فهرست کتابهای آموزشی ریاضیات در تاریخ حوزهٔ علمیه: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
* تحریر مجسطی: کتابی از خواجه نصیرالدین طوسی که تهذیب و تحریر از کتاب المجسطی اقلیدس است. بر این تحریر جمعی از دانشمندان اسلامی شرح و حاشیه نگاشتهاند. کتاب المجسطی بیش از یک هزار سال محور بحثهای ریاضی و نجوم در حوزهها علمی اسلامی بوده است. این کتاب نهاییترین متن درسی حوزههای علوم اسلامی در این رشته بوده است.<ref>قاسملو، فرید، «تحریر مَجِسطی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ج۶، ۶۲۹-۶۳۴.</ref> | * تحریر مجسطی: کتابی از خواجه نصیرالدین طوسی که تهذیب و تحریر از کتاب المجسطی اقلیدس است. بر این تحریر جمعی از دانشمندان اسلامی شرح و حاشیه نگاشتهاند. کتاب المجسطی بیش از یک هزار سال محور بحثهای ریاضی و نجوم در حوزهها علمی اسلامی بوده است. این کتاب نهاییترین متن درسی حوزههای علوم اسلامی در این رشته بوده است.<ref>قاسملو، فرید، «تحریر مَجِسطی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ج۶، ۶۲۹-۶۳۴.</ref> | ||
* التذکرة فی علم الهیئة یا التذکرة النصیریه فی الهیئة: کتابی مختصر به زبان عربی از خواجه نصیرالدین طوسی که به همراه شروحش از کتابهای رایج علم هیئت در جهان اسلام بوده است؛ به همین دلیل شرحها و حاشیههای بسیاری بر آن نگاشته شده است <ref>مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، ص؛ نیز: حسنزاده آملی، حسن، دروس هيئت و ديگر رشتههای رياضی، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى قم، ۱۳۷۱ش، ج۱، ۳۹۴.</ref> این کتاب را جامع مسائل علم هیئت و از مهمترین کتابهای این دانش دانستهاند.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۳، ص۱۴۴؛ مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، ص۳۹۹؛ نیز: حسنزاده آملی، حسن، دروس هيئت و ديگر رشتههای رياضی، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى قم، ۱۳۷۱ش، ج۱، ۳۹۴.</ref> | |||
* الملخص فی الهیئة: کتابی مختصر از محمود بن محمد چغمینى خوارزمى (قرن هشتم)، در یک مقدمه و دو مقاله. مقدمه این کتاب درباره اقسام اجسام است. مقاله اول آن پیرامون اجرام علوی و مقاله دوم آن درباره بسائط سفلی است. این کتاب را تعدادى از ریاضىدانان اسلامى شرح کردهاند.<ref>صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، ص۲۷۴.</ref> | * الملخص فی الهیئة: کتابی مختصر از محمود بن محمد چغمینى خوارزمى (قرن هشتم)، در یک مقدمه و دو مقاله. مقدمه این کتاب درباره اقسام اجسام است. مقاله اول آن پیرامون اجرام علوی و مقاله دوم آن درباره بسائط سفلی است. این کتاب را تعدادى از ریاضىدانان اسلامى شرح کردهاند.<ref>صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، ص۲۷۴.</ref> | ||
* شرح الملخص چغمينى: مشهورترین و رایجترین شرح ملخص چغمینی در حوزههای علمیه نگاشته صلاحالدین موسی بن محمد مشهور به قاضیزاده رومی (۷۶۶-۸۴۰ق). | |||
* رساله فارسی در هیئت: کتابی | * رساله فارسی در هیئت: کتابی از علاءالدین علی بن محمد قوشچی (۸۰۵-۸۷۸ق) در علم هیئت است. این کتاب از متون درسی در حوزهها علمیه بوده است. به همین دلیل این کتاب مکرر در تهران و تبریز بهچاپ رسیده است.<ref>حسن زاده آملی، دروس هيئت و ديگر رشتههای رياضی، ج۱، ۳۹۴.</ref> | ||
* شرح | * شرح علامه خفرى بر تذكره خواجه طوسى. | ||
* تشریح الافلاک شیخ بهایی | |||
* زیج بهادرخانی | |||
'''اسطرلاب''' | |||
یکی از علومی که در عصور قدیمه مورد بحث و دقت بزرگان از علماء و حکماء بوده و چند سال پیش در ایران به ویژه در حوزه تهران مورد توجه جمعی از دانشمندان فاضل بوده که به درس و تعلیم آن اشتغال داشتند، علم اسطرلاب<ref>اسطرلاب: اسطرلاب آلتی است که بیشتر برای کارهای نجومی از قبیل تعیین ارتفاع خورشید و دانستن طول و عرض بلاد و معرفت بلندی کوهها و پهنای رودها طبق اصول و قوانینی را که برای استعمال این آلت مقررداشته اند علم اسطرلاب نامیدهاند. این علم از فروغ علم هیئت است. کشف الظنون، ج۱، ص۴۱۰۶؛ آثار واحوال خواجه نصیرالدین طوسی، ص۴۱۴.</ref> میباشد. | یکی از علومی که در عصور قدیمه مورد بحث و دقت بزرگان از علماء و حکماء بوده و چند سال پیش در ایران به ویژه در حوزه تهران مورد توجه جمعی از دانشمندان فاضل بوده که به درس و تعلیم آن اشتغال داشتند، علم اسطرلاب<ref>اسطرلاب: اسطرلاب آلتی است که بیشتر برای کارهای نجومی از قبیل تعیین ارتفاع خورشید و دانستن طول و عرض بلاد و معرفت بلندی کوهها و پهنای رودها طبق اصول و قوانینی را که برای استعمال این آلت مقررداشته اند علم اسطرلاب نامیدهاند. این علم از فروغ علم هیئت است. کشف الظنون، ج۱، ص۴۱۰۶؛ آثار واحوال خواجه نصیرالدین طوسی، ص۴۱۴.</ref> میباشد. | ||
* رساله بیست باب در فن اسطرلاب تصنیف خواجه نصیرالدین طوسی است. این رساله به فارسی است. | |||
* کتاب استیعاب فی العمل بالاسطرلاب از مصنفات حکیم بزرگ ابوریحان بیرونی صاحب کتاب الاثارالباقیه میباشد. | |||
* هفتاد باب در اسطرلاب از شیخ بهایی | |||
* انیس الاَحباب فی بیان مسائل اسطرلاب به فارسی در دو فصل (تألیف ۱۲۳۴)، در شرح رساله الصفیحه بهاءالدین عاملی | |||
== منابع == | == منابع == |
نسخهٔ ۱ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۴۸
این مقاله هماکنون به دست Shamloo در حال ویرایش است. |
کتابهایی که برای دروس ریاضیات در حوزه بهعنوان متن درسی مورد استفاده قرار میگرفته چه بوده است؟
آموزش ریاضیات در حوزههای علوم دینی، به دلیل مناسبتی که این علوم با برخی از احکام داشتند، اهمیت داشت.[۱] علم ریاضیات شامل علومی چون حساب، هندسه، هيئت و اسطرلاب بود.[۲]
قبل از تفکیک علوم انسانی و تجربی و تخصصیشدن آنها، مراکز علمی در جهان اسلام منحصر در حوزههای دینی بود که دانشدوستان کتابهای علوم عقلی و نقلی را در آن فرا میگرفتند.[۳] پس از ورود دانش مدرن در ایران و رواج مدارس جدید این علوم از یکدیگر تفکیک شدند و آموزش دانشهای تجربی به دانشگاهها منتقل شد.[۴]
پیش از تفکیک این علوم، کتابهایی در مورد علوم ریاضی در تمدن اسلامی بهنگارش در آمد. به برخی از از مشهورترین متون درسی حوزهها در این زمینه در ادامه اشاره خواهد شد:
حساب
- الفوائد البهائیة فی القواعد الحسابیة: کتابی نگاشته عمادالدین ابن خوام (۶۴۳-۷۲۸ق) که در یک مقدمه و پنج مقاله با موضوعاتی درباره قواعد حساب، معاملات، مساحت، جبر و مقابله و استخراج مسائل سامان یافته است.[۵]
- شمسیة الحساب: با عنوان اصلی الرسالة الشمسیة فی الاصول الحسابیة از نظامالدین حسن بن محمد نیشابوری (درگذشته بعد از ۷۲۸ق). کتابی مختصر شامل مقدمه و دو فن که مقدمه آن در تعریف علم حساب و موضوع آن و صور اعداد است. فن اول این کتاب در اصول حساب است و فن دوم آن درباره فروع آن است. این رساله را نظامالدین عبدالعلی بیرجندی (درگذشته ۹۳۴ق) شرح کرده است.[۶]
- مفتاح الحساب: غیاثالدین جمشید کاشانی (۷۹۰-۸۳۲ق) در این کتاب موفق به استنباط بسیاری از قواعد هندسی، حسابی و جبری شده است. این کتاب شامل یک مقدمه و پنج مقاله است. مؤلف خود خلاصهای از این کتاب را، با نام تلخیص المفتاح، در سال ۸۲۴ق ترتیب داد است. او خود این خلاصه را با عنوان تنویر المصباح فی شرح تلخیص المفتاح شرح کرده است.[۷]
- خلاصه الحساب: از شیخ بهایی (۹۵۳-۱۰۳۱ق) کتابی است در علم حساب، هندسه، جبر و مقابله و مباحث دیگر ریاضی که مختصر، جامع، عمیق و پر مطلب خوانده شده است. این کتاب از آغاز نگارش و نشرش بهعنوان متن درسی مورد استفاده بوده است. ریاضیدانان زیادی بر این کتاب شرح یا حاشیه نگاشتهاند.[۸]
- کنز الحساب: از سید محمد علی شهرستانی (۱۲۸۰–۱۳۴۴ق) از فقهای شیعه که شرحی بر مفتاح الحساب غیاث الدین جمشید کاشانی است.[۹]
هندسه
تحریر اصول اقلیدس: این کتاب تحریر و تنقیح خواجه نصیرالدین طوسی از کتاب اصول اقلیدس است که به کتابی متداول در میان دانشجویان علم هندسه تبدیل شد. این کتاب را جمعی از ریاضیدانان تحریر شرح کردهاند. خواجه در شرح آن کتابی به نام البلاغ نگاشته است.[۱۰]
هیئت
- تحریر مجسطی: کتابی از خواجه نصیرالدین طوسی که تهذیب و تحریر از کتاب المجسطی اقلیدس است. بر این تحریر جمعی از دانشمندان اسلامی شرح و حاشیه نگاشتهاند. کتاب المجسطی بیش از یک هزار سال محور بحثهای ریاضی و نجوم در حوزهها علمی اسلامی بوده است. این کتاب نهاییترین متن درسی حوزههای علوم اسلامی در این رشته بوده است.[۱۱]
- التذکرة فی علم الهیئة یا التذکرة النصیریه فی الهیئة: کتابی مختصر به زبان عربی از خواجه نصیرالدین طوسی که به همراه شروحش از کتابهای رایج علم هیئت در جهان اسلام بوده است؛ به همین دلیل شرحها و حاشیههای بسیاری بر آن نگاشته شده است [۱۲] این کتاب را جامع مسائل علم هیئت و از مهمترین کتابهای این دانش دانستهاند.[۱۳]
- الملخص فی الهیئة: کتابی مختصر از محمود بن محمد چغمینى خوارزمى (قرن هشتم)، در یک مقدمه و دو مقاله. مقدمه این کتاب درباره اقسام اجسام است. مقاله اول آن پیرامون اجرام علوی و مقاله دوم آن درباره بسائط سفلی است. این کتاب را تعدادى از ریاضىدانان اسلامى شرح کردهاند.[۱۴]
- شرح الملخص چغمينى: مشهورترین و رایجترین شرح ملخص چغمینی در حوزههای علمیه نگاشته صلاحالدین موسی بن محمد مشهور به قاضیزاده رومی (۷۶۶-۸۴۰ق).
- رساله فارسی در هیئت: کتابی از علاءالدین علی بن محمد قوشچی (۸۰۵-۸۷۸ق) در علم هیئت است. این کتاب از متون درسی در حوزهها علمیه بوده است. به همین دلیل این کتاب مکرر در تهران و تبریز بهچاپ رسیده است.[۱۵]
- شرح علامه خفرى بر تذكره خواجه طوسى.
- تشریح الافلاک شیخ بهایی
- زیج بهادرخانی
اسطرلاب
یکی از علومی که در عصور قدیمه مورد بحث و دقت بزرگان از علماء و حکماء بوده و چند سال پیش در ایران به ویژه در حوزه تهران مورد توجه جمعی از دانشمندان فاضل بوده که به درس و تعلیم آن اشتغال داشتند، علم اسطرلاب[۱۶] میباشد.
- رساله بیست باب در فن اسطرلاب تصنیف خواجه نصیرالدین طوسی است. این رساله به فارسی است.
- کتاب استیعاب فی العمل بالاسطرلاب از مصنفات حکیم بزرگ ابوریحان بیرونی صاحب کتاب الاثارالباقیه میباشد.
- هفتاد باب در اسطرلاب از شیخ بهایی
- انیس الاَحباب فی بیان مسائل اسطرلاب به فارسی در دو فصل (تألیف ۱۲۳۴)، در شرح رساله الصفیحه بهاءالدین عاملی
منابع
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ معصومی همدانی، حسین، «حساب»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۲ش، ج۲۰، ذیل واژه.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۳ق، ج۱۴، ۲۲۹.
- ↑ صفا، ذبیحالله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، انتشارات فردوس، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۱۰۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۷، ص ۲۲۴-۲۲۵؛ نیز: صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۵، ص۳۵۰.
- ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۲۱ق، ج۱۰، ص۲۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲، ص۱۴۱؛ نیز: آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۶، ص۳۳؛ نیز: مدرس رضوی، محمدتقی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، انتشارات اساطیر، ۱۳۸۶ش، ص۳۴۲.
- ↑ قاسملو، فرید، «تحریر مَجِسطی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ج۶، ۶۲۹-۶۳۴.
- ↑ مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، ص؛ نیز: حسنزاده آملی، حسن، دروس هيئت و ديگر رشتههای رياضی، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى قم، ۱۳۷۱ش، ج۱، ۳۹۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۳، ص۱۴۴؛ مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، ص۳۹۹؛ نیز: حسنزاده آملی، حسن، دروس هيئت و ديگر رشتههای رياضی، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى قم، ۱۳۷۱ش، ج۱، ۳۹۴.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، ص۲۷۴.
- ↑ حسن زاده آملی، دروس هيئت و ديگر رشتههای رياضی، ج۱، ۳۹۴.
- ↑ اسطرلاب: اسطرلاب آلتی است که بیشتر برای کارهای نجومی از قبیل تعیین ارتفاع خورشید و دانستن طول و عرض بلاد و معرفت بلندی کوهها و پهنای رودها طبق اصول و قوانینی را که برای استعمال این آلت مقررداشته اند علم اسطرلاب نامیدهاند. این علم از فروغ علم هیئت است. کشف الظنون، ج۱، ص۴۱۰۶؛ آثار واحوال خواجه نصیرالدین طوسی، ص۴۱۴.