trustworthy
۷٬۳۴۶
ویرایش
فهرست کتاب‌های آموزشی ریاضیات در تاریخ حوزهٔ علمیه (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۳ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۴۶
، ۳ ژوئن ۲۰۲۳بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
* تحریر مجسطی: کتابی از خواجه نصیرالدین طوسی که تهذیب و تحریري از کتاب المجسطی اقلیدس است. بر این تحریر جمعی از دانشمندان اسلامی شرح و حاشیه نگاشته‌اند. کتاب المجسطی بیش از یک هزار سال محور بحث‌های ریاضی و نجوم در حوزه‌ها علمی اسلامی بوده است. این کتاب نهایی‌ترین متن درسی حوزه‌های علوم اسلامی در این رشته بوده است.<ref>قاسملو، فرید، «تحریر مَجِسطی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ج۶، ۶۲۹-۶۳۴.</ref> | * تحریر مجسطی: کتابی از خواجه نصیرالدین طوسی که تهذیب و تحریري از کتاب المجسطی اقلیدس است. بر این تحریر جمعی از دانشمندان اسلامی شرح و حاشیه نگاشته‌اند. کتاب المجسطی بیش از یک هزار سال محور بحث‌های ریاضی و نجوم در حوزه‌ها علمی اسلامی بوده است. این کتاب نهایی‌ترین متن درسی حوزه‌های علوم اسلامی در این رشته بوده است.<ref>قاسملو، فرید، «تحریر مَجِسطی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ج۶، ۶۲۹-۶۳۴.</ref> | ||
* التذکرة فی علم الهیئة یا التذکرة النصیریه فی الهیئة: کتابی مختصر به زبان عربی از خواجه نصیرالدین طوسی که به همراه شروحش از کتاب‌های رایج علم هیئت در جهان اسلام بوده است؛ به همین دلیل شرح‌ها و حاشیه‌های بسیاری بر آن نگاشته شده است <ref>مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، ص؛ نیز: حسن‌زاده آملی، حسن، دروس هيئت و ديگر رشته‌های رياضی، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى قم، ۱۳۷۱ش، ج۱، ۳۹۴.</ref> این کتاب را جامع مسائل علم هیئت و از مهم‌ترین کتاب‌های این دانش دانسته‌اند.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۳، ص۱۴۴؛ مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، ص۳۹۹؛ نیز: حسن‌زاده آملی، حسن، دروس هيئت و ديگر رشته‌های رياضی، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى قم، ۱۳۷۱ش، ج۱، ۳۹۴.</ref> | * التذکرة فی علم الهیئة یا التذکرة النصیریه فی الهیئة: کتابی مختصر به زبان عربی از خواجه نصیرالدین طوسی که به همراه شروحش از کتاب‌های رایج علم هیئت در جهان اسلام بوده است؛ به همین دلیل شرح‌ها و حاشیه‌های بسیاری بر آن نگاشته شده است <ref>مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، ص؛ نیز: حسن‌زاده آملی، حسن، دروس هيئت و ديگر رشته‌های رياضی، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى قم، ۱۳۷۱ش، ج۱، ۳۹۴.</ref> این کتاب را جامع مسائل علم هیئت و از مهم‌ترین کتاب‌های این دانش دانسته‌اند.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۳، ص۱۴۴؛ مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، ص۳۹۹؛ نیز: حسن‌زاده آملی، حسن، دروس هيئت و ديگر رشته‌های رياضی، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى قم، ۱۳۷۱ش، ج۱، ۳۹۴.</ref> | ||
* الملخص فی الهیئة: کتابی مختصر از محمود بن محمد چغمینى خوارزمى (قرن هشتم)، در یک مقدمه و دو مقاله. مقدمه این کتاب درباره اقسام اجسام است. مقاله اول آن پیرامون اجرام علوی و مقاله دوم آن درباره بسائط سفلی است. این کتاب را تعدادى از ریاضى‌دانان اسلامى شرح کرده‌اند.<ref>صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، ص۲۷۴.</ref> | * الملخص فی الهیئة: کتابی مختصر از محمود بن محمد چغمینى خوارزمى (قرن هشتم)، در یک مقدمه و دو مقاله. مقدمه این کتاب درباره اقسام اجسام است. مقاله اول آن پیرامون اجرام علوی و مقاله دوم آن درباره بسائط سفلی است. این کتاب را تعدادى از ریاضى‌دانان اسلامى شرح کرده‌اند.<ref>قاسملو، فرید، «چغمینی، محمود بن محمدبن عمر»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی ۱۳۹۳ش، ج۱۲، ذیل واژه؛ نیز: صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، ص۲۷۴.</ref> | ||
* شرح الملخص چغمينى: مشهورترین و رایج‌ترین شرح ملخص چغمینی در حوزه‌های علمیه نگاشته صلاح‌الدین موسی بن محمد مشهور به قاضی‌زاده رومی (۷۶۶-۸۴۰ق). | * شرح الملخص چغمينى: مشهورترین و رایج‌ترین شرح ملخص چغمینی در حوزه‌های علمیه نگاشته صلاح‌الدین موسی بن محمد مشهور به قاضی‌زاده رومی (۷۶۶-۸۴۰ق).<ref>قاسملو، «چغمینی، محمود بن محمدبن عمر».</ref> | ||
* رساله فارسی در هیئت: کتابی از علاءالدین علی بن محمد قوشچی (۸۰۵-۸۷۸ق) در علم هیئت است. این کتاب از متون درسی در حوزه‌ها علمیه بوده است. به همین دلیل این کتاب مکرر در تهران و تبریز به‌چاپ رسیده است.<ref>حسن زاده آملی، دروس هيئت و ديگر رشته‌های رياضی، ج۱، ۳۹۴.</ref> | * رساله فارسی در هیئت: کتابی از علاءالدین علی بن محمد قوشچی (۸۰۵-۸۷۸ق) در علم هیئت است. این کتاب از متون درسی در حوزه‌ها علمیه بوده است. به همین دلیل این کتاب مکرر در تهران و تبریز به‌چاپ رسیده است.<ref>حسن زاده آملی، دروس هيئت و ديگر رشته‌های رياضی، ج۱، ۳۹۴.</ref> | ||
* التکملة فی شرح التذکرة: کتابی از شمس‌الدین محمد بن احمد خفری (درگذشته ۹۵۷ق) که شرحی است بر بر تذكره خواجه نصیرالدین طوسی.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۴، ۴۰۹؛نیز: حسن زاده آملی، دروس هيئت و ديگر رشته‌های رياضی، ج۱، ۳۹۴.</ref> | * التکملة فی شرح التذکرة: کتابی از شمس‌الدین محمد بن احمد خفری (درگذشته ۹۵۷ق) که شرحی است بر بر تذكره خواجه نصیرالدین طوسی.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۴، ۴۰۹؛نیز: حسن زاده آملی، دروس هيئت و ديگر رشته‌های رياضی، ج۱، ۳۹۴.</ref> | ||
* تشریح الافلاک: کتابی از شیخ بهایی، که بعد از خلاصة الحساب، بیش از سایر آثار شیخ بهایی مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است. این کتاب تا مدت‌ها متن درسی در حوزه‌های علمیه بوده و شرح‌ها و تعلیق‌های فراوانی بر آن نوشته شده است.<ref>ملازاده، محمدهانی، «بهاءالدین عاملی، محمدبن عزالدین حسین»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۴، ذیل واژه.</ref> | * تشریح الافلاک: کتابی از شیخ بهایی، که بعد از خلاصة الحساب، بیش از سایر آثار شیخ بهایی مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است. این کتاب تا مدت‌ها متن درسی در حوزه‌های علمیه بوده و شرح‌ها و تعلیق‌های فراوانی بر آن نوشته شده است.<ref>ملازاده، محمدهانی، «بهاءالدین عاملی، محمدبن عزالدین حسین»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۴، ذیل واژه.</ref> | ||
* زیج بهادرخانی: این کتاب، که با نام‌های دیگری چون زیج بهادری و زیج طغیانی هم از آن یاد شده، یكی از مهم‌ترین زیج‌های فارسی بهشمار می‌رود. نویسنده این زیج، غلامحسین بن فتح‌‌محمد جونپوری (۱۲۰۵-۱۲۷۳ق)، آن را در سال ۱۲۵۴ق به‌‌پایان رسانده است.<ref>انصاری، محمدرضاءاللّه و فرید قاسملو، «جونپوری، غلامحسین بن فتح محمدبن محمدعوض علوی‌عباسی»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۱، ذیل واژه.</ref> | * زیج بهادرخانی: این کتاب، که با نام‌های دیگری چون زیج بهادری و زیج طغیانی هم از آن یاد شده، یكی از مهم‌ترین زیج‌های<ref>مجموعه كتاب‌هايى مشتمل بر جدول‌هاى عددى، روش‌هاى نجوم محاسباتى، توابع هيئت و داده‌هاى متعدد رياضى و مباحثى در احكام نجوم. زيج‌ها از مهم‌ترين دستاوردهاى نجوم محاسباتى در هر مكتب نجومى، از جمله نجوم دوره اسلامى، بهشمار مى‌آيند». قاسملو، فرید و پویان رضوانی، «زیج»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۶ش، ج۲۲، ذیل واژه.</ref> فارسی بهشمار می‌رود. نویسنده این زیج، غلامحسین بن فتح‌‌محمد جونپوری (۱۲۰۵-۱۲۷۳ق)، آن را در سال ۱۲۵۴ق به‌‌پایان رسانده است.<ref>انصاری، محمدرضاءاللّه و فرید قاسملو، «جونپوری، غلامحسین بن فتح محمدبن محمدعوض علوی‌عباسی»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۱، ذیل واژه.</ref> | ||
'''اسطرلاب''' | '''اسطرلاب''' | ||
علم اسطرلاب<ref>اسطرلاب: اسطرلاب آلتی است که بیشتر برای کارهای نجومی از قبیل تعیین ارتفاع خورشید و دانستن طول و عرض بلاد و معرفت بلندی کوه‌ها و پهنای رودها طبق اصول و قوانینی را که برای استعمال این آلت مقررداشته اند علم اسطرلاب نامیده‌اند. این علم از فروغ علم هیئت است. کشف الظنون، ج۱، ص۴۱۰۶؛ آثار واحوال خواجه نصیرالدین طوسی، ص۴۱۴.</ref> | |||
* رساله بیست باب در فن اسطرلاب تصنیف خواجه نصیرالدین طوسی است. این رساله به فارسی است. | * استیعاب الوجوه الممكنة فی صنعة الاسطرلاب: رساله‌ای مهم در تاریخ نجوم اسلامی درباره بررسی و مقایسه روش‌های گوناگون ساخت انواع اسطرلاب نگاشته ابوریحان بیرونی. این كتاب از جمله مهم‌ترین آثار تاریخ نجوم بهشمار می‌آید و بخش‌های مختلف آن (به‌ویژه مقدمه) توسط محققان اروپایی به زبانهای مختلف ترجمه و بررسی شده است. | ||
* | * رساله بیست باب در فن اسطرلاب تصنیف خواجه نصیرالدین طوسی است. این رساله به فارسی است. | ||
* | |||
* هفتاد باب در اسطرلاب از شیخ بهایی | * هفتاد باب در اسطرلاب از شیخ بهایی | ||
* انیس الاَحباب فی بیان مسائل اسطرلاب به فارسی در دو فصل (تألیف ۱۲۳۴)، در شرح رساله الصفیحه بهاءالدین عاملی | * انیس الاَحباب فی بیان مسائل اسطرلاب به فارسی در دو فصل (تألیف ۱۲۳۴)، در شرح رساله الصفیحه بهاءالدین عاملی | ||