نشانه‌های عاقل بودن

سؤال

در روایات اسلامی برای سنجش عاقل بودن انسان چه معیارها و شاخصه‌هایی مشخص شده است؟

فرستاده انسان برای کاری، نوشته‌های انسان، گفتار انسان، نگاه همراه با عبرت به رخدادها از جمله معیارها و شاخصه‌های عاقل بودن در روایات اسلامی است.

پاسخ تفصیلی

در روایات اسلامی برای اینکه ما بدانیم چه کسی عاقل است یا خودمان چقدر عقل مفید داریم، معیارهایی برای سنجش عاقل بودن آمده است مثلاً در نهج البلاغه آمده است که امیر مؤمنان سلام الله علیه فرمود: «رَسُولُکَ تَرْجُمَانُ عَقْلِکَ وَ کِتَابُکَ أَبْلَغُ مَا یَنْطِقُ عَنْک» ‏؛ «فرستاده تو میزان سنجش عقل توست و نوشته‌ات از گفتارت بلیغ‌تر است».

در حدیثی دیگر از امیر مؤمنان سلام الله علیه نقل شده است: «رَسُولُ الرَّجُلِ تَرْجُمَانُ عَقْلِهِ وَ کِتَابُهُ أَبْلَغُ مِنْ نُطْقِه» ‏؛ «فرستاده مرد میزان سنجش عقل اوست و نوشته‌اش از گفتارش بلیغ‌تر است».

یعنی انسان عاقل تلاش می‌کند فرستاده عاقلی را دنبال کاری بفرستد و هر چند فرستاده قدرت درک بیشتری داشته باشد، بیانگراین حقیقت است که فرستنده نیز حواسش جمع بوده و به افراد کارکشته اهمیت می‌دهد.

در روایات دیگر سخن گفتن مرد معیار عاقل بودنش می‌باشد که شاعر می‌گوید:

تا مرد سخن نگفته باشد

عیب و هنرش نهفته باشد

یکی از معیارهای سنجش عقل انسان‌ها نگاه همراه با عبرت آنهاست یعنی به رخدادهای اطراف خود نگاه عبرت آموز دارند و بی‌تفاوت از کنار آن نمی‌گذرند و در روایات نگاهی اهمیت دارد که عبرت گرفتن را همراه داشته باشد؛ چنانچه از امام صادق سلام الله علیه نقل شده که یکی از نشانه‌های مؤمن، نگاه همراه با عبرت است: «نَظَرُهُ عِبْرَه» و هر چقدر نظر و دقت انسا ن عمیق‌تر باشد نشانگر خرد بالاتر اوست.