تکفیر شیعیان توسط اهل‌سنت

سؤال

آیا مذاهب چهارگانه اهل سنت شیعه امامیه را کافر می‌دانند؟

معیار کفر نزد اهل‌سنت

فقیهان اهل‌سنت معتقدند اگر کسی یکی از ضروریات اسلام را انکار کند، کافر و بیرون از دین است. بنابر این معیار، شیعه نمی‌تواند از نظر مذاهب اهل‌سنت کافر باشد؛ زیرا شیعیان، اصول دین از جمله اعتقاد به توحید، نبوت، قیامت و دستورات اصلی اسلام را انکار نمی‌کند. اختلافات شیعه با مذاهب دیگر از موضوعات ضروری دین نیست بلکه جزو مسایل نظری است که انکار آن، خروج از دین نیست.

نووی از عالمان اهل‌سنت در شرح صحیح مسلم نظر صحیح و درست در مسئله تکفیر چنین دانسته که هیچ‌یک از مسلمانان به خاطر گناه، تکفیر نمی‌شود و هرکس موردی از ضروریات دین اسلام را انکار کند، حکم به ارتداد و کفر او داده می‌شود. ابن‌نجیم مصری فقیه قرن دهم اهل‌سنت مذهب خدشان را این دانسته که کسی از مخالفان را تکفیر نشود جز در انکار اصل ضروری دینی.

روایات فراوانی در منابع اهل سنت نیز جان، مال و آبروی افرادی که به «لا إله إلا اللّه» و «محمد رسول اللّه» اعتقاد داشته باشند را محترم دانسته و اجازه کافر دانستن آن‌ها را نداده است.

جریانهای تکفیری می‌کوشند نشان دهند کافردانستن شیعه امری اجماعی میان عموم اهل- سنت است. در حالی که اهلسنت در قبال شیعه سه گروه هستند.

فرقه‌ای اسلامی دانستن شیعه در میان اهل‌سنت

گروه اول معتقدند شیعه یکی از فرقه‌های اسالمی است. در آثار اهلسنت چنین رویکردی نسبت به شیعه دیده می‌شود. برخی از شواهد این ادعا در آثار اهلسنت عبارتند از:

۱ -بر اساس گفته سرجانی در کتاب» الشیعه نضال ام ضالل «جمهور علمای اهلسنت معتقدند که شیعیان دوازدهامامی مسلمان هستندبا این حال در میان کلمات علمای پیشین اهلسنت کمتر می‌توان تصریحاتی بر مسلمانبودن شیعیان یافت و نظر آنان در خصوص مسلمانبودن شیعیان را از خالل دیدگاه‌های آنان در مورد تعامل با شیعیان در باب صالهٔ و نکاح و معامالت و شهادت و قضاء و… می‌توان یافت؛ اما در کلمات علمای معاصر اهلسنت، تصریح به مسلمانبودن شیعیان بیشتر قابل مشاهده است. از جمله ین افراد می‌توان به جاد الحق، مفتی مصر و وزیر اوقاف مصر حسن البنا، بنیانگذار اخوان‌المسلمین اشاره کرد که به مسلمانبودن شیعه تصریح کردهاند. ساعدی در کتاب» الشیعه من وجهه نظر اعالم اهلالسنه «نظر بیش از ۱۶۰ عالم اهلسنت در مورد مسلمانبودن شیعیان را ذکر کرده است.

۲ -در مبحث شهادت، علمای اهلسنت اعتقاد دارند که شهادت کافر پذیرفته نیست. افرادی مانند ابویوسف قاضی و شافعی شهادت شیعیان را پذیرفتهاند و این بدین معناست که آنان شیعیان را جزو مسلمانان میدانستهاند. البته برخی دیگر از فقهای اهلسنت، تصریح دارند که شهادت شیعیان پذیرفته نیست اما همان‌طور که ابنعابدین حنفی گفته است، دلیل رد شهادت شیعیان نه به خاطر شیعهبودنشان بلکه به خاطر متهمبودن آنان به دروغ است.

۳ -ابن‌تیمیه در» دقائق التفسیر «می‌نویسد:» بسیاری از مسلمانان اهلبدعت مانند رافضه و جهمیه و… به بالد کفر رفتهاند و به دست آنان جمع فراوانی مسلمان شدند و از اسالم خود بهرهمند گشتند و مسلمان اهلبدعت گردیدند و اینکه آنان مسلمان اهلبدعت باشند بهتر از این است که کافر باشند «

۴ -اشعری نیز در» مقاالت االسالمیین «شیعه را یکی از اصناف مسلمانان ذکر می‌کند.

۵ -محدثان اهلسنت در کتب حدیثی خود، از راویان شیعه نقل حدیث کردهاند. همچنین با مراجعه به آثار رجالی اهل سنت، به موارد متعددی برمی‌خوریم که در شرح حال یک راوی، وی را شیعی توصیف کردهاند و او را مثالً ثقه دانستهاند حتی برخی از افرادی که در کتب رجال اهل سنت به عنوان شیعه مطرح شدهاند، جزو راویان صحیح بخاری و صحیح مسلم هستند.

فرقه‌ای اسلامی دانستن شیعه به همراه اجازه تقلید از آنان

معتقدند که شیعه یکی از فرقه‌های اسالمی است که تقلید از مذهب فقهی آن نیز جایز است. تفاوت این گروه با گروه اول این است که گروه اول تقلید از مذهب فقهی شیعه را جایز نمی‌دانستند و اما این گروه تقلید از مذهب شیعه را جایز می‌دانند. این نظریه در دوره معاصر مطرح شده است و پیشتاز آن شلتوت است. وی در فتوایی چنین بیان داشت:» مکتب جعفری، معروف به مذهب امامی اثنیعشری، مکتبی است که شرعاً پیروی از آن مانند پیروی از مکتبهای اهلسنت جایز است. «این متن برای نخستین بار در مجله رساله االسالم وابسته به دارالتقریب مصر منتشر شد. زمان صدور این فتوا ۱۷ ربیع االول ۱۳۷۸ق. و زمان انتشار این فتوا ۳ محرم ۱۳۷۹ق است.

تکفیر شیعیان

گروه سوم شیعیان را کافر می‌دانند. این گروه نیز بر دو دسته هستند. گروهی از این افراد شیعه را به نحو مطلق تکفیر می‌کنند و گروهی دیگر که نسبت به گروه اول در اقلیت هستند، به نحو معین شیعه را تکفیر می‌کنند. تفاوت این دو گونه از تکفیر در این است که گاهی تکفیر به این صورت است که انجامدهنده یک فعل بدون معین کردن فردی خاص مورد تکفیر قرار می‌گیرد. به این نوع، تکفیر مطلق گفته می‌شود و اما در تکفیر معین یک فرد خاص تکفیر می‌شود غالب علمای اهلسنت که شیعه را تکفیر کردند جزو کسانی هستند که شیعه را به نحو تکفیر مطلق، تکفیر نمودهاند. عوده از علمای سلفی می‌گوید:» جماعتی از علما حکم دادهاند که شیعیان مسلمان نیستند و حتی برخی از علما، نقل اجماع بر این حکم کردهاند. البته این حکم به معنای تکفیر اعیان و افراد آنان نیست. با توجه به آنچه گفته شد روشن می‌شود که تکفیر شیعه نزد اهلسنت امری اجماعی نیست و بر خالف تبلیغات گروه‌های تکفیری، مسلمانبودن شیعه نزد بسیاری از اهلسنت امری مقبول است.

پیوند به بیرون

• بخشی از این مدخل برگرفته شده از مقاله «فلاح تفتی و دیگران، «عدم تکفیر شیعه از دیدگاه مذاهب اهل‌سنت»، مجله فقه مقارن، سال هفتم، شماره۱۴، پاییز و زمستان۱۳۹۸ش.