عالمانی که در گسترش تشیع نقش داشته‌اند: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (ویرایش به‌وسیلهٔ ابرابزار:)
خط ۱: خط ۱:
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی =ادیان و مذاهب  
  | شاخه اصلی =ادیان و مذاهب
  |شاخه فرعی۱ =شیعه امامیه  
  |شاخه فرعی۱ =شیعه امامیه
  |شاخه فرعی۲ =دانشمندان بزرگ شیعه  
  |شاخه فرعی۲ =دانشمندان بزرگ شیعه
  |شاخه فرعی۳ =  
  |شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{سوال}}
{{سوال}}
كداميك از دانشمندان بزرگ شيعه در گسترش تشيع نقش داشته اند؟
کدامیک از دانشمندان بزرگ شیعه در گسترش تشیع نقش داشته‌اند؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
تمامي علماي شيعه هر كدام به سهم خود در گسترش تشيع نقش مهم و تعيين كننده اي داشته اند و آنچه امروز در نزد ماست ثمره چهارده قرن زحمات بي دريغ علمي و عملي براي روشن نگهداشتن مشعل هدايت توسط عالمان بزرگ شيعه بوده است. با این حال نقش عده اي از علما قدري برجسته تر به نظر مي رسد، آنان كه با درك صحيح از شرايط سياسي و اجتماعي زمانه خود بهره برداري‌ هاي بسياري براي گسترش اين مكتب علوي نمودند. از این میان مي توان از محقق حلي، علامه حلي، خواهر زاده محقق حلي و فخر المحققين فرزند علامه حلي و فيلسوف و فقيه نادر خواجه نصير الدين طوسي نام برد. در دوره معاصر آیت الله بروجردی و امام خمینی نقش مهمی در گسترش تشیع داشته اند.
تمامی علمای شیعه هر کدام به سهم خود در گسترش تشیع نقش مهم و تعیین‌کننده ای داشته‌اند و آنچه امروز در نزد ماست ثمره چهارده قرن زحمات بی‌دریغ علمی و عملی برای روشن نگهداشتن مشعل هدایت توسط عالمان بزرگ شیعه بوده است. با این حال نقش عده ای از علما قدری برجسته تر به نظر می‌رسد، آنان که با درک صحیح از شرایط سیاسی و اجتماعی زمانه خود بهره‌برداری‌های بسیاری برای گسترش این مکتب علوی نمودند. از این میان می‌توان از محقق حلی، علامه حلی، خواهر زاده محقق حلی و فخر المحققین فرزند علامه حلی و فیلسوف و فقیه نادر خواجه نصیر الدین طوسی نام برد. در دوره معاصر آیت الله بروجردی و امام خمینی نقش مهمی در گسترش تشیع داشته‌اند.


==پیش از حمله مغول==
== پیش از حمله مغول ==
با توجه به شرايط سياسي و اجتماعي ممالك اسلامي، مكتب تشيع تا قرن هفتم بروز و ظهور چشم گيري نداشت و اظهار علني تشيع در بسیاری از مناطق جرمی بود كه عواقب وخيمي در پي داشت، و شيعيان اثنا عشري همواره مورد آزار و ستم قرار داشتند، هرچند در مواردي توفيقاتي براي آن ها به دست مي آمد، مثل دولت هاي آل بويه.
با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی ممالک اسلامی، مکتب تشیع تا قرن هفتم بروز و ظهور چشم‌گیری نداشت و اظهار علنی تشیع در بسیاری از مناطق جرمی بود که عواقب وخیمی در پی داشت، و شیعیان اثنا عشری همواره مورد آزار و ستم قرار داشتند، هرچند در مواردی توفیقاتی برای آن‌ها به دست می‌آمد، مثل دولت‌های آل بویه.


دوران حمله و تسلط مغولان صدمات شديدي را بر قسمت بزرگي از جهان اسلام تحميل كرد. در حمله مغولان، سني و شيعه هردو به قتل مي رسيدند، ولي با درايت عالمان اسلامي خصوصاً علماي شيعه، رفته رفته اين موجودات سركش رام شدند و با پذيرش اسلام و در بعضي مواقع تشيع فرصتي پيش آمد كه شيعيان توانستند از خود بروز و ظهوري نشان دهند.
دوران حمله و تسلط مغولان صدمات شدیدی را بر قسمت بزرگی از جهان اسلام تحمیل کرد. در حمله مغولان، سنی و شیعه هردو به قتل می‌رسیدند، ولی با درایت عالمان اسلامی خصوصاً علمای شیعه، رفته رفته این موجودات سرکش رام شدند و با پذیرش اسلام و در بعضی مواقع تشیع فرصتی پیش آمد که شیعیان توانستند از خود بروز و ظهوری نشان دهند.


==محقق حلی==
== محقق حلی ==
در زمان مرجعيت محقق حلي، هلاگوخان بغداد را فتح كرد و آخرين خليفه عباسي را به قتل رسانيد، اما شهر حله که از مراکز شیعیان عراق بود با درايت ايشان و ساير فقها از آسيب مغولان در امان ماند، وي در سال ۶۷۶ق در حله در گذشت و همان جا به خاك سپرده شد.  
در زمان مرجعیت محقق حلی، هلاگوخان بغداد را فتح کرد و آخرین خلیفه عباسی را به قتل رسانید، اما شهر حله که از مراکز شیعیان عراق بود با درایت ایشان و سایر فقها از آسیب مغولان در امان ماند، وی در سال ۶۷۶ق در حله در گذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد.


==علامه حلی==
== علامه حلی ==
از خدمات مهم علامه حلی پذيرش مذهب شيعه از سوي سلطان محمد خدابنده بود كه در علت آن نقل هاي فراواني آمده است ولي آن چه مسلم است عدم رضايت سلطان از آراء غير منطقي فقهاي اهل سنت و استدلال عقلاني و تسلط علامه حلی بر شيوه هاي كلامي معقول و منقول بوده كه موجب قبول تشيع توسط سلطان شد، هرچند مشكلات سياسي فراواني نيز براي او ايجاد كرد. علامه از آن به بعد در دستگاه سلطان جايگاهي سترگ يافت و ترويج تشيع را اساس كار خود قرار داد.<ref>خوانساري، محمد باقر، روضات الجنات، قم، اسماعليان، بي تا، ج۲، ص۲۸۱.</ref> علامه در خدمت به تشيع از لحاظ سياسي و علمي سهم به سزايي دارد خصوصاً وي در ايران موجب رونق تشيع و پشتوانه علمي و سياسي شيعيان شد، و نبايد اثر او را در زمينه سازي حكومت انقلابي شيعيان صفوي و پذيرش مردمي آن ناديده گرفت، علامه حلي در محرم ۷۲۶ق در ۷۸ سالگي در گذشت.
از خدمات مهم علامه حلی پذیرش مذهب شیعه از سوی سلطان محمد خدابنده بود که در علت آن نقل‌های فراوانی آمده است ولی آنچه مسلم است عدم رضایت سلطان از آراء غیر منطقی فقهای اهل سنت و استدلال عقلانی و تسلط علامه حلی بر شیوه‌های کلامی معقول و منقول بوده که موجب قبول تشیع توسط سلطان شد، هرچند مشکلات سیاسی فراوانی نیز برای او ایجاد کرد. علامه از آن به بعد در دستگاه سلطان جایگاهی سترگ یافت و ترویج تشیع را اساس کار خود قرار داد.<ref>خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، قم، اسماعلیان، بی تا، ج۲، ص۲۸۱.</ref> علامه در خدمت به تشیع از لحاظ سیاسی و علمی سهم به سزایی دارد خصوصاً وی در ایران موجب رونق تشیع و پشتوانه علمی و سیاسی شیعیان شد، و نباید اثر او را در زمینه‌سازی حکومت انقلابی شیعیان صفوی و پذیرش مردمی آن نادیده گرفت، علامه حلی در محرم ۷۲۶ق در ۷۸ سالگی در گذشت.


==نصیر الدین طوسی==
== نصیر الدین طوسی ==
يكي ديگر از فقهاي معروف شيعه در قرن هفتم محمد بن محمد بن الحسن معروف به خواجه نصير الدين طوسي است خواجه در ۵۹۷ق در طوس متولد شد، دروس ابتدايي را در طوس فرا گرفت و بعد به نيشابور رفت و در محضر قطب الدين سرخسي و فريد الدين نيشابوري به تحصيل حديث و عرفان پرداخت. بعد از آنكه هلاكو در صفر ۶۵۶ق بغداد را تصرف كرد خواجه نصیر الدین طوسی سرپرستي اوقاف را به دست آورد و با استفاده از امكانات حكومت و اوقاف دانشگاه مراغه و رصدخانه اي بزرگ به وجود آورد، وي از همه عالمان مسلمانان چه شيعه و چه سني دعوت كرد تا در اين مرکز علمی به تحقيق بپردازند. خواجه كتابخانه بزرگي تأسيس کرد و كتاب هاي پراكنده را در آن جمع آورد. تأسيس اين مركز عظيم علمي، در زماني صورت گرفت كه شرق و غرب عالم به دست نيروي ويرانگر مغول نابود شده بود حضور خواجه در دستگاه حكومتي هلاگوي مغول بر اساس اين نظريه شيعه بود كه حُضور در دستگاه ظالمين حرام است مگر احقاق حقي شود، يا ابطال باطلي انجام گيرد.
یکی دیگر از فقهای معروف شیعه در قرن هفتم محمد بن محمد بن الحسن معروف به خواجه نصیر الدین طوسی است خواجه در ۵۹۷ق در طوس متولد شد، دروس ابتدایی را در طوس فرا گرفت و بعد به نیشابور رفت و در محضر قطب الدین سرخسی و فرید الدین نیشابوری به تحصیل حدیث و عرفان پرداخت. بعد از آنکه هلاکو در صفر ۶۵۶ق بغداد را تصرف کرد خواجه نصیر الدین طوسی سرپرستی اوقاف را به دست آورد و با استفاده از امکانات حکومت و اوقاف دانشگاه مراغه و رصدخانه ای بزرگ به وجود آورد، وی از همه عالمان مسلمانان چه شیعه و چه سنی دعوت کرد تا در این مرکز علمی به تحقیق بپردازند. خواجه کتابخانه بزرگی تأسیس کرد و کتاب‌های پراکنده را در آن جمع آورد. تأسیس این مرکز عظیم علمی، در زمانی صورت گرفت که شرق و غرب عالم به دست نیروی ویرانگر مغول نابود شده بود حضور خواجه در دستگاه حکومتی هلاگوی مغول بر اساس این نظریه شیعه بود که حُضور در دستگاه ظالمین حرام است مگر احقاق حقی شود، یا ابطال باطلی انجام گیرد.


==محقق کَرَکی==
== محقق کَرَکی ==
از ميان فقهيان عصر صفوي نيز مي توان علي بن الحسين بن عبدالعالي كركي معروف به محقق ثاني و يا كركي را كه در كرك از روستاهاي بعلبكِ لبنان به دنيا آمد نام برد. <ref>دواني، علي، مفاخر اسلام، ج۴، ص۴۲۱.</ref> او از سوی شاه طهماسب صفوی به عنوان شیخ الاسلام منصوب شد و با دست باز به اصلاح امور ديني پرداخت. وي با ارسال بخش‌نامه هايي به سرتاسر كشور قوانين عادلانه براي كارگزاران وضع كرد كه چگونه با مردم در گرفتن ماليات و مقدار و زمان آن رفتار نمايند، در هر شهر و روستا امامي را براي نماز جماعت و تعليم احكام معين كرد.<ref>خوانساري، محمد باقر، روضات الجنات، قم، اسماعيليان، بي تا، ص۳۶۱.</ref>
از میان فقهیان عصر صفوی نیز می‌توان علی بن الحسین بن عبدالعالی کرکی معروف به محقق ثانی یا کرکی را که در کرک از روستاهای بعلبکِ لبنان به دنیا آمد نام برد.<ref>دوانی، علی، مفاخر اسلام، ج۴، ص۴۲۱.</ref> او از سوی شاه طهماسب صفوی به عنوان شیخ الاسلام منصوب شد و با دست باز به اصلاح امور دینی پرداخت. وی با ارسال بخش‌نامه‌هایی به سرتاسر کشور قوانین عادلانه برای کارگزاران وضع کرد که چگونه با مردم درگرفتن مالیات و مقدار و زمان آن رفتار نمایند، در هر شهر و روستا امامی را برای نماز جماعت و تعلیم احکام معین کرد.<ref>خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، قم، اسماعیلیان، بی تا، ص۳۶۱.</ref>


تأثير محقق كركي در گسترش تشیع در ايران تا جايي است كه گفته شده بعد از خواجه نصير الدين طوسي هيچ كس به اندازه محقق كركي در اعتلاي مذهب جعفري و ترويج مكتب اهل بيت (ع) مؤثر نبوده است. وي فاجران را از فساد بازداشت و قوانين بدعت آميز را منسوخ كرد، منكرات را از ميان برداشت، حدود و تعزيرات را اجرا و نماز جماعت و ديگر واجبات را اقامه كرد و به احوال ائمه جماعات و مؤذنين رسيدگي نمود و در اين راه تلاش و نظارت جدي داشت.<ref>مدرك پيشين، ص۳۶۹.</ref> وي در اواخر عمر به نجف رفت و در سال ۹۴۰ق در آن جا فوت كرد. از نظر شيخ عبدالصمد حارثی پدر شيخ بهايي محقق کرکی به دست برخي عمال حكومت مسموم شده و به قتل رسيده است.  
تأثیر محقق کرکی در گسترش تشیع در ایران تا جایی است که گفته شده بعد از خواجه نصیر الدین طوسی هیچ‌کس به اندازه محقق کرکی در اعتلای مذهب جعفری و ترویج مکتب اهل بیت (ع) مؤثر نبوده است. وی فاجران را از فساد بازداشت و قوانین بدعت آمیز را منسوخ کرد، منکرات را از میان برداشت، حدود و تعزیرات را اجرا و نماز جماعت و دیگر واجبات را اقامه کرد و به احوال ائمه جماعات و مؤذنین رسیدگی نمود و در این راه تلاش و نظارت جدی داشت.<ref>مدرک پیشین، ص۳۶۹.</ref> وی در اواخر عمر به نجف رفت و در سال ۹۴۰ق در آن جا فوت کرد. از نظر شیخ عبدالصمد حارثی پدر شیخ بهایی محقق کرکی به دست برخی عمال حکومت مسموم شده و به قتل رسیده است.


==شیخ بهایی==
== شیخ بهایی ==
از ديگر عالمان كه براي اعتلاي شيعه كوشيده اند مي توان به شيخ محمد بن حسين بن عبدالصمد الحارثي معروف به شيخ بهايي ياد كرد. وي در كودكي همراه پدر به ايران آمد و در ايران به تحصيل پرداخت و به سرعت نبوغ خود را نشان داد تا آنجا كه صاحب وسائل الشيعه، شيخ حر عاملي در مورد وي گفته است: او همه محاسن را با خود جمع كرد، فضائل او قابل شمارش نيست در همه علوم زبردست‌، شاعر و اديب، و در فقه و حديث و معاني بيان و رياضي و ساير علوم بي مانند بود.<ref>خوانساري، محمدباقر، روضات الجنات، قم، اسماعيليان، بيتا، ج ۷، ص۶.</ref> با اين كه وي از فقها بود و كتابي فارسي به نام جامع عباسي در فقه به اضافه ۱۸ كتاب ديگر در همين موضوع تأليف كرد امّا تبحر او در ساير علوم حجاب فقاهت وي شد.<ref>مهدي پور، محمود ، شيخ بهايي، تهران، سازمان تبليغات اسلامي، ۱۳۷۱، ص۳۵.</ref> وي در دوران شيخ الاسلامي خود و چه قبل و بعد از آن خدمات بسيار فراواني را به بسط و گسترش شيعه نمود، براي او ۵۵ اثر در موضوعات مختلف ذكر شده است.<ref>خوانساري، محمد باقر، پيشين، ص۶۱.</ref>
از دیگر عالمان که برای اعتلای شیعه کوشیده‌اند می‌توان به شیخ محمد بن حسین بن عبدالصمد الحارثی معروف به شیخ بهایی یاد کرد. وی در کودکی همراه پدر به ایران آمد و در ایران به تحصیل پرداخت و به سرعت نبوغ خود را نشان داد تا آنجا که صاحب وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی در مورد وی گفته است: او همه محاسن را با خود جمع کرد، فضائل او قابل شمارش نیست در همه علوم زبردست، شاعر و ادیب، و در فقه و حدیث و معانی بیان و ریاضی و سایر علوم بی مانند بود.<ref>خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، قم، اسماعیلیان، بیتا، ج ۷، ص۶.</ref> با این که وی از فقها بود و کتابی فارسی به نام جامع عباسی در فقه به اضافه ۱۸ کتاب دیگر در همین موضوع تألیف کرد امّا تبحر او در سایر علوم حجاب فقاهت وی شد.<ref>مهدی پور، محمود، شیخ بهایی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۱، ص۳۵.</ref> وی در دوران شیخ الاسلامی خود و چه قبل و بعد از آن خدمات بسیار فراوانی را به بسط و گسترش شیعه نمود، برای او ۵۵ اثر در موضوعات مختلف ذکر شده است.<ref>خوانساری، محمد باقر، پیشین، ص۶۱.</ref>


وي در سال ۱۰۳۰ق در سن ۷۸ سالگي درگذشت و پيكر مطهرش در جوار امام علي بن موسي الرضا (ع) به خاك سپرده شد.
وی در سال ۱۰۳۰ق در سن ۷۸ سالگی درگذشت و پیکر مطهرش در جوار امام علی بن موسی الرضا (ع) به خاک سپرده شد.


==علامه مجلسی==
== علامه مجلسی ==
علامه مجلسي فرزند ملا محمد تقي مجلسي، از ديگر دانشمندان به نام شيعه است كه در سال ۱۰۳۸ق به دنيا آمد و در محضر پدر دانشمندش مراتب علمي را در اصفهان با نبوغ سرشار طي كرد. براي وي ۱۶۹ كتاب ذكر كرده اند معروف ترين اثر وي بحارالانوار است كه در صد و ده جلد منتشر شده است، ايشان در سال ۱۰۹۸ق به اصرار شاه سليمان منصب شيخ الاسلامي را پذيرفت وي در اجراي احكام اسلام و امر به معروف و نهي از منكر بسيار جدي بود، تا جايي كه ادوارد براون وي را مردي ترسناک توصيف كرده است.
علامه مجلسی فرزند ملا محمد تقی مجلسی، از دیگر دانشمندان به نام شیعه است که در سال ۱۰۳۸ق به دنیا آمد و در محضر پدر دانشمندش مراتب علمی را در اصفهان با نبوغ سرشار طی کرد. برای وی ۱۶۹ کتاب ذکر کرده‌اند معروف‌ترین اثر وی بحارالانوار است که در صد و ده جلد منتشر شده است، ایشان در سال ۱۰۹۸ق به اصرار شاه سلیمان منصب شیخ الاسلامی را پذیرفت وی در اجرای احکام اسلام و امر به معروف و نهی از منکر بسیار جدی بود، تا جایی که ادوارد براون وی را مردی ترسناک توصیف کرده است.


علامه مجلسی در سال ۱۱۱۰ق در اصفهان درگذشت و در همانجا به خاك سپرده شد. در تأثير علامه مجلسی بر حكومت گفته اند تا زماني كه علامه مجلسي زنده بود شاه سلطان حسين هم فردي متدين و خوش رفتار بود، اما پس از رحلت ايشان وي به فساد و تباهي گراييد و نسبت به علما بي توجه و جسور شده بود.  
علامه مجلسی در سال ۱۱۱۰ق در اصفهان درگذشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد. در تأثیر علامه مجلسی بر حکومت گفته‌اند تا زمانی که علامه مجلسی زنده بود شاه سلطان حسین هم فردی متدین و خوش رفتار بود، اما پس از رحلت ایشان وی به فساد و تباهی گرایید و نسبت به علما بی‌توجه و جسور شده بود.


==علمای معاصر==
== علمای معاصر ==
گرچه ما در اين مختصر از اين دانشمندان به عنوان علماي گسترش دهنده تشيع ياد كرديم، اما همانگونه كه در ابتدا بيان شد، تمامي علما از صدر اسلام تا امروز هركدام علمداري رشيد براي لشكر توحيدي شيعه بوده اند. نيز بايد از بزرگمرداني چون حضرت آيت الله بروجردي  ياد كرد كه با درايت خود چهارده قرن دوري دو مذهب اصلي اسلام را بدل به دوستي كرد و موجب صدور فتواي تاريخي شيخ الازهر در جواز تبعيت از مكتب تشيع شد.  
گرچه ما در این مختصر از این دانشمندان به عنوان علمای گسترش دهنده تشیع یاد کردیم، اما همانگونه که در ابتدا بیان شد، تمامی علما از صدر اسلام تا امروز هرکدام علمداری رشید برای لشکر توحیدی شیعه بوده‌اند. نیز باید از بزرگمردانی چون حضرت آیت الله بروجردی یاد کرد که با درایت خود چهارده قرن دوری دو مذهب اصلی اسلام را بدل به دوستی کرد و موجب صدور فتوای تاریخی شیخ الازهر در جواز تبعیت از مکتب تشیع شد.


هم چنين باید یاد کنیم از زنده كننده اسلام در قرن اخير آيت الله العظمي امام خميني ثمره تلاش هزار و چهارصد ساله شيعه را در انقلاب اسلامی تجلي بخشيد.  
هم چنین باید یاد کنیم از زنده کننده اسلام در قرن اخیر آیت الله العظمی امام خمینی ثمره تلاش هزار و چهارصد ساله شیعه را در انقلاب اسلامی تجلی بخشید.
{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}
{{مطالعه بیشتر}}
{{مطالعه بیشتر}}
==منابع جهت مطالعه بيشتر==


*مفاخر اسلام، علي دواني؛
== منابع جهت مطالعه بیشتر ==
*اعيان الشيعه، محسن امين؛
* مفاخر اسلام، علی دوانی؛
*طبقات أعلام الشيعه، آقابزرگ تهراني.
* اعیان الشیعه، محسن امین؛
* طبقات أعلام الشیعه، آقابزرگ تهرانی.
{{پایان مطالعه بیشتر}}
{{پایان مطالعه بیشتر}}


==منابع==
== منابع ==
<references />
{{پانویس|۲}}


{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
خط ۶۱: خط ۶۱:
  | تیترها = شد
  | تیترها = شد
  | ویرایش = شد
  | ویرایش = شد
  | لینک‌دهی =  
  | لینک‌دهی =
  | ناوبری =  
  | ناوبری =
  | نمایه =  
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =  
  | تغییر مسیر =
  | بازبینی =  
  | بازبینی =
  | تکمیل =  
  | تکمیل =
  | اولویت = ج
  | اولویت = ج
  | کیفیت = ب
  | کیفیت = ب
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ ‏۱۳ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۲۸

سؤال

کدامیک از دانشمندان بزرگ شیعه در گسترش تشیع نقش داشته‌اند؟

تمامی علمای شیعه هر کدام به سهم خود در گسترش تشیع نقش مهم و تعیین‌کننده ای داشته‌اند و آنچه امروز در نزد ماست ثمره چهارده قرن زحمات بی‌دریغ علمی و عملی برای روشن نگهداشتن مشعل هدایت توسط عالمان بزرگ شیعه بوده است. با این حال نقش عده ای از علما قدری برجسته تر به نظر می‌رسد، آنان که با درک صحیح از شرایط سیاسی و اجتماعی زمانه خود بهره‌برداری‌های بسیاری برای گسترش این مکتب علوی نمودند. از این میان می‌توان از محقق حلی، علامه حلی، خواهر زاده محقق حلی و فخر المحققین فرزند علامه حلی و فیلسوف و فقیه نادر خواجه نصیر الدین طوسی نام برد. در دوره معاصر آیت الله بروجردی و امام خمینی نقش مهمی در گسترش تشیع داشته‌اند.

پیش از حمله مغول

با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی ممالک اسلامی، مکتب تشیع تا قرن هفتم بروز و ظهور چشم‌گیری نداشت و اظهار علنی تشیع در بسیاری از مناطق جرمی بود که عواقب وخیمی در پی داشت، و شیعیان اثنا عشری همواره مورد آزار و ستم قرار داشتند، هرچند در مواردی توفیقاتی برای آن‌ها به دست می‌آمد، مثل دولت‌های آل بویه.

دوران حمله و تسلط مغولان صدمات شدیدی را بر قسمت بزرگی از جهان اسلام تحمیل کرد. در حمله مغولان، سنی و شیعه هردو به قتل می‌رسیدند، ولی با درایت عالمان اسلامی خصوصاً علمای شیعه، رفته رفته این موجودات سرکش رام شدند و با پذیرش اسلام و در بعضی مواقع تشیع فرصتی پیش آمد که شیعیان توانستند از خود بروز و ظهوری نشان دهند.

محقق حلی

در زمان مرجعیت محقق حلی، هلاگوخان بغداد را فتح کرد و آخرین خلیفه عباسی را به قتل رسانید، اما شهر حله که از مراکز شیعیان عراق بود با درایت ایشان و سایر فقها از آسیب مغولان در امان ماند، وی در سال ۶۷۶ق در حله در گذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد.

علامه حلی

از خدمات مهم علامه حلی پذیرش مذهب شیعه از سوی سلطان محمد خدابنده بود که در علت آن نقل‌های فراوانی آمده است ولی آنچه مسلم است عدم رضایت سلطان از آراء غیر منطقی فقهای اهل سنت و استدلال عقلانی و تسلط علامه حلی بر شیوه‌های کلامی معقول و منقول بوده که موجب قبول تشیع توسط سلطان شد، هرچند مشکلات سیاسی فراوانی نیز برای او ایجاد کرد. علامه از آن به بعد در دستگاه سلطان جایگاهی سترگ یافت و ترویج تشیع را اساس کار خود قرار داد.[۱] علامه در خدمت به تشیع از لحاظ سیاسی و علمی سهم به سزایی دارد خصوصاً وی در ایران موجب رونق تشیع و پشتوانه علمی و سیاسی شیعیان شد، و نباید اثر او را در زمینه‌سازی حکومت انقلابی شیعیان صفوی و پذیرش مردمی آن نادیده گرفت، علامه حلی در محرم ۷۲۶ق در ۷۸ سالگی در گذشت.

نصیر الدین طوسی

یکی دیگر از فقهای معروف شیعه در قرن هفتم محمد بن محمد بن الحسن معروف به خواجه نصیر الدین طوسی است خواجه در ۵۹۷ق در طوس متولد شد، دروس ابتدایی را در طوس فرا گرفت و بعد به نیشابور رفت و در محضر قطب الدین سرخسی و فرید الدین نیشابوری به تحصیل حدیث و عرفان پرداخت. بعد از آنکه هلاکو در صفر ۶۵۶ق بغداد را تصرف کرد خواجه نصیر الدین طوسی سرپرستی اوقاف را به دست آورد و با استفاده از امکانات حکومت و اوقاف دانشگاه مراغه و رصدخانه ای بزرگ به وجود آورد، وی از همه عالمان مسلمانان چه شیعه و چه سنی دعوت کرد تا در این مرکز علمی به تحقیق بپردازند. خواجه کتابخانه بزرگی تأسیس کرد و کتاب‌های پراکنده را در آن جمع آورد. تأسیس این مرکز عظیم علمی، در زمانی صورت گرفت که شرق و غرب عالم به دست نیروی ویرانگر مغول نابود شده بود حضور خواجه در دستگاه حکومتی هلاگوی مغول بر اساس این نظریه شیعه بود که حُضور در دستگاه ظالمین حرام است مگر احقاق حقی شود، یا ابطال باطلی انجام گیرد.

محقق کَرَکی

از میان فقهیان عصر صفوی نیز می‌توان علی بن الحسین بن عبدالعالی کرکی معروف به محقق ثانی یا کرکی را که در کرک از روستاهای بعلبکِ لبنان به دنیا آمد نام برد.[۲] او از سوی شاه طهماسب صفوی به عنوان شیخ الاسلام منصوب شد و با دست باز به اصلاح امور دینی پرداخت. وی با ارسال بخش‌نامه‌هایی به سرتاسر کشور قوانین عادلانه برای کارگزاران وضع کرد که چگونه با مردم درگرفتن مالیات و مقدار و زمان آن رفتار نمایند، در هر شهر و روستا امامی را برای نماز جماعت و تعلیم احکام معین کرد.[۳]

تأثیر محقق کرکی در گسترش تشیع در ایران تا جایی است که گفته شده بعد از خواجه نصیر الدین طوسی هیچ‌کس به اندازه محقق کرکی در اعتلای مذهب جعفری و ترویج مکتب اهل بیت (ع) مؤثر نبوده است. وی فاجران را از فساد بازداشت و قوانین بدعت آمیز را منسوخ کرد، منکرات را از میان برداشت، حدود و تعزیرات را اجرا و نماز جماعت و دیگر واجبات را اقامه کرد و به احوال ائمه جماعات و مؤذنین رسیدگی نمود و در این راه تلاش و نظارت جدی داشت.[۴] وی در اواخر عمر به نجف رفت و در سال ۹۴۰ق در آن جا فوت کرد. از نظر شیخ عبدالصمد حارثی پدر شیخ بهایی محقق کرکی به دست برخی عمال حکومت مسموم شده و به قتل رسیده است.

شیخ بهایی

از دیگر عالمان که برای اعتلای شیعه کوشیده‌اند می‌توان به شیخ محمد بن حسین بن عبدالصمد الحارثی معروف به شیخ بهایی یاد کرد. وی در کودکی همراه پدر به ایران آمد و در ایران به تحصیل پرداخت و به سرعت نبوغ خود را نشان داد تا آنجا که صاحب وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی در مورد وی گفته است: او همه محاسن را با خود جمع کرد، فضائل او قابل شمارش نیست در همه علوم زبردست، شاعر و ادیب، و در فقه و حدیث و معانی بیان و ریاضی و سایر علوم بی مانند بود.[۵] با این که وی از فقها بود و کتابی فارسی به نام جامع عباسی در فقه به اضافه ۱۸ کتاب دیگر در همین موضوع تألیف کرد امّا تبحر او در سایر علوم حجاب فقاهت وی شد.[۶] وی در دوران شیخ الاسلامی خود و چه قبل و بعد از آن خدمات بسیار فراوانی را به بسط و گسترش شیعه نمود، برای او ۵۵ اثر در موضوعات مختلف ذکر شده است.[۷]

وی در سال ۱۰۳۰ق در سن ۷۸ سالگی درگذشت و پیکر مطهرش در جوار امام علی بن موسی الرضا (ع) به خاک سپرده شد.

علامه مجلسی

علامه مجلسی فرزند ملا محمد تقی مجلسی، از دیگر دانشمندان به نام شیعه است که در سال ۱۰۳۸ق به دنیا آمد و در محضر پدر دانشمندش مراتب علمی را در اصفهان با نبوغ سرشار طی کرد. برای وی ۱۶۹ کتاب ذکر کرده‌اند معروف‌ترین اثر وی بحارالانوار است که در صد و ده جلد منتشر شده است، ایشان در سال ۱۰۹۸ق به اصرار شاه سلیمان منصب شیخ الاسلامی را پذیرفت وی در اجرای احکام اسلام و امر به معروف و نهی از منکر بسیار جدی بود، تا جایی که ادوارد براون وی را مردی ترسناک توصیف کرده است.

علامه مجلسی در سال ۱۱۱۰ق در اصفهان درگذشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد. در تأثیر علامه مجلسی بر حکومت گفته‌اند تا زمانی که علامه مجلسی زنده بود شاه سلطان حسین هم فردی متدین و خوش رفتار بود، اما پس از رحلت ایشان وی به فساد و تباهی گرایید و نسبت به علما بی‌توجه و جسور شده بود.

علمای معاصر

گرچه ما در این مختصر از این دانشمندان به عنوان علمای گسترش دهنده تشیع یاد کردیم، اما همانگونه که در ابتدا بیان شد، تمامی علما از صدر اسلام تا امروز هرکدام علمداری رشید برای لشکر توحیدی شیعه بوده‌اند. نیز باید از بزرگمردانی چون حضرت آیت الله بروجردی یاد کرد که با درایت خود چهارده قرن دوری دو مذهب اصلی اسلام را بدل به دوستی کرد و موجب صدور فتوای تاریخی شیخ الازهر در جواز تبعیت از مکتب تشیع شد.

هم چنین باید یاد کنیم از زنده کننده اسلام در قرن اخیر آیت الله العظمی امام خمینی ثمره تلاش هزار و چهارصد ساله شیعه را در انقلاب اسلامی تجلی بخشید.


منابع جهت مطالعه بیشتر

  • مفاخر اسلام، علی دوانی؛
  • اعیان الشیعه، محسن امین؛
  • طبقات أعلام الشیعه، آقابزرگ تهرانی.


منابع

  1. خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، قم، اسماعلیان، بی تا، ج۲، ص۲۸۱.
  2. دوانی، علی، مفاخر اسلام، ج۴، ص۴۲۱.
  3. خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، قم، اسماعیلیان، بی تا، ص۳۶۱.
  4. مدرک پیشین، ص۳۶۹.
  5. خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، قم، اسماعیلیان، بیتا، ج ۷، ص۶.
  6. مهدی پور، محمود، شیخ بهایی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۱، ص۳۵.
  7. خوانساری، محمد باقر، پیشین، ص۶۱.