تفسیر القرآن العظیم (کتاب)

سؤال

تفسيرالقرآن العظیم نوشته ابن ابي حاتم رازي، چگونه تفسیری است؟

تفسیر القرآن العظیم
اطلاعات کتاب
نویسنده	ابن ابی حاتم رازی
موضوع	تفسیر قرآن
سبک	تفسیر روایی
زبان	عربی
اطلاعات نشر
ناشر	مکتبه النزار
محل نشر	عربستان
تاریخ نشر	۱۴۱۹ق
نوبت چاپ	سوم

تفسیر القرآن العظیم معروف به تفسير ابن ابى حاتم، نوشته ابن ابی حاتم رازی، از فقیهان شافعی است. این کتاب، به روش تفسیر روایی نوشته شده است و شامل روایاتی از پیامبر(ص)، صحابه و تابعین می‌باشد، از همین جهت تنها آیاتی که درباره آن‌ها روایاتی نقل شده است، در این تفسیر آمده است. در برخی از مواضع تفسیری، ابن ابی حاتم، مواضع شیعی را در تفاسیر اتخاذ کرده است.

نویسنده

الگو:ابن ابی حاتم رازی عبد الرحمن بن محمد بن ادريس بن منذر تميمى حنظلى رازى، مشهور به ابن ابى حاتم، متولد ۲۴۰ ق و متوفاى ۳۲۷ ق، مفسر، متكلم، و از فقیهان شافعی است. محل تولد او ری دانسته شده است و سال هاى نخستين زندگيش را در همين شهر گذرانده است. گر چه اصلیت او از اصفهان می‌باشد.

محتوای تفسیر‏

تفسير القرآن العظيم معروف به تفسير ابن ابى حاتم، تفسيرى مأثور به زبان عربى، شامل كل قرآن مى‏‌باشد. ابن ابى حاتم تفسير خود را بر سبک تفسیر روایی و بر اساس آثار رسيده از صحابه و تابعان بنا نهاد. تفسیر ایشان مبتنی بر روایات وارده در مورد آیات قرآن می‌باشد. از این رو در این تفسیر تنها آیاتی که درباره‌ آن‌ها روایاتی نقل شده است آمده است.

جلال الدين سيوطى مى‌‏نويسد:« كتاب ابن جرير طبرى ارزشمندترين و گران سنگ ترين تفسيرهاست، پس از او، ابن ابى حاتم... مى‌‏باشد و همه آن‌ها مستند به صحابه و تابعان و پيروان آنان است.» مفسرین بزرگ اهل سنت در تفاسير خود، از کتاب وى استفاده کرده‌اند.

روش تفسيرى‏

ابن ابی حاتم در وصف و بيان روش تفسير خود اینطور می‌آورد که ابتدا روایات منقول از پیامبر اکرم(ص) را بررسی نموده است و هیچ کسی را با حضرت همراه نساخته است. بعد از آن به تفاسیر منقول از بزرگان صحابه و تابعان پرداخت است و موارد وفاق و اختلاف آنان را نیز ذکر کرده است. ابن ابى حاتم در تفسير هر آيه، به روايات نقل شده پيرامون هر يك پرداخته است و در صورت اختلاف متن، تحت عنوان‌هاى «وجه دوم»، «وجه سوم» و... آن‌ها را مطرح كرده و اقوال را منظم و جدا از هم آورده است.

مواضع شیعی در کتاب

ابن ابى حاتم، تفسير خود را با صلوات بر پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) آغاز مى‏‌كند «الحمد لله رب العالمين و صلى الله على محمد خاتم الانبياء و على آله اجمعين». در تفسیر برخی از آیات نيز، مواردی که به ديدگاه تشيع نزديك‌تر است در کتاب ابن ابی حاتم دیده می‌شود. برخی از این موارد عبارتند از:

• ایشان ذيل آيه ۵۶ سوره احزاب ﴿ان الله و ملائكته يصلون على النبى؛ به تحقیق خدا و ملائکه بر پیامبر(ص) درود می‌فرستند﴾ از پيامبر(ص) روايت مى‏‌كند كه حضرت فرمودند به این شکل صلوات بفرستید: «اللهم صلى على محمد و على آل محمد، كما صلّيت على ابراهيم و على آل ابراهيم. انك حميد مجيد. و بارك على محمد و آل محمد، كما باركت على ابراهيم و آل ابراهيم، انك حميد مجيد.»
• مراد از اهل بیت در آیه تطهیر را بر اساس روایتی از عائشه و ام سلمه، پنج تن آل عبا تفسیر می‌کند.
• در آیه انذار ﴿و انذر عشيرتك الاقربين﴾ روايتی که پیامبر(ص)، علی(ع) را جانشین خود معرفی کرده‌اند را آورده است.

نسخه موجود

نسخه حاضر تفسير با ملحقات در ۱۳ جلد،( شامل ۱۱ جلد تفسير و ۲ جلد فهرست‏‌هاى گوناگون) توسط كتابخانه نزار مصطفى در عربستان سعودى در سال ۱۴۱۹ ق چاپ شده است. اين نسخه در قطع وزيرى، شامل سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف مى‏‌باشد. تصويرى از برخى مجلدات نسخه خطى نيز ابتداى جلد اول ارائه شده است.

مطالعه بیشتر

• مقدمه تحقيق تفسير ابن ابى حاتم جلد اول و نيز ساير مجلدات‏
• دائره المعارف بزرگ اسلامى زير نظر كاظم موسوى بجنوردى ج۲ ص۶۳۷
• تفسير و مفسران آيت الله معرفت ج۱ ص۳۸۹ و ج۲ ص۱۷۹.