الگو:سوال برگزیده

عتاب به پیامبر(ص) در آیه «عبس و تولی»

سوال: چرا خداوند،‌ پیامبر را به دلیل بی‌اعتنایی به فرد کور با آیه «عبس و تولی» مورد عتاب قرار داد؟

در ابتدای سوره عبس، چنین آمده است: ﴿عَبَسَ وَ تَوَلى۝۱أَن جَاءَهُ الْأَعْمَى‏۝۲وَ مَا يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكى‏۝۳؛ چهره در هم كشيد و روى برتافت. از اينكه نابينايى به سراغ او آمده بود! تو چه می‌دانى شايد او پاكى و تقوا پيشه كند﴾(عبس:۱-۳) در مورد شأن نزول این آیات دو نقل وجود دارد:

۱. پیامبر اسلام(ص) به شخص نابینایی بی‌اعتنائی کرد و آیاتی بر سرزنش آن حضرت نازل شد.

برخی مفسران معتقدند در خود آیه چیزی که صریحاً دلالت کند که مورد عتاب، شخص پیامبر(ص) بوده، وجود ندارد. سید مرتضی عالم بزرگ شیعه معتقد است؛ در این آیات قرائن و شواهدی هست که نشان می‌دهد منظور فرد دیگری است، نه شخص پیامبر(ص). برای نمونه «عبوس بودن» از صفات پیامبران مخصوصاً پیامبر اسلام(ص) نیست، آن حضرت حتی به دشمنان خود با چهره گشاده سخن می‌گفت. قرینه دیگر اینکه پرداختن به ثروتمندان و غفلت از فقرای حق‌طلب با اخلاق آن حضرت که در آیه ۴ سوره قلم به آن تصریح شده است هرگز نمی‌سازد.

۲. شأن نزول دوم این است که این آیات درباره شخصی از بنی‌امیّه نازل شده و او از سوی خداوند مورد مذمت قرار گرفت. در حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده که «مردی از بنی‌امیه نزد پیامبر اسلام(ص) نشسته بود، در همان حال عبدالله بن ام‌مکتوم (که نابینا و ظاهراً فقیر بود) وارد شد، وقتی که چشم آن مرد به عبداللّه افتاد خود را جمع کرد و قیافه درهم کشید و صورت خود را برگردانید، آنگاه آیات نازل شد، و آن مرد را مورد ملامت و سرزنش قرار داد.»