عوامل معنوی بلایا

سؤال

آیا شیعه در قرآن کریم بار منفی دارد؟ معانی شیعه در قرآن را بفرمایید.

2 . آزمایش: بیماری‌ها، ممکن است نوعی امتحان و آزمایش برای انسان‌ها باشد. امتحان و آزمایش بندگان، یکی از سنت‌های خداوند متعال است و او همواره بندگانش را در صحنه‌های مختلف مورد آزمایش قرار می‌دهد: وَلَنَبْلُوَنَّکمْ بِشَیءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الأمْوَالِ وَالأنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ ؛ «و به‌طور قطع شما را به چیزی [از قبیل] ترس و گرسنگی و کاهش در اموال و جان‌ها و محصولات می‌آزماییم و مژده باد شکیبایان را ...» و این سنت الهی هیچ‌گاه تعطیل‌بردار نیست. خداوند با رساندن «خوب» و «بد» نیز انسان را مورد آزمایش قرار می‌دهد: وَنَبْلُوکمْ بِالشَّرِّ وَالْخَيرِ فِتْنَه «و ما شما را با بدی‌ها و خوبی‌ها آزمایش می‌کنیم». روایت شده که وقتی امام علی بیمار شده بود. جمعی از برادران (یاران) به عیادتش آمدند. عرض کردند: حالتان چطور است ای امیرمؤمنان؟ حضرت فرمود: شرّ است!. گفتند: این سخن شایسته مثل شما نیست! امام در پاسخ آنان با استناد به آیۀ مذکور فرمودند: فَالْخَيرُ الصِّحَّةُ وَ الْغِنَى‏ وَ الشَّرُّ الْمَرَضُ وَ الْفَقْرُ ابْتِلَاءً وَ اخْتِبَاراً. بر این اساس، امام، خیر را به سلامتی و بی‌نیازی و «شر» را به بیماری و فقر تفسیر کردند» 3 . بیداری از غفلت: برخی از بیماری‌ها، عاملی برای بازگشت انسان به مسیر درست و بیداری از غفلت و غرور است. غفلت، همواره از عوامل سقوط و از موانع تکامل انسان به سوی سعادت است و بی‌شک برای بازگشت و زدودن غفلت و زنده کردن یاد خدا در دل‌های مرده، وجود حوادث غیر‌منتظره و ازجمله بیماری که با فراز و نشیب همراه است، بسیار سازنده و راهگشا است. خداوندمتعال می‌فرماید: وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى أُمَمٍ مِنْ قَبْلِک فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يتَضَرَّعُونَ (انعام: 42)؛ «و ما آن‌ها را به حوادث غم‌انگیز و رنج‌ها گرفتار ساختیم، شاید به درگاه خدا روی آروند». در کلام معصومین به آثار بیماری اشارۀ لطیفی شده است. آن‌ها در دعاها و احادیث‌شان به آثار مثبت بیماری و سلامتی از لحاظ تربیتی پرداخته‌اند. نقل شده که حضرت موسی از خداوند بیماری‌ای را که زمین‌گیرش کند و سلامتی‌ای را که سبب غفلت او شود، طلب نمی‌کرد، بلکه در پی‌میانۀ آن دو بود؛ یعنی درخواست می‌کرد که گاه بیمار شوم تا شکر تو را به‌جا آورم و گاه تندرست باشم و تو را سپاس کنم[1] . امام‌علی در دعای خویش می‌فرماید: «اللهم انی اعوذ بک من سقم تشغلنی و من صحه تلهمنی؛ خدایا! به تو پناه می‌برم از بیماری‌ای که به خویش مشغولم دارد و از تندرستی که به بازی سرگرمم سازد 4. عذاب الهی: یكی از سنت‌ها و قوانین الهی در جهان هستی نسبت به بشر سنّت عذاب الهی در قالب بیماری و غیره است كه در اثر گناه و طغیان بشر دامن‌گیر قومی و گروهی می‌شود. یكی از علل وقوع عذاب الهی ظلم و جور است: وَ لَقَدْ أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَمَّا ظَلَمُوا ... (یونس، 13)؛ «به یقین گروه‌هایی پیش از شما را هنگامی كه ستم كردند هلاک نمودیم». قابل ذکر است این عذاب بعد از اتمام حجت و امهال و استدراج است (به این معنا که گروهی و یا قومی سخن انبیا را به سخره می‌گیرند و خداوند در پاسخ آن‌ها را در مرحلۀ اول به مصائب و گرفتاری‌هایی همچون زلزله و خشكسالی، بیماری و قحطی را مبتلا می‌سازد تا از خواب غفلت بیدار شوند و به خدا نزدیک گردند و اگر این‌ها اثر نگذاشت، عذاب الهی در قالب اسباب مادی مانند بیماری و سیل و ... نازل می‌گردد. آیات 42ـ44 سورۀ انعام همین معنا را می‌رساند. بنابراین سنّت عذاب الهی معلول ظلم انسان است و بعد از اتمام حجت و مهلت دادن لازم واقع می‌شود عذاب‌های الهی به استیصال، غیر‌استیصال، عذاب‌های معنوی، عذاب‌های جسمی و اخروی قابل تقسیم است. 5 .کفارۀ گناهان: گاهی خداوند متعال برای از بین بردن آثار گناهان، انسان را به حوادث و بلاها و بیماری مبتلا می‌کند تا به لطف و کرمش قسمتی از گناه گناهکاران را در دنیا و قبل از فرارسیدن مرگ بشوید تا در جهان آخرت به عذاب‌های شدید و دردناک گرفتار نشوند. امام‌علی بیماری را سبب کاهش گناه و امام‌رضا آن را برای مؤمن، مایۀ‪‫‭ تطهیر و رحمت معرفی کرده است. ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ با توجه به مطالب یاد شده، بیماری‌ها، هیچ کدام مخالف عدالت و رحمت الهی نخواهد بود، بلکه بیماری یا در نتیجۀ بی‌تدبیری انسان و عدم شناخت علل بیماری‌ها است، یا امتحانی از جانب خدا یا باعث بیداری و دوری از غفلت و یا این‌که بعد از مهلت و بیداری به‌عنوان عذاب الهی است و در برخی مواقع کفاره‌ای است برای گناهان انسان تا در نتیجه، عذاب گناهان در آخرت شخص را گرفتار نکند و در حقیقت، بیماری عاملی برای تخفیف عذاب گنهکار در آخرت خواهد بود.