تکفیر شیعیان توسط اهل‌سنت

سؤال

آیا مذاهب چهارگانه اهل سنت شیعه امامیه را کافر می‌دانند؟

فقیهان اهل‌سنت معتقدند اگر کسی یکی از ضروریات اسلام را انکار کند، کافر و بیرون از دین است. بنابر این معیار، شیعه نمی‌تواند از نظر مذاهب اهل‌سنت کافر باشد.

بیشتر عالمان اهل‌سنت معتقدند که شیعیان دوازده امامی مسلمان هستند. در آثار اهل‌سنت، شواهدی بر مسلمان دانستن شیعیان آورده شده است: محدثان اهل‌سنت در کتاب‌های حدیثی خود، از راویان شیعه، حدیث نقل کرده‌اند. همچنین در آثار رجالی اهل‌سنت، به موارد متعددی بر می‌خوریم که در شرح حال یک راوی، وی را شیعی توصیف کرده و او را مثال ثقه دانسته‌اند. هل‌سنت اعتقاد دارند که شهادت کافر پذیرفته نیست. افرادی مانند ابویوسف قاضی و شافعی شهادت شیعیان را پذیرفته‌اند و این بدین بوده که آنان شیعیان را از مسلمانان می‌دانسته‌اند.

برخی اهل‌سنت معتقدند شیعه یکی از فرقه‌های اسلامی است که تقلید از مذهب فقهی آن نیز جایز است. این نظریه در دوره معاصر مطرح شده و پیشتاز آن شیخ شلتوت است.

گروه سوم از اهل‌سنت شیعیان را کافر می‌دانند. این گروه نیز بر دو دسته هستند: گروهی از این افراد شیعه را به نحو مطلق تکفیر می‌کنند. در این رویکرد، گروهی بدون معین کردن فردی خاص مورد تکفیر قرار می‌گیرد.

معیار کفر نزد اهل‌سنت

فقیهان اهل‌سنت معتقدند اگر کسی یکی از ضروریات اسلام را انکار کند، کافر و بیرون از دین است. بنابر این معیار، شیعه نمی‌تواند از نظر مذاهب اهل‌سنت کافر باشد؛ زیرا شیعیان، اصول دین از جمله توحید، نبوت، قیامت و دستورات اصلی اسلام را انکار نمی‌کنند. اختلافات شیعه با مذاهب دیگر از موضوعات ضروری دین نبوده و انکار آن، خروج از دین نیست.

نووی از عالمان اهل‌سنت در شرح صحیح مسلم، نظر صحیح در مسئله تکفیر را چنین دانسته که هیچ‌یک از مسلمانان به خاطر گناه، تکفیر نمی‌شود و هرکس موردی از ضروریات دین اسلام را انکار کند، حکم به ارتداد و کفر او داده می‌شود. روایات فراوانی در منابع اهل سنت نیز جان، مال و آبروی افرادی که به «لا إله إلا اللّه» و «محمد رسول اللّه» اعتقاد داشته باشند را محترم دانسته و اجازه کافر دانستن آن‌ها را نداده است.

با این حال در میان کلمات علمای پیشین اهل‌سنت کمتر تصریحاتی بر مسلمان بودن شیعیان یافت می‌شود و تنها در درون مباحث علمی می‌توان به نظرات آن‌ها پی برد. در کلمات عالمان معاصر اهل‌سنت، تصریح به مسلمان بودن شیعیان بیشتر قابل مشاهده است. از جمله این افراد می‌توان به جاد الحق، مفتی و وزیر اوقاف مصر حسن البنا، بنیانگذار اخوان‌المسلمین اشاره کرد که به مسلمان بودن شیعه تصریح کرده‌اند.

فرقه‌ای اسلامی دانستن شیعه در میان اهل‌سنت

براساس گفته سرجانی در کتاب «الشیعه نضال ام ضلال» بیشتر عالمان اهل‌سنت معتقدند که شیعیان دوازده امامی مسلمان هستنددر آثار اهل‌سنت، شواهدی بر مسلمان دانستن شیعیان آورده شده است:

• محدثان اهل‌سنت در کتاب‌های حدیثی خود، از راویان شیعه، حدیث نقل کرده‌اند. همچنین در آثار رجالی اهل‌سنت، به موارد متعددی بر می‌خوریم که در شرح حال یک راوی، وی را شیعی توصیف کرده و او را مثال ثقه دانسته‌اند.
• اهل‌سنت اعتقاد دارند که شهادت کافر پذیرفته نیست. افرادی مانند ابویوسف قاضی و شافعی شهادت شیعیان را پذیرفته‌اند و این بدین بوده که آنان شیعیان را از مسلمانان می‌دانسته‌اند.
• اشعری نیز در «مقالات الاسلامیین» شیعه را یکی از گروه‌های مسلمانان ذکر می‌کند.
• ابن‌تیمیه در «دقائق التفسیر» آورده که بسیاری از مسلمانان اهل بدعت مانند رافضه و جهمیه و … به بلاد کفر رفته‌اند و به دست آنان، جمع فراوانی مسلمان شدند. این افراد از اسلام بهره‌مند گشتند، مسلمان اهل‌بدعت گردیدند و مسلمان اهل‌بدعت بودن بهتر از این است که کافر باشند.

فرقه‌ای اسلامی دانستن شیعه به همراه اجازه تقلید از آنان

برخی اهل‌سنت معتقدند شیعه یکی از فرقه‌های اسلامی است که تقلید از مذهب فقهی آن نیز جایز است. این نظریه در دوره معاصر مطرح شده و پیشتاز آن شیخ شلتوت است. وی در فتوایی بیان داشت: «مکتب جعفری، معروف به مذهب امامی اثنی‌عشری، مکتبی است که شرعاً پیروی از آن، مانند پیروی از مکتب‌های اهل‌سنت جایز است». این متن برای نخستین بار در مجله رساله الاسلام وابسته به دارالتقریب مصر منتشر شد. زمان صدور این فتوا ۱۷ ربیع االول ۱۳۷۸ق بود که در ۳ محرم ۱۳۷۹ق انتشار یافت.

تکفیر شیعیان

گروه سوم از اهل‌سنت شیعیان را کافر می‌دانند. این گروه نیز بر دو دسته هستند:

• گروهی از این افراد شیعه را به نحو مطلق تکفیر می‌کنند. در این رویکرد، گروهی بدون معین کردن فردی خاص مورد تکفیر قرار می‌گیرد. غالب گروهی از اهل‌سنت که شیعه را تکفیر کرده‌اند، چنین رویکردی دارند. عوده از عالمان سلفی می‌گوید: «جماعتی از علما حکم داده‌اند که شیعیان مسلمان نیستند. البته این حکم به معنای تکفیر بزرگان و افراد آنان نیست.

• گروهی دیگر که نسبت به گروه اول در اقلیت هستند، به نحو معین، شیعه را تکفیر می‌کنند. یعنی تنها افراد خاص با افعالی خاص را تکفیر می‌کنند.

پیوند به بیرون

• بخشی از این مدخل برگرفته شده از مقاله «عدم تکفیر شیعه از دیدگاه مذاهب اهل‌سنت»، تألیف فلاح تفتی و دیگران، مجله فقه مقارن، سال هفتم، شماره۱۴، پاییز و زمستان۱۳۹۸ش.