دلیل تفاوت رنگ و نژاد در نسل آدم(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
جزبدون خلاصۀ ویرایش
جز (ابرابزار)
خط ۱: خط ۱:
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
اگر ما همگي نوادگان حضرت آدم(ع) هستيم چرا رنگ ها و نژادها فرق دارند؟
اگر ما همگی نوادگان حضرت آدم(ع) هستیم چرا رنگ‌ها و نژادها فرق دارند؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
مردم كشورهاي مختلف و مناطق گوناگون جهان از لحاظ رنگ پوست، مو و چشم، جمجمه و طول قد و غيره از يكديگر متمايز مي گردند.از لحاظ علمي: دانشمندان وجود رنگ دانه هاي قهوه اي در بدن را كه در افراد مختلف بروز و نمودي مختلف دارد، علت اين تمايزات مي دانند. در اين رابطه «هانري والوا» مي نويسد: «در بين صفات نژادي مهم تر از همه رنگ پوست است و روي همين پايه، قديمي ترين تقسيم بنديها که مصريهاي قديم نيز بدان اشاره كرده اند به همین ویژگی مربوط می شد. رنگ بدن مربوط به وجود دانه هايي است به نام دانه هاي رنگين كه رنگ آنها قهوه اي زرد رنگ بوده و در طبقات عميق بدن وجود دارد و تعدادآنها متغير مي باشد، اگر تعداد رنگ دانه ها زياد باشد، پوست تيره شده و رنگ بدن قهوه اي يا سياه خواهد بود مثل سياهان و اگر دانه ها كم باشد، رنگ بدن زرد قهوه اي يا زرد روشن خواهد بود. مثل بيشتر مردم قاره آسيا و اگر اساساً اين رنگ دانه ها وجود نداشته باشد يا فوق العاده كم باشد، پوست بدن، رنگ سفيد مايل به قرمز خواهد داشت مثل مردمان اروپاي شمالي»<ref>هانري والوا، نژادهاي انساني، ترجمه احمد تاجبخش، تهران، ۱۳۳۸، ص۹.</ref> در همين رابطه «ميخائيل نستورخ، نيز مي نويسد: «شدت رنگ پوست به مقدار و اندازه رنگ دانه هاي قهوه اي رنگ است كه در بدن به شكل متبلور و محلول وجود دارد. سياه هاي آفريقايي و استراليايي رنگ دانه هاي زيادتري دارند»<ref>ميخائيل نستورخ، مبدأ نژادهاي انسان، ترجمه فرامرز نعيم، تهران: نشر انديشه، ۱۳۳۸، ص۱۰.</ref> همين نويسنده سپس ذكر مي كند كه: «شرايط جغرافيايي، عوامل اجتماعي و وضع بهداشت در رنگ پوست تأثير فوق العاده اي مي گذارند.»<ref>همان، ص۱۰.</ref>
مردم کشورهای مختلف و مناطق گوناگون جهان از لحاظ رنگ پوست، مو و چشم، جمجمه و طول قد و غیره از یکدیگر متمایز می‌گردند. از لحاظ علمی: دانشمندان وجود رنگ دانه‌های قهوه ای در بدن را که در افراد مختلف بروز و نمودی مختلف دارد، علت این تمایزات می‌دانند. در این رابطه «هانری والوا» می‌نویسد: «در بین صفات نژادی مهم‌تر از همه رنگ پوست است و روی همین پایه، قدیمی‌ترین تقسیم بندیها که مصریهای قدیم نیز بدان اشاره کرده‌اند به همین ویژگی مربوط می‌شد. رنگ بدن مربوط به وجود دانه‌هایی است به نام دانه‌های رنگین که رنگ آنها قهوه ای زرد رنگ بوده و در طبقات عمیق بدن وجود دارد و تعدادآنها متغیر می‌باشد، اگر تعداد رنگ دانه‌ها زیاد باشد، پوست تیره شده و رنگ بدن قهوه ای یا سیاه خواهد بود مثل سیاهان و اگر دانه‌ها کم باشد، رنگ بدن زرد قهوه ای یا زرد روشن خواهد بود. مثل بیشتر مردم قاره آسیا و اگر اساساً این رنگ دانه‌ها وجود نداشته باشد یا فوق‌العاده کم باشد، پوست بدن، رنگ سفید مایل به قرمز خواهد داشت مثل مردمان اروپای شمالی»<ref>هانری والوا، نژادهای انسانی، ترجمه احمد تاجبخش، تهران، ۱۳۳۸، ص۹.</ref> در همین رابطه «میخائیل نستورخ، نیز می‌نویسد: «شدت رنگ پوست به مقدار و اندازه رنگ دانه‌های قهوه ای رنگ است که در بدن به شکل متبلور و محلول وجود دارد. سیاه‌های آفریقایی و استرالیایی رنگ دانه‌های زیادتری دارند»<ref>میخائیل نستورخ، مبدأ نژادهای انسان، ترجمه فرامرز نعیم، تهران: نشر اندیشه، ۱۳۳۸، ص۱۰.</ref> همین نویسنده سپس ذکر می‌کند که: «شرایط جغرافیایی، عوامل اجتماعی و وضع بهداشت در رنگ پوست تأثیر فوق‌العاده ای می‌گذارند.»<ref>همان، ص۱۰.</ref>


==از ديدگاه دين و آموزه هاي ديني نيز مطالبي وجود دارد كه به آنها اشاره مي شود؛==
== از دیدگاه دین و آموزه‌های دینی نیز مطالبی وجود دارد که به آنها اشاره می‌شود ==
در برخی از روایات، وجود اختلاف در رنگ گِل‌ها که حضرت آدم و حوا از آنها آفریده شدند، علّت اختلاف رنگ و نژاد انسانها معرفی شده است. به عنوان نمونه در شیخ صدوق در کتاب علل الشرایع نقل می‌کند که از رسول خدا(ص) پرسیدند: … آیا آدم از همه گِل‌ها آفریده شد یا از گِل واحد؟ حضرت فرمود: از همه گِل‌ها، و اگر از گل واحد آفریده شده بود مردم برخی، برخی دیگر را نمی‌شناختند (یعنی همه شبیه هم می‌شدند)... در خاک سفیدی و سبزی و قرمزی و … وجود دارد. برخی خاک‌ها نرم و برخی خشن هستند و لذا برخی از مردم سفید، برخی زرد و برخی قرمز یا سیاه هستند. ای اختلاف رنگها طبق رنگ خاک هاست.»<ref>شیخ صدوق، علل الشرایع، نجف: مطبعه حیدریه، ۱۳۸۶ه، ج۲، ص۴۷۱ و حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تهران: مطبعه علمیه، چاپ دوم، (بی تا)، ج۴، ص۱۷۷.</ref>


در برخي از روايات، وجود اختلاف در رنگ گِل ها كه حضرت آدم و حوا از آنها آفريده شدند، علّت اختلاف رنگ و نژاد انسانها معرفي شده است. به عنوان نمونه در شیخ صدوق در كتاب علل الشرايع نقل مي كند كه از رسول خدا(ص) پرسيدند: ... آيا آدم از همه گِل ها آفريده شد يا از گِل واحد؟ حضرت فرمود: از همه گِل ها، و اگر از گل واحد آفريده شده بود مردم برخي، برخي ديگر را نمي شناختند ( یعنی همه شبیه هم می شدند)... در خاك سفيدي و سبزي و قرمزي و ... وجود دارد. برخي خاك ها نرم و برخي خشن هستند و لذا برخي از مردم سفيد، برخي زرد و برخي قرمز و يا سياه هستند. ای اختلاف رنگها طبق رنگ خاك هاست.»<ref>شیخ صدوق، علل الشرایع، نجف: مطبعه حیدریه، ۱۳۸۶ه،ج۲، ص۴۷۱ و حويزي، عبد علي بن جمعه، تفسير نور الثقلين، تهران: مطبعه علميه، چاپ دوم، (بي تا)، ج۴، ص۱۷۷.</ref>
حدیثی از امام علی(ع) در علت تفاوت میان انسان‌ها آمده است: «علّت تفاوت میان مردم گوناگونی سرشت آنان است. زیرا آدمیان از آغاز ترکیبی از خاک شور و شیرین، سخت و نرم بودند … یکی زیبا روی و کم خرد و دیگری بلند قامت و کم همت و یکی زشت و نیکوکار و دیگری کوتاه قامت و خوش فکر و یکی پاک‌سرشت و بداخلاق …»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴.</ref>


حديثي از امام علي(ع) در علت تفاوت ميان انسان ها آمده است: «علّت تفاوت ميان مردم گوناگوني سرشت آنان است. زيرا آدميان از آغاز تركيبي از خاك شور و شيرين، سخت و نرم بودند ... يكي زيبا روي و كم خرد و ديگري بلند قامت و كم همت و يكي زشت و نيكوكار و ديگري كوتاه قامت و خوش فكر و يكي پاك سرشت و بد اخلاق ... »<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴.</ref>
در برخی از احادیث دعای حضرت نوح(ع) را موجب اختلاف نژادها و رنگ‌ها معرفی می‌کنند. در تفسیر نورالثقلین از حضرت «عبدالظیم حسنی» روایت می‌کند: که از علی بن محمد عسگری ـ علیهما السّلام ـ شنیدم که می‌فرماید: به واسطه کار ناشایستی که فرزندان نوح «حام» و «یافث» انجام دادند حضرت نوح(ع) در حق آنها دعا کرد و فرمود: «خدایا آب صلب آنها را تغییر بده که جز فرزندان سیاه از صلب آنها متولد نشوند …»<ref>حویزی، پیشین، ج۴، ص۱۷۷، و جزایری، نعمت الله، قصص الانبیاء، قم: نشر شریف رضی، چاپ دوم، ۱۳۷۴، ص۶۹.</ref>


در برخي از احاديث دعاي حضرت نوح(ع) را موجب اختلاف نژادها و رنگ ها معرفي مي كنند. در تفسير نورالثقلين از حضرت «عبدالظيم حسني» روايت مي كند: كه از علي بن محمد عسگري ـ عليهما السّلام ـ شنيدم كه مي فرمايد: به واسطه كار ناشايستي كه فرزندان نوح «حام» و «يافث» انجام دادند حضرت نوح(ع) در حق آنها دعا كرد و فرمود:‌ «خدايا آب صلب آنها را تغيير بده كه جز فرزندان سياه از صلب آنها متولد نشوند ...»<ref>حويزي، پيشين، ج۴، ص۱۷۷، و جزايري، نعمت الله، قصص الانبياء، قم: نشر شريف رضي، چاپ دوم، ۱۳۷۴، ص۶۹.</ref>
اما از دیدگاه قرآنی اراده و خواست خداوند متعال بر این قرار گرفته است که انسانها از لحاظ رنگ و نژاد و شکل متفاوت باشند. خداوندی که قادر است از گِل بی جان، آدم را بیافریند می‌تواند جهت مصالح فردی و اجتماعی او برخی از فرزندان آدم را سیاه و برخی را سفید و … قرار دهد. در سوره حجرات آمده است: «ای مردم ما شما را از یک مرد و یک زن آفریدیم و شما را تیره‌های بزرگ و تیره‌های کوچک قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید.»<ref>حجرات/۱۳.</ref>


اما از ديدگاه قرآني اراده و خواست خداوند متعال بر اين قرار گرفته است كه انسانها از لحاظ رنگ و نژاد و شكل متفاوت باشند. خداوندي كه قادر است از گِل بي جان، آدم را بيافريند مي تواند جهت مصالح فردي و اجتماعي او برخي از فرزندان آدم را سياه و برخي را سفيد و ... قرار دهد. در سوره حجرات آمده است: «اي مردم ما شما را از يك مرد و يك زن آفريديم و شما را تيره هاي بزرگ و تيره هاي كوچك قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد.»<ref>حجرات/۱۳.</ref>
در تفسیر المیزان ذیل آیه ۱۳ سوره حجرات آمده است: «مراد از جمله «من ذَکر اَو اُنثی» آدم و حوا خواهد بود و معنای آیه چنین می‌شود: ما شما را از یک مرد و یک زن آفریدیم و همه شما از آن دو تن منتشر شده‌اید چه سفیدتان و چه سیاهتان، چه عربتان و چه عجمتان و ما شما را به صورت شعبه‌ها و قبیله‌های مختلف قرار دادیم، برای اینکه یکدیگر را بشناسید و امر اجتماعتان و مواصلات و معاملاتتان بهتر انجام گیرد …»<ref>علامه طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۳، ج۱۸، ص۴۸۸.</ref>


در تفسير الميزان ذيل آيه ۱۳ سوره حجرات آمده است: ‌« مراد از جمله «من ذَكر اَو اُنثي» آدم و حوا خواهد بود و معناي آيه چنين مي شود: ما شما را از يك مرد و يك زن آفريديم و همه شما از آن دو تن منتشر شده ايد چه سفيدتان و چه سياهتان، چه عربتان و چه عجمتان و ما شما را به صورت شعبه ها و قبيله هاي مختلف قرار داديم، براي اينكه يكديگر را بشناسيد و امر اجتماعتان و مواصلات و معاملاتتان بهتر انجام گيرد ....»<ref>علامه طباطبايي، محمد حسین، تفسير الميزان، ترجمه سيد محمد باقر موسوي همداني، قم: دفتر انتشارات اسلامي، ۱۳۶۳، ج۱۸، ص۴۸۸.</ref>
و در تفسیر کشف الحقایق آمده است: «اختلاف زبان و نژاد بین مردم جهانِ خلقت، که از عدم به وجود آمده، نمودار قدرت کامله خدای تعالی می‌باشد.»<ref>علوی حسینی، محمدکریم، تفسیر کشف الحقایق، تهران: نشر حاج عبدالحمید، چاپ سوم، ۱۳۹۶ه‍، ج۲، ص۸۰۸.</ref>


و در تفسير كشف الحقايق آمده است: «اختلاف زبان و نژاد بين مردم جهانِ خلقت، كه از عدم به وجود آمده، نمودار قدرت كامله خداي تعالي مي باشد.»<ref>علوي حسيني، محمدكريم، تفسير كشف الحقايق، تهران: نشر حاج عبدالحميد، چاپ سوم، ۱۳۹۶ه‍ ، ج۲، ص۸۰۸.</ref>
و در آیه ۲۲ سوره روم خداوند متعال اختلاف زبان‌ها و رنگ‌ها را از نشانه‌های قدرت خویش بیان می‌کند.


و در آيه ۲۲ سوره روم خداوند متعال اختلاف زبان ها و رنگ ها را از نشانه هاي قدرت خويش بيان مي كند.
== نتیجه‌گیری ==از لحاظ علمی وجود رنگ دانه‌ها در بدن انسان موجب اختلاف رنگ پوست انسانها شده است و قطعاً عوامل جغرافیایی و اجتماعی و در بروز یا عدم بروز این رنگ دانه‌ها تأثیر داشته‌اند؛ و از لحاظ آموزه‌های دینی دعای حضرت نوح(ع) و خواست خداوند و حکمت الهی سبب حدوث و بروز رنگ‌ها و نژادهای مختلف در انسان‌ها شده است.
 
==نتيجه گيري: ==از لحاظ علمي وجود رنگ دانه ها در بدن انسان موجب اختلاف رنگ پوست انسانها شده است و قطعاً عوامل جغرافيايي و اجتماعي و ... در بروز يا عدم بروز اين رنگ دانه ها تأثير داشته اند. و از لحاظ آموزه هاي ديني دعاي حضرت نوح(ع) و خواست خداوند و حكمت الهي سبب حدوث و بروز رنگ ها و نژادهاي مختلف در انسان ها شده است.  
{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}


{{مطالعه بیشتر}}
{{مطالعه بیشتر}}
==مطالعه بيشتر==
 
* مبدأ نژادهاي انسان، ميخائيل نستورخ.
== مطالعه بیشتر ==
* نژادهاي انساني، هانري والوا.
* مبدأ نژادهای انسان، میخائیل نستورخ.
* تفسير الميزان، ج۱۸، علامه طباطبايي ترجمه سيد محمد باقر موسوي.
* نژادهای انسانی، هانری والوا.
* تفسیر المیزان، ج۱۸، علامه طباطبایی ترجمه سید محمد باقر موسوی.
{{پایان مطالعه بیشتر}}
{{پایان مطالعه بیشتر}}


==منابع==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}


{{شاخه
{{شاخه
| شاخه اصلی =  
| شاخه اصلی =
|شاخه فرعی۱ =  
|شاخه فرعی۱ =
|شاخه فرعی۲ =  
|شاخه فرعی۲ =
|شاخه فرعی۳ =  
|شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =  
  | شناسه =
  | تیترها =  
  | تیترها =
  | ویرایش =  
  | ویرایش =
  | لینک‌دهی =  
  | لینک‌دهی =
  | ناوبری =  
  | ناوبری =
  | نمایه =  
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =  
  | تغییر مسیر =
  | ارجاعات =  
  | ارجاعات =
  | بازبینی =  
  | بازبینی =
  | تکمیل =  
  | تکمیل =
  | اولویت =  
  | اولویت =
  | کیفیت =  
  | کیفیت =
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ ‏۲۴ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۵۰

سؤال

اگر ما همگی نوادگان حضرت آدم(ع) هستیم چرا رنگ‌ها و نژادها فرق دارند؟

مردم کشورهای مختلف و مناطق گوناگون جهان از لحاظ رنگ پوست، مو و چشم، جمجمه و طول قد و غیره از یکدیگر متمایز می‌گردند. از لحاظ علمی: دانشمندان وجود رنگ دانه‌های قهوه ای در بدن را که در افراد مختلف بروز و نمودی مختلف دارد، علت این تمایزات می‌دانند. در این رابطه «هانری والوا» می‌نویسد: «در بین صفات نژادی مهم‌تر از همه رنگ پوست است و روی همین پایه، قدیمی‌ترین تقسیم بندیها که مصریهای قدیم نیز بدان اشاره کرده‌اند به همین ویژگی مربوط می‌شد. رنگ بدن مربوط به وجود دانه‌هایی است به نام دانه‌های رنگین که رنگ آنها قهوه ای زرد رنگ بوده و در طبقات عمیق بدن وجود دارد و تعدادآنها متغیر می‌باشد، اگر تعداد رنگ دانه‌ها زیاد باشد، پوست تیره شده و رنگ بدن قهوه ای یا سیاه خواهد بود مثل سیاهان و اگر دانه‌ها کم باشد، رنگ بدن زرد قهوه ای یا زرد روشن خواهد بود. مثل بیشتر مردم قاره آسیا و اگر اساساً این رنگ دانه‌ها وجود نداشته باشد یا فوق‌العاده کم باشد، پوست بدن، رنگ سفید مایل به قرمز خواهد داشت مثل مردمان اروپای شمالی»[۱] در همین رابطه «میخائیل نستورخ، نیز می‌نویسد: «شدت رنگ پوست به مقدار و اندازه رنگ دانه‌های قهوه ای رنگ است که در بدن به شکل متبلور و محلول وجود دارد. سیاه‌های آفریقایی و استرالیایی رنگ دانه‌های زیادتری دارند»[۲] همین نویسنده سپس ذکر می‌کند که: «شرایط جغرافیایی، عوامل اجتماعی و وضع بهداشت در رنگ پوست تأثیر فوق‌العاده ای می‌گذارند.»[۳]

از دیدگاه دین و آموزه‌های دینی نیز مطالبی وجود دارد که به آنها اشاره می‌شود

در برخی از روایات، وجود اختلاف در رنگ گِل‌ها که حضرت آدم و حوا از آنها آفریده شدند، علّت اختلاف رنگ و نژاد انسانها معرفی شده است. به عنوان نمونه در شیخ صدوق در کتاب علل الشرایع نقل می‌کند که از رسول خدا(ص) پرسیدند: … آیا آدم از همه گِل‌ها آفریده شد یا از گِل واحد؟ حضرت فرمود: از همه گِل‌ها، و اگر از گل واحد آفریده شده بود مردم برخی، برخی دیگر را نمی‌شناختند (یعنی همه شبیه هم می‌شدند)... در خاک سفیدی و سبزی و قرمزی و … وجود دارد. برخی خاک‌ها نرم و برخی خشن هستند و لذا برخی از مردم سفید، برخی زرد و برخی قرمز یا سیاه هستند. ای اختلاف رنگها طبق رنگ خاک هاست.»[۴]

حدیثی از امام علی(ع) در علت تفاوت میان انسان‌ها آمده است: «علّت تفاوت میان مردم گوناگونی سرشت آنان است. زیرا آدمیان از آغاز ترکیبی از خاک شور و شیرین، سخت و نرم بودند … یکی زیبا روی و کم خرد و دیگری بلند قامت و کم همت و یکی زشت و نیکوکار و دیگری کوتاه قامت و خوش فکر و یکی پاک‌سرشت و بداخلاق …»[۵]

در برخی از احادیث دعای حضرت نوح(ع) را موجب اختلاف نژادها و رنگ‌ها معرفی می‌کنند. در تفسیر نورالثقلین از حضرت «عبدالظیم حسنی» روایت می‌کند: که از علی بن محمد عسگری ـ علیهما السّلام ـ شنیدم که می‌فرماید: به واسطه کار ناشایستی که فرزندان نوح «حام» و «یافث» انجام دادند حضرت نوح(ع) در حق آنها دعا کرد و فرمود: «خدایا آب صلب آنها را تغییر بده که جز فرزندان سیاه از صلب آنها متولد نشوند …»[۶]

اما از دیدگاه قرآنی اراده و خواست خداوند متعال بر این قرار گرفته است که انسانها از لحاظ رنگ و نژاد و شکل متفاوت باشند. خداوندی که قادر است از گِل بی جان، آدم را بیافریند می‌تواند جهت مصالح فردی و اجتماعی او برخی از فرزندان آدم را سیاه و برخی را سفید و … قرار دهد. در سوره حجرات آمده است: «ای مردم ما شما را از یک مرد و یک زن آفریدیم و شما را تیره‌های بزرگ و تیره‌های کوچک قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید.»[۷]

در تفسیر المیزان ذیل آیه ۱۳ سوره حجرات آمده است: «مراد از جمله «من ذَکر اَو اُنثی» آدم و حوا خواهد بود و معنای آیه چنین می‌شود: ما شما را از یک مرد و یک زن آفریدیم و همه شما از آن دو تن منتشر شده‌اید چه سفیدتان و چه سیاهتان، چه عربتان و چه عجمتان و ما شما را به صورت شعبه‌ها و قبیله‌های مختلف قرار دادیم، برای اینکه یکدیگر را بشناسید و امر اجتماعتان و مواصلات و معاملاتتان بهتر انجام گیرد …»[۸]

و در تفسیر کشف الحقایق آمده است: «اختلاف زبان و نژاد بین مردم جهانِ خلقت، که از عدم به وجود آمده، نمودار قدرت کامله خدای تعالی می‌باشد.»[۹]

و در آیه ۲۲ سوره روم خداوند متعال اختلاف زبان‌ها و رنگ‌ها را از نشانه‌های قدرت خویش بیان می‌کند.

== نتیجه‌گیری ==از لحاظ علمی وجود رنگ دانه‌ها در بدن انسان موجب اختلاف رنگ پوست انسانها شده است و قطعاً عوامل جغرافیایی و اجتماعی و … در بروز یا عدم بروز این رنگ دانه‌ها تأثیر داشته‌اند؛ و از لحاظ آموزه‌های دینی دعای حضرت نوح(ع) و خواست خداوند و حکمت الهی سبب حدوث و بروز رنگ‌ها و نژادهای مختلف در انسان‌ها شده است.



مطالعه بیشتر

  • مبدأ نژادهای انسان، میخائیل نستورخ.
  • نژادهای انسانی، هانری والوا.
  • تفسیر المیزان، ج۱۸، علامه طباطبایی ترجمه سید محمد باقر موسوی.


منابع

  1. هانری والوا، نژادهای انسانی، ترجمه احمد تاجبخش، تهران، ۱۳۳۸، ص۹.
  2. میخائیل نستورخ، مبدأ نژادهای انسان، ترجمه فرامرز نعیم، تهران: نشر اندیشه، ۱۳۳۸، ص۱۰.
  3. همان، ص۱۰.
  4. شیخ صدوق، علل الشرایع، نجف: مطبعه حیدریه، ۱۳۸۶ه، ج۲، ص۴۷۱ و حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تهران: مطبعه علمیه، چاپ دوم، (بی تا)، ج۴، ص۱۷۷.
  5. نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴.
  6. حویزی، پیشین، ج۴، ص۱۷۷، و جزایری، نعمت الله، قصص الانبیاء، قم: نشر شریف رضی، چاپ دوم، ۱۳۷۴، ص۶۹.
  7. حجرات/۱۳.
  8. علامه طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۳، ج۱۸، ص۴۸۸.
  9. علوی حسینی، محمدکریم، تفسیر کشف الحقایق، تهران: نشر حاج عبدالحمید، چاپ سوم، ۱۳۹۶ه‍، ج۲، ص۸۰۸.