و گروه‌های مسیحی به این شهر کوچیدند و در آنجا اقامت گزیدند. پس از تجزیهٔ امپراتوری روم، فلسطین در قلمرو دولت بیزانس قرار گرفت. مدتی بعد، در پی شکستِ رومیان از ساسانیان، بیت‌المقدس به متصرفات ایران افزوده شد؛ ولی در تحولات نظامی و سیاسیِ بعدی، شهر دوباره، تا فتحِ آن به دست مسلمانان، به دست بیزانسیان افتاد.<ref>جمعی از نویسندگان، «بیت‌المقدس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ذیل مدخل.</ref> | ||
پس از تجزیهٔ امپراتوری روم، فلسطین در قلمرو دولت بیزانس قرار گرفت. مدتی بعد، در پی شکستِ رومیان از ساسانیان، بیت‌المقدس به متصرفات ایران افزوده شد؛ ولی در تحولات نظامی و سیاسیِ بعدی، شهر دوباره، تا فتحِ آن به دست مسلمانان، به دست بیزانسیان افتاد.<ref>جمعی از نویسندگان، «بیت‌المقدس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ذیل مدخل.</ref> | |||
=== دورهٔ اسلامی تا عصر عثمانی === | === دورهٔ اسلامی تا عصر عثمانی === | ||
فتح شام در اواخر ایام خلافت ابوبکر (۱۳ق /۶۳۴م) آغاز شد | فتح شام در اواخر ایام خلافت ابوبکر (۱۳ق /۶۳۴م) آغاز شد. عمر بن خطاب خود به درخواست مردم شهر بیامد و صلح‌نامه نوشتند و دروازه‌های شهر را گشودند. مطابق این عهدنامه، مردم بر جان و مال و دین خود ایمن شدند. چنان‌که از آن صلح‌نامه و گزارشهای مربوط به سنوات بعد پیداست، مسلمانان رفتاری تساهل آمیز با اصحاب ادیان، خاصه یهودیان که از سوی رومیان در زحمت و آزار بودند، پیش گرفتند و بدین‌سبب، بیت‌المقدس به زودی به مرکز ادیان بزرگ الاهی، و شهر صلح و آرامش تبدیل شد. بیت المقدس طی ۳قرن نخستِ خلافت عباسی نقش تاریخی چندانی نداشت. ظهور فاطمیان و تسلط آنها بر این شهر در ۳۵۸ق / ۹۶۹م آن را وارد مرحله‌ای جدید از تاریخ حیات خود کرد. | ||
جنگجویان صلیبی به قصد تسخیر این شهر و تسلط بر بزرگ‌ترین مرکز مسیحیت، به فلسطین سرازیر شدند. در سال ۴۹۲ق / ۱۰۹۹م فرنگان قدس را از مصریان گرفتند و چنان به کشتار و غارت دست زدند که مورخان مسیحی نیز از گزارش آن شقاوتها گزیری نیافتند. به این ترتیب بیت‌المقدس مرکز دولت لاتینی صلیبیان در شرق شد و خط مشی نظامی سراسر قلمرو صلیبی در فلسطین را تعیین می‌کرد. فرمانروایان مسیحی، یهودیان را نیز از بیت‌المقدس راندند و گروه‌های مسیحی را که از غرب می‌آمدند، در شهر و اطراف آن جای دادند. | |||
جنگجویان صلیبی به قصد تسخیر این شهر و تسلط بر بزرگ‌ترین مرکز مسیحیت، به فلسطین سرازیر شدند. | |||
بیت‌المقدس تا ۵۸۳ق /۱۱۸۷م در دست صلیبیان بود. در این سال صلاح‌الدین ایوبی شهر را بی‌آنکه کشتاری به راه اندازد، باز پس گرفت. به دستور او مسجد الاقصی را که روی به ویرانی نهاده بود، عمارت کردند و پس از ۹۲سال که شهر در دست فرنگان بود، در آنجا نماز بر پای داشتند. از این پس، بیت المقدس میان مسلمانان و فرنگان دست به دست می‌شد.<ref>جمعی از نویسندگان، «بیت‌المقدس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ذیل مدخل.</ref> | بیت‌المقدس تا ۵۸۳ق /۱۱۸۷م در دست صلیبیان بود. در این سال صلاح‌الدین ایوبی شهر را بی‌آنکه کشتاری به راه اندازد، باز پس گرفت. به دستور او مسجد الاقصی را که روی به ویرانی نهاده بود، عمارت کردند و پس از ۹۲سال که شهر در دست فرنگان بود، در آنجا نماز بر پای داشتند. از این پس، بیت المقدس میان مسلمانان و فرنگان دست به دست می‌شد.<ref>جمعی از نویسندگان، «بیت‌المقدس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ذیل مدخل.</ref> | ||
=== عصر عثمانی === | === عصر عثمانی === | ||
به دنبال قدرت یافتن ترکان عثمانی در سدهٔ ۱۰ق /۱۶م، تحول بزرگی در خاورمیانه و به‌ویژه در بیت‌المقدس پدیدار شد که تا حدود ۴ سده ادامه یافت | به دنبال قدرت یافتن ترکان عثمانی در سدهٔ ۱۰ق /۱۶م، تحول بزرگی در خاورمیانه و به‌ویژه در بیت‌المقدس پدیدار شد که تا حدود ۴ سده ادامه یافت. هنگامی که سلطان سلیم در ۹۲۳ ق /۱۵۱۷ م به این شهر دست یافت، به‌رغم رو به زوال بودن و جمعیت نسبتاً کم، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود. | ||
این وضعیت تا سدهٔ ۱۳ق /۱۹م که شرایط تا حدی بهبود یافته بود، طول کشید | به روزگار سلطان سلیمان، امور مسیحیان بیت‌المقدس به دنبال معاهداتی، در دست رهبران دینی کاتولیک بود؛ ولی در عصر سلطان مراد چهارم، یونانیان ارتدکس بر این امور مسلط شدند. حکومت عثمانی تا مدتی بیت‌المقدس را به خوبی اداره می‌کرد، اما اقدامات مدنی آنان دیری نپایید و شهر رو به افول نهاد و به صورت شهری دردست حاکمان خودکامه درآمد. این وضعیت تا سدهٔ ۱۳ق /۱۹م که شرایط تا حدی بهبود یافته بود، طول کشید. در این دوره، اروپاییان بیت‌المقدس را حتی «نفرت‌انگیزترین مکان روی زمین»، و خانه‌های آن را «همچون زندان و گور» به‌شمار آورده‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، «بیت‌المقدس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ذیل مدخل.</ref> | ||
== دوره معاصر == | == دوره معاصر == | ||
نسخهٔ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۲۰
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
در صورت امکان در مورد بیت المقدس از پیدایش تاکنون توضیح دهید؟
بیت‌المقدس، نام شهری باستانی در فلسطین است. اورشلیم و قدس نامهای دیگر این شهر است. بیت المقدس از شهرهای مهم و مقدس میان ادیان در طول تاریخ شناخته می‌شود. این شهر در طول تاریخ میان مسلمانان و مسیحیان دست به دست می‌شد. فتح شام در اواخر ایام خلافت ابوبکر (۱۳ق /۶۳۴م) آغاز شد. در جنگ‌های صلیبی، مسیحیان این شهر را تصرف کردند و تا سال ۵۸۳ق به دست آنان بود. در این سال صلاح‌الدین ایوبی شهر را بی‌آنکه کشتاری به راه اندازد، باز پس گرفت. به دنبال قدرت یافتن ترکان عثمانی در سدهٔ ۱۰ق /۱۶م، تحول بزرگی در خاورمیانه و به‌ویژه در بیت‌المقدس پدیدار شد که تا حدود ۴ سده ادامه یافت.
در سدهٔ ۱۳ ق / ۱۹ م و تا آغاز جنگ جهانی اول، سرزمین فلسطین به نحو سازمان یافته‌ای شاهد مهاجرت یهودیان به آنجا بود. اقدامات یهودیان از زمان تشکیل «نخستین کنگرهٔ صهیونیستها» در ۱۸۹۷م در شهر بازل سویس، و طرح ادعای «موطن» نسبت به فلسطین، تا تشکیل «صندوق ملی یهود» در ۱۹۰۱ م، با همراهیهای انگلستان به‌ویژه از ۱۳۳۲ ق / ۱۹۱۴ م به بعد برای اسکان یهودیان و ایجاد موطن برای آنان، منجر به صدور اعلامیۀ بالفور شد. با تصرف بیت‌المقدس از سوی قوای انگلیسی و خارج ساختن آن از دست حکومت عثمانی، وایزمن (رئیس فدراسیون صهیونیستهای انگلستان) با هیئتی از همکیش خود، دفتری در بیت‌المقدس راه‌اندازی کرد. دولت بریتانیا در ۱۳۲۶ ش /۱۹۴۷ م اعلام داشت که قیمومت خود را در ۱۵ آوریل ۱۹۴۸ ملغا خواهد ساخت. در همین سال، سازمان ملل این مسئله را مطرح ساخت که بیت‌المقدس به صورت شهری بین‌المللی درآید. با رد این پیشنهاد از سوی دولتهای عربی، بر اساس قطعنامهٔ سازمان ملل، بیت‌المقدس به دو نیم شرقی (شامل شهر کهن، در اختیار عربها) و غربی (در دست یهودیان) تقسیم گردید. طی جنگ ۶ روزه، در ۷ ژوئن ۱۹۶۷، اسرائیل بخش شرقی را نیز تصرف کرد و پس از گذشت حدود ۸۵۹ سال از رسیدن لشکر صلیبیون به پشت دیوارهای شهر، آن را به اشغال کامل خود درآورد.
نام
از بیت المقدس در متون و دوره‌های مختلف با نامهای گوناگون، اما پیوسته به عنوان شهری قدسی و مورد احترام یاد شده است. از جملهٔ این نام‌هاست: یبوس، یابیش، کادش، سالم، شالم، سالیم، صهیون، شهر داوود، اورسالم (اوروسالیم)، ایلیا، اورشلیم، یروشالئیم (یروشالایم)، قُدس، القُدُس، بیت‌المَقْدِس، بیت‌المُقدَّس و گاهی نیز آن را شهر عدالت، شهر امین، شهر زیبا، شهر مقدس، کوه معبد، شهر خدا یا به تنهایی و به‌طور مطلق، معبد یا شهر خوانده‌اند.
در متون مذهبی حدود ۲۰ نام مختلف برای بیت‌المقدس به‌کار رفته است. این شهر در قرآن کریم به صورتهای «القریة»، «الارض المبارکة»، «الزیتون» و «الساهرة» آمده است. در تورات در کنار نامهای دیگر، بیش از ۶۵۰ بار نام اورشلیم آمده است. پیش از آنکه داوود نبی(ع) به این مکان وارد شود، نه تنها نزد یبوسیان، ساکنان نخستین آن، بلکه نزد ابراهیم نبی(ع) مکانی مقدس به‌شمار می‌رفت و آن را محلی دانسته‌اند که ابراهیم خلیل(ع) فرزند خود را در آنجا به قربانگاه برد؛ نیز آنجا را محل نزول وحی بر یعقوب نبی(ع) آورده‌اند. صورت یونانی نام این شهر، هیروسولوما نیز از مقدس بودن آن خبر می‌دهد. از این‌رو، این شهر به عنوان «جایگاه انبیا و مهبط وحی»، پیوسته نزد ادیان و مذاهب مختلف، به‌ویژه مسلمانان، مسیحیان و یهودیان، شهری مقدس بوده است. اورشلیم از نامهای مشهور این شهر است. این شهر در دورهٔ اسلامی به‌طور اخص قدس و گاهی قدس شریف خوانده می‌شد. این شهر را عربها قدس (القدس)، و توسط ایرانیان بیشتر بیت‌المقدس می‌خوانند.[۱]
بناهای تاریخی
از میان بناهای جالب توجه در درون دیوارهای شهر کهن، دو دسته به نحو شاخصی بر جای مانده‌اند: نخست، مجموعهٔ حرم شریف شامل دو مکان از معتبرترین مکان‌ها نزد مسلمانان، یعنی مسجد الاقصی و قبةالصخره (مسجد عمر) که بنایی زیبا و باشکوه است؛ حرم شریف از مهم‌ترین مکانهای بیت‌المقدس است که پیروان ادیان گوناگون در آن به عبادت می‌پردازند و با ردیف مدارس مذهبی و مقابر خود که در داخل حصار و دروازه‌ها قرار دارد، از جلوه و ارزش ویژه‌ای برخوردار است. قبةالصخره با گنبد طلایی و کاشیهای آبی، سبز و فیروزه‌ای، در ۵۰۰ متری جنوبی مسجدالاقصی قرار دارد. بنای آن را خلیفهٔ اموی، عبدالملک شروع و پسرش، ولید به اتمام رسانده که حاوی آثار بسیاری از دورهٔ اسلامی است. عبدالملک و پسرش ولید در بیت‌المقدس مساجد، بناها و قصرهای بسیاری برپا کردند و بدین ترتیب، این شهر به عنوان یکی از مراکز بزرگ امویان به‌شمار می‌آمد. دومین مجموعه بنای مهم بیت‌المقدس، مجموعۀ کلیسای قیامت است که بخش‌هایی از آن مربوط به سرآغاز سدهٔ ۵ق است و از یک کلیسای مدور، همراه با دیرها و کلیساهای کوچک که آن را احاطه کرده‌اند، تشکیل شده است.[۲]
تاریخچه
از آغاز تا فتح اسلامی
بیت‌المقدس به روزگار فرمانروایی حضرت سلیمان(ع) توسعهٔ بسیار، و نیز موقعیت و اهمیتی خاص یافت و از آن پس، مرکز تحولات بزرگ و کوچک دینی و اجتماعی گردید؛ چنان‌که چندبار میان خاندان داوود و شاهان یهود و فرمانروایان آشوری دست به دست شد و سرانجام، بابلیان بر آنجا چیره شدند.
در ۵۳۹ ق‌م کورش، شاهنشاه ایران بابل را گشود و یهودیان را از اسارت رهانید و اجازه داد که بیت‌المقدس و معابد آن را بازسازی کنند. از این پس، در تمام دورهٔ هخامنشی بیت‌المقدس ایالتی در قلمرو ایران به‌شمار می‌رفت. مقارن سقوطِ هخامنشیان، شهر در زمرهٔ متصرفات اسکندر قرار گرفت. پس از مرگ او مصریان، و آن گاه سلوکیان بر آنجا استیلا یافتند. در ۶۳ق‌م رومیان، و در ۴۰ق‌م پارتیان ایرانی بر بیت‌المقدس مسلط شدند و اندکی بعد هرود به یاری رومیان بر بیت المقدس استیلا یافت.
در سالهای ۶۶ و ۱۳۲ م شورشهایی بزرگ در بیت‌المقدس روی داد که به شدت از سوی رومیان سرکوب شد. سرزمین فلسطین و بیت‌المقدس در ۳۱۲م به متصرفات قسطنطین، امپراتور مسیحی روم افزوده شد. در این دوره کلیساها و ابنیهٔ دینی مسیحی روی به توسعه نهاد و گروه‌های مسیحی به این شهر کوچیدند و در آنجا اقامت گزیدند. پس از تجزیهٔ امپراتوری روم، فلسطین در قلمرو دولت بیزانس قرار گرفت. مدتی بعد، در پی شکستِ رومیان از ساسانیان، بیت‌المقدس به متصرفات ایران افزوده شد؛ ولی در تحولات نظامی و سیاسیِ بعدی، شهر دوباره، تا فتحِ آن به دست مسلمانان، به دست بیزانسیان افتاد.[۳]
دورهٔ اسلامی تا عصر عثمانی
فتح شام در اواخر ایام خلافت ابوبکر (۱۳ق /۶۳۴م) آغاز شد. عمر بن خطاب خود به درخواست مردم شهر بیامد و صلح‌نامه نوشتند و دروازه‌های شهر را گشودند. مطابق این عهدنامه، مردم بر جان و مال و دین خود ایمن شدند. چنان‌که از آن صلح‌نامه و گزارشهای مربوط به سنوات بعد پیداست، مسلمانان رفتاری تساهل آمیز با اصحاب ادیان، خاصه یهودیان که از سوی رومیان در زحمت و آزار بودند، پیش گرفتند و بدین‌سبب، بیت‌المقدس به زودی به مرکز ادیان بزرگ الاهی، و شهر صلح و آرامش تبدیل شد. بیت المقدس طی ۳قرن نخستِ خلافت عباسی نقش تاریخی چندانی نداشت. ظهور فاطمیان و تسلط آنها بر این شهر در ۳۵۸ق / ۹۶۹م آن را وارد مرحله‌ای جدید از تاریخ حیات خود کرد.
جنگجویان صلیبی به قصد تسخیر این شهر و تسلط بر بزرگ‌ترین مرکز مسیحیت، به فلسطین سرازیر شدند. در سال ۴۹۲ق / ۱۰۹۹م فرنگان قدس را از مصریان گرفتند و چنان به کشتار و غارت دست زدند که مورخان مسیحی نیز از گزارش آن شقاوتها گزیری نیافتند. به این ترتیب بیت‌المقدس مرکز دولت لاتینی صلیبیان در شرق شد و خط مشی نظامی سراسر قلمرو صلیبی در فلسطین را تعیین می‌کرد. فرمانروایان مسیحی، یهودیان را نیز از بیت‌المقدس راندند و گروه‌های مسیحی را که از غرب می‌آمدند، در شهر و اطراف آن جای دادند.
بیت‌المقدس تا ۵۸۳ق /۱۱۸۷م در دست صلیبیان بود. در این سال صلاح‌الدین ایوبی شهر را بی‌آنکه کشتاری به راه اندازد، باز پس گرفت. به دستور او مسجد الاقصی را که روی به ویرانی نهاده بود، عمارت کردند و پس از ۹۲سال که شهر در دست فرنگان بود، در آنجا نماز بر پای داشتند. از این پس، بیت المقدس میان مسلمانان و فرنگان دست به دست می‌شد.[۴]
عصر عثمانی
به دنبال قدرت یافتن ترکان عثمانی در سدهٔ ۱۰ق /۱۶م، تحول بزرگی در خاورمیانه و به‌ویژه در بیت‌المقدس پدیدار شد که تا حدود ۴ سده ادامه یافت. هنگامی که سلطان سلیم در ۹۲۳ ق /۱۵۱۷ م به این شهر دست یافت، به‌رغم رو به زوال بودن و جمعیت نسبتاً کم، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود.
به روزگار سلطان سلیمان، امور مسیحیان بیت‌المقدس به دنبال معاهداتی، در دست رهبران دینی کاتولیک بود؛ ولی در عصر سلطان مراد چهارم، یونانیان ارتدکس بر این امور مسلط شدند. حکومت عثمانی تا مدتی بیت‌المقدس را به خوبی اداره می‌کرد، اما اقدامات مدنی آنان دیری نپایید و شهر رو به افول نهاد و به صورت شهری دردست حاکمان خودکامه درآمد. این وضعیت تا سدهٔ ۱۳ق /۱۹م که شرایط تا حدی بهبود یافته بود، طول کشید. در این دوره، اروپاییان بیت‌المقدس را حتی «نفرت‌انگیزترین مکان روی زمین»، و خانه‌های آن را «همچون زندان و گور» به‌شمار آورده‌اند.[۵]
دوره معاصر
در سدهٔ ۱۳ ق / ۱۹ م و تا آغاز جنگ جهانی اول، سرزمین فلسطین به نحو سازمان یافته‌ای شاهد توسعهٔ جمعیتی و اقتصادی بود (گربر، ۲۵۱). در این دوره، تشویق یهودیان به مهاجرت به فلسطین چنان بالا گرفت که در ۱۸۹۰م تنها عدهٔ مهاجران یهودی از روسیه به فلسطین به ۵۰ هزار نفر بالغ گردید.
در این میان، سازمان یهود به نحوی سازمان یافته، پی‌گیر ترغیب مهاجرت یهودیان به بیت‌المقدس بود. گزارشی از یکی از مأموران این سازمان، از کوششهای او در ۱۳۲۵ق /۱۹۰۷م برای ایجاد یک جماعت مستقل یهودی در شهر بیت‌المقدس خبر می‌دهد (گیلبرت، ۶۸). در واقع، اقدامات یهودیان از زمان تشکیل «نخستین کنگرهٔ صهیونیستها» در ۱۸۹۷م در شهر بازل سویس، و طرح ادعای «موطن» نسبت به فلسطین، تا تشکیل «صندوق ملی یهود» در ۱۹۰۱ م، با همراهیهای انگلستان به‌ویژه از ۱۳۳۲ ق / ۱۹۱۴ م به بعد (نک: منسفیلد، ۱۶۱) برای اسکان یهودیان و ایجاد موطن برای آنان (گیلبرت، ۱۰۷–۱۰۹)، منجر به صدور اعلامیهٔ بالفور (ه م) شد. با تصرف بیت‌المقدس از سوی قوای انگلیسی و خارج ساختن آن از دست حکومت عثمانی، وایزمن (رئیس فدراسیون صهیونیستهای انگلستان) با هیئتی از همکیش خود، دفتری در بیت‌المقدس راه‌اندازی کرد. در مارس ۱۹۳۳ کمیتهٔ عالی (شورای عالی) عرب بیت‌المقدس نگرانی خود را از هجوم یهودیان، با صدور بیانیه‌ای چنین اعلام داشت: «تمایل روزافزون یهودیان به تملک اراضی در این سرزمین مقدس و هجوم رسمی و غیررسمی مهاجران یهودی در دسته‌های ۱۰۰ و ۰۰۰‘۱ نفری به آن، مایهٔ هراس و وحشت در سرتاسر سرزمین شده است». به دنبال آن، حاج امین ــ مفتی بیت‌المقدس ــ در بیانیهٔ دیگری از مردم خواست تا کالاها و تولیدات صهیونیستی و معامله با بنگاه‌های تجارتی آنان را تحریم کنند. با این همه، در سالهای ۱۹۳۴ و ۱۹۳۵م، به ترتیب ۴۲ و ۶۱ هزار نفر یهودی دیگر به فلسطین وارد شدند که عدهٔ اخیر، دو برابر مهاجران سال ۱۹۳۳م بود.
دولت بریتانیا در ۱۳۲۶ ش /۱۹۴۷ م اعلام داشت که قیمومت خود را در ۱۵ آوریل ۱۹۴۸ ملغا خواهد ساخت (منسفیلد، ۲۳۵) و سرانجام در ۱۴ ماه مه، آخرین فرمانده عالی بریتانیا از فلسطین خارج شد و قیمومت این کشور بر فلسطین عملاً ملغا گردید (همو، ۲۳۵–۲۳۶). در همین سال، سازمان ملل این مسئله را مطرح ساخت که بیت‌المقدس به صورت شهری بین‌المللی درآید. با رد این پیشنهاد از سوی دولتهای عربی، براساس قطعنامهٔ سازمان ملل، بیت‌المقدس به دو نیم شرقی (شامل شهر کهن، در اختیار عربها) و غربی (در دست یهودیان) تقسیم گردید (کالک، مقدمه، ۲–۳). پیش از تفکیک بیت‌المقدس به شهر کهن و جدید (۱۹۴۷م)، ۴۷ / ۸۸٪ از شهر کهن به عربها و ۵۳ /۱۱٪ به یهودیان، و ۸۷ /۵۳٪ از شهر جدید به عربها و ۱۳ /۲۶٪ به یهودیان تعلق داشت؛ از مابقی اراضی به ترتیب، ۸۹ /۲٪ به حکومت و حدود ۱۱ /۱۷٪ نیز به راه‌ها و اماکن عمومی اختصاص داشت (عزالدین، ۴۴).
بیت‌المقدس پیش از شکل‌گیری دولت صهیونی (۱۳۲۷ ش / ۱۹۴۸م)، مرکز مذهبی و فرهنگی و اداری ـ مالی سرزمین فلسطین بود («راهنما»، ۳۲۳). علاوه بر این، محل شورای عالی مسلمانان، مقر ۳ بطریرک و یک اسقف انگلیکان و نیز محل دفتر آژانس یهود به‌شمار می‌رفت. پس از شکل‌گیری دولت اسرائیل، این شهر به دو بخش بیت‌المقدس شرقی (در اختیار اردن) و بیت‌المقدس غربی (دردست اسرائیل) تقسیم شد که بخش غربی از ۱۹۴۹م به عنوان پایتخت خود ـ خواندهٔ اسرائیل معرفی گردید (بریتانیکا، X /۱۴۰). در ۱۹ سالی که بیت‌المقدس در دست اردن بود، بسیاری از عربهای ساکن شهر به عمان یا کشورهای نفت‌خیز عرب، و اغلب مسیحیان به کشورهای آمریکایی جنوبی و شمالی مهاجرت کردند (کالک، مقدمه، ۱۱). از جنگ جهانی دوم، بیشتر یهودیان در حال ترک شهر کهن بودند و به شهر جدید روی می‌آوردند («راهنما»، همان‌جا). در این حال، یهودیان قسمت اعظم شهر را به اشغال خود درآوردند، تا جایی که جمعیت آن قسمت از شهر که دردست اردن بود، در ۱۳۴۰ ش /۱۹۶۱ م، ۴۸۸‘۶۰ نفر و جمعیت بخش اشغالی در ۱۹۶۲م برابر ۱۶۱ هزار نفر بود (دباغ، ۱(۱) /۲۴۸). در حالی که برآوردهای سال ۱۹۴۱م شمار و ترکیب جمعیت شهر را به ترتیب ۷۰۰‘۸۵ یهودی، ۱۰۰‘۲۹ مسلمان و ۳۰۰‘۲۶ مسیحی و جمعاً ۱۰۰‘۱۴۱ نفر تخمین می‌زد («راهنما»، ۳۲۳). طی جنگ ۶ روزه، در ۷ ژوئن ۱۹۶۷، اسرائیل بخش شرقی را نیز تصرف کرد و پس از گذشت حدود ۸۵۹ سال از رسیدن لشکر صلیبیون به پشت دیوارهای شهر، آن را به اشغال کامل خود درآورد.[۶]
مطالعه بیشتر
- سرگذشت فلسطین، اکرم زعیتر، ترجمهٔ آیه الله هاشمی رفسنجانی.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: مدخل «بیت المقدس» از دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
منابع
- ↑ جمعی از نویسندگان، «بیت‌المقدس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ذیل مدخل.
- ↑ جمعی از نویسندگان، «بیت‌المقدس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ذیل مدخل.
- ↑ جمعی از نویسندگان، «بیت‌المقدس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ذیل مدخل.
- ↑ جمعی از نویسندگان، «بیت‌المقدس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ذیل مدخل.
- ↑ جمعی از نویسندگان، «بیت‌المقدس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ذیل مدخل.
- ↑ جمعی از نویسندگان، «بیت‌المقدس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ذیل مدخل.