فضایل امام رضا(ع)

سؤال

از امام رضا(ع) چه فضایل و اوصافی نقل شده است؟

کثرت عبادت و پرهیزکاری از فضایل برجسته امام رضا(ع) دانسته شده است. از زندگی او نقل شده است که بسیار اهل نماز بوده و همواره به ذکر و تسبیح خداوند مشغول بوده و هر سه روز قرآن را ختم می‌کرده است. درباره سیره اخلاقی امام رضا گفته شده که فروتنی، تواضع، خوش‌رویی و اخلاق نیک از خصوصیات اخلاقی او بوده است.

زندگی‌نامه

علی بن موسی الرضا در روز یازدهم ذی القعده سال ۱۴۸ هـ ق، در مدینه به دنیا آمد. در مورد تاریخ وفات او اختلاف است. برخی سال ۲۰۲ و برخی سال ۲۰۳ را سال رحلت گرفته‌اند.

مأمون(۱۷۰–۲۱۸ق) خلیفه عباسی با اغراض سیاسی خود امام رضا وادار کرد تا ولیعهدی او را بپذیرد و از این جهت امام را از مدینه به مرو آورد و در سال ۲۰۱ قمری این بیعت انجام گرفت.

آن حضرت در دانش، اخلاق عالی، انسان دوستی و درست کاری سرآمد مردم زمانش بود. در سال ۲۰۳ آخر ماه صفر توسط مأمون به شهادت رسید و در مشهد مقدس دفن شد. امام رضا(ع) در سن ۳۵ سالگی به امامت رسید و این طبق وصیت پدرش امام کاظم(ع) بود که به یکی از دوستان خود بنام داود فرمود: «پسرم رضا پس از من امام و صاحب شما می‌باشد».

عبادت

شیخ صدوق(۳۰۶–۳۸۱ق) از رجاء ابن ابی ضحاک که از طرف مأمون برای بردن امام رضا(ع) از مدینه به مرو مأموریت داشت روایت کرده است که گفت: من از مدینه تا مرو همراه امام بودم. به خدا سوگند کسی را در پرهیزکاری و کثرت ذکر خدا و شدت خوف از حق تعالی مانند او ندیدم و جریان عبادت آن جناب در شبانه روز چنان بود که چون صبح می‌شد، نماز صبح را ادا می‌کرد و بعد از سلام نماز در مصلای خود می‌نشست تسبیح و تحمید و تکبیر و تهلیل می‌گفت و صلوات بر حضرت رسول و اولاد او می‌فرستاد تا آفتاب طلوع می‌کرد، پس از آن سجده می‌رفت و سجده را چندان طول می‌داد تا روز بلند می‌شده سپس سر از سجده برمی‌داشت و با مردم حدیث می‌کرد و تا نزدیکی زوال آفتاب آنان را موعظه می‌فرمود. پس از آن، تجدید وضو کرده و به مصلای خود برمی‌گشت و چون زوال می‌شد، برمی‌خاست و شش رکعت نافله ظهر به جا می‌آورد و چون فارغ می‌شد اذان نماز می‌گفت. سپس اقامه نماز می‌گفت و تسبیح و تحمید و تکبیر بسیار می‌گفت.

ابوذکوان عشق امام رضا(ع) به قرآن کریم را این چنین توصیف کرده است: حضرت هر سه روز یک بار قرآن را ختم می‌کرد و آنگاه می‌فرمود: اگر می‌خواستم زودتر از سه روز آن را به پایان برسانم، می‌توانستم اما نخواستم چنین کنم؛ زیرا در موقع تلاوت به هر آیه که می‌رسیدم در آن فکر و اندیشه می‌کردم که درباره چه چیزی و در چه زمانی نازل شده است. بدین جهت در هر سه روز یک بار قرآن را به پایان می‌رسانم.

از منظر امام رضا(ع) هیچ عملی برتر و با ارزش‌تر از نماز نیست و آن را در اول وقت اقامه می‌کرد به همین جهت آن حضرت(ع) به «ابراهیم بن موسی» فرمود: «لاتؤخّرنّ الصّلوة عن اوّل وقتها الی آخر وقتها من غیر علّةٍ…؛ نماز را همیشه در اول وقت شروع کن و آن را بدون علت از اول وقت به تأخیر مینداز…»

مأمون در میان عباسیان درباره امام رضا گفته است: «من در میان فرزندان عباس و علی بسی جستجو کردم ولی هیچ‌یک از آنان را با فضیلت‌تر، پارساتر، متدین‌تر از علی بن موسی الرضا ندیدم.»

اخلاق

ابراهیم بن عباس می‌گوید: هرگز ندیدم که حضرت در گفتارش به کسی جفا کند یا حرف کسی را قطع نماید. در حد توان حاجت نیازمند را برمی‌آورد، خنده بلند و صدادار نمی‌کرد بلکه لبخند می‌زد، کار نیک و صدقه پنهانی به‌خصوص در شب‌های تاریک زیاد انجام می‌داد.

امام کاظم(ع) با تجلیل و ستایش از فرزندش امام رضا(ع) او را بر دیگر فرزندان گرامی و جلیل القدر خود مقدم داشته، آنان را به خدمت او و مراجعه در امور دینی به حضرتش فراخوانده، می‌فرماید: این علی بن موسی، برادر شما عالم آل محمد(ص) است. احکام دین خود را از او بخواهید و هرچه به شما گفت با جان و دل بپذیرید و حفظ کنید، زیرا از پدرم جعفر بن محمد(ع) شنیدم که به من می‌گفت: به یقین عالم آل محمد(ص) از صلب توست و ای کاش او را می‌دیدم. او همنام امیر المؤمنین است.

امام رضا(ع) با همه خوش رفتار بود و همه را دوست می‌داشت به خصوص اطرافیانش را هر چند آنها غلام و خدمت‌گذار باشند و یاسر یکی از خادمان آن حضرت می‌گوید: «امام تمام خدمت‌کاران خود را جمع می‌کرد و با آنان مانند یک دوست مهربان سخن می‌گفت و انس می‌گرفت و چون سفره غذا را می‌آوردند همه آنان را از کوچک و بزرگ با خود بر سر سفره می‌آورد». امام رضا(ع) شیعه‌ها را خیلی دوست می‌داشت برای همین به عبدالعظیم حسنی گفت: «به دوستانم سلام مرا برسان و بگو مراقب باشید شیطان گول‌تان نزند، راست بگویید، امانت‌دار باشید، با هم دیگر رفت و آمد کنید، دوست هم باشید، اگر این کارها را بکنید من هم به شما نزدیک می‌شوم و با شما مهربان می‌شوم».

ابراهیم بن عباس که عمری در محضر امام هشتم(ع) بوده است؛ درباره روش اخلاقی امام(ع) می‌گوید: هیچگاه ندیدم آن حضرت، با سخن خود، کسی را مورد اهانت و آزار قرار دهد یا آن که کلام کسی را قبل از آن که سخن او پایان یابد، قطع کند. نیاز نیازمندان را برآورده می‌ساخت، هرگز در حضور دیگران به چیزی تکیه نمی‌داد، پای خود را نزد کسی دراز نمی‌کرد، با خدمتکاران به نرمی سخن می‌گفت، در جمع، باصدای بلند نمی‌خندید و در حضور دیگران آب دهان بیرون نمی‌انداخت.

روایت است زمانی که او خلوت می‌کرد و سفره غذا پهن می‌شد تمامی خدمتکاران را بر سر سفره می‌نشاند و با آن غذا می‌خورد. و گفته شده امام وقتی در برابر مردم ظاهر می‌شد لباس تمیز و مرتب داشت.

مطالعه بیشتر

• عیون اخبار الرضا؛ شیخ صدوق، ترجمه: محمد تقی اصفهانی.