صحیفه سجادیه
 | این مقاله هماکنون به دست Fabbasi در حال ویرایش است. |
لطفا صحیفه سجادیه را معرفی بفرمایید.
صحیفه سجادیه، عنوان کتابی شامل ۵۴ دعا از امام سجاد(ع) است. این کتاب در قالب دعا، علاوه بر راز و نیاز با خداوند، به مسائل عقیدتی، تربیتی، سیاسی و معارف اسلامی پرداخته است. آقا بزرگ تهرانی، ۵۰ شرح را برای کتاب صحیفه سجادیه معرفی می‌کند، علاوه بر این شروح، ترجمه‌های بسیاری به زبان‌های مختلف بر این کتاب صورت گرفت. غیر از کتاب صحیفه سجادیه معروف که «صحیفه کامله» نیز خوانده می‌شود، پنج صحیفه دیگر که شامل دعاهای دیگری از امام سجاد بوده، گردآوری گردیده است.
جایگاه
مجموعه ۵۴ دعای امام سجاد(ع) به نام «صحیفه سجادیه» معروف است که پس از قرآن و نهج‌البلاغه از مهم‌ترین گنجینه‌های حقایق و معارف الهی به شمار می‌رود، به طوری که از طرف دانشمندان برجسته، «اخت القرآن»، «انجیل اهل‌البیت(ع)» و «زبور آل محمد(ص)» لقب گرفته است.
در سال ۱۳۵۳ هجری قمری مرحوم آیت الله مرعشی نجفی، نسخه‌ای از صحیفه سجادیه را برای نویسنده تفسیر طنطاوی به قاهره فرستاد. وی پس از تشکر، در پاسخ چنین نوشت، «این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گران بهای جاوید که از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن می‌نگرم، آن را از گفتار مخلوق برتر و از کلام خالق پایین‌تر می‌یابم».
محتوا
صحیفه سجادیه را تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی ندانسته‌اند. صحیفه سجادیه را مجموعه‌ای از علوم و معارف اسلامی معرفی کرده‌اند که مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی را در قالب دعا مطرح کرده است.
امام سجاد(ع) در ضمن دعاهای خود در چندین مورد، مباحث سیاسی به ویژه مسئله «امامت» و رهبری جامعه اسلامی را مطرح کرده است، در دعایی که امام روز عید قربان و روز جمعه می‌خواندند، آمده: «.... خدایا این مقام مخصوص جانشیان و برگزیدگان تو است که آنان را در رتبه والایی قرار داده‌ای، ولی ستمگران آن را به زور، غصب و تصاحب کرده‌اند… برگزیدگان و خلفای تو، مغلوب و مقهور گشته‌اند». محققان معتقدند امام در این دعا، از مسئله امامت و رهبری امت، و غصب شدن آن توسط ستمگران، یاد می‌کند و مشروعیت حکومت بنی‌امیه را نفی می‌نماید.[۱]
ترجمه‌های صحیفه سجادیه
شرح‌های صحیفه سجادیه
به خاطر اهمیت و اعتبار صحیفه سجادیه، شرح‌های بسیاری به زبان عربی و فارسی بر این کتاب نوشته شده است. علامه «آقا بزرگ تهرانی» در کتاب «الذریعه» در حدود پنجاه شرح بر صحیفه سجادیه را نام برده است. همچنین ترجمه‌های متعددی بر صحیفه نگاشته شده است.[۲] شرحی عربی به نام ریاض السالکین در پنجاه و چهار روضه به تعداد دعاهای صحیفه به قلم علی بن احمد معصوم حسینی (م۱۱۲۰ هـ ق) معروف به سید علیخان شارح است. این شرح، بزرگ‌ترین شرحی است که تاکنون بر صحیفه کامله نوشته شده است.[۳] علاوه بر صحیفه مشهور و رایج که «صحیفه کامله» نامیده می‌شود، از طرف دانشمندان اسلامی پنج صحیفه دیگر نیز شامل مجموعه‌هایی دیگر از دعاهای امام سجاد(ع) گردآوری شده و به نام‌های: الصحیفه الثانیه، الصحیفه الثالثه، الصحیفه الرابعه و الصحیفه الخامسه چاپ شده است.[۴]
فهرست دعاهای صحیفه سجادیه
صحیفه سجادیه در ابتدا مجموعه‌ای از ۷۵ دعا و نیایش بود که امام سجاد(ع) آنها را بر دو فرزندش، یعنی امام باقر(ع) و زید بن علی املا کرد و ازهمین‌رو نسخهٔ اولیه آن در دو نسخه نوشته شد.[۵] یحیی بن زید نسخه‌ای را که پدرش زید نوشته بود، در اختیار متوکل بن هارون بلخی (اولین راوی صحیفه سجادیه) قرار داد. متوکل نیز آن نسخه را نزد امام صادق(ع) برد و با نسخه‌ای که از امام باقر بر جا مانده بود، مقایسه کرد و هیچ اختلافی در آنها پیدا نکرد. امام صادق آن کتاب را بر متوکل بن هارون املا کرد و متوکل آنها را نوشت؛ ولی ۱۱ دعای آن را از دست داد و تنها ۶۴ دعا باقی ماند.[۶] تعدادی از آن ۶۴ دعا نیز به دوره‌های بعد منتقل نشد. به همین دلیل نسخه‌های صحیفه سجادیه تنها ۵۴ دعا دارد.[۷]
فرزند متوکل، تنها کسی است که صحیفه را از پدرش نقل کرده است و راویان دیگر (۱. احمد بن مسلم مطهری، ۲. علی بن نعمان اعلم، ۳. محمد بن صالح، ۴. حسین بن اشکیب مروزی، ۵. عبیدالله بن فضل نبهانی، و ۶. علی بن حمّاد بن علاء) نیز از او روایت کرده‌اند.[۸] صحیفه سجادیه روایت‌های متعددی دارد که روایت بهاء الشَّرَف، معروف‌ترینِ آنهاست.[۹]
برخی از دعاهای صحیفه به روز‌های خاصی اختصاص دارند (مانند دعای عرفه، دعای وداع با ماه رمضان و دعای دیدن هِلال) و بعضی دعاها مخصوص خواندن در روز خاصی نیست.[۱۰] صحیفه سجادیه ۵۴ دعا دارد که فهرست عناوین آن بدین شرح است:
- التَّحْميدُ لِلَّه عَزَّوَجَلَّ ؛ دعاى آن حضرت در ستايش خداى عزوجل
- الصَّلوةُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِهِ؛ دعاى آن حضرت بر محمّد و آل محمّد
- الصَّلوةُ عَلى حَمَلَةِ الْعَرْشِ؛ دعاى آن حضرت بر حاملان عرش
- الصَّلوةُ عَلى مُصَدِّقِى الرُّسُلِ؛ دعاى آن حضرت بر آنان كه به پيامبران ايمان آورده‌اند
- دُعآؤُهُ لِنَفْسِهِ وَ خاصَّتهِ؛ دعاى آن حضرت براى خود و نزديكانش
- دُعآؤُهُ عِنْدَ الصَّباحِ وَ الْمَسآءِ؛ دعاى آن حضرت به وقت صبح و شام
- دُعآؤُهُ فِى الْمُهِمّاتِ؛ دعاى آن حضرت به وقت مهمّات و رنج
- دُعآؤُهُ فِى الْاسْتِعاذَةِ؛ دعاى آن حضرت در پناه بردن به خداوند
- دُعآؤُهُ فِى الْاشْتِياقِ؛ دعاى آن حضرت در شوق به آمرزش
- دُعآؤُهُ فِى اللَّجَأِ الَى اللَّهِ تَعالى؛ دعاى آن حضرت در پناه بردن به خداوند
- دُعآؤُهُ بِخَواتِمِ الْخَيْرِ؛ دعاى آن حضرت در عاقبت به خيرى
- دُعآؤُهُ فِى الْاعْتِرافِ؛ دعاى آن حضرت در اقرار به گناه
- دُعآؤُهُ فِى طَلَبِ الْحَوائِجِ؛ دعاى آن حضرت در طلب حاجت‌ها
- دُعآؤُهُ فِى الظُّلاماتِ؛ دعاى آن حضرت در دادخواهى از ستمگران
- دُعآؤُهُ عِنْدَ الْمَرَضِ؛ دعاى آن حضرت به وقت بيمارى
- دُعآؤُهُ فِى الْاسْتِقالَةِ؛ دعاى آن حضرت در طلب بخشش و آمرزش گناهان
- دُعآؤُهُ عَلَى الشَّيْطانِ؛ دعاى آن حضرت چون نام شيطان برده مى‌شد
- دُعآؤُهُ فِى الْمَحْذُوراتِ؛ دعاى آن حضرت در دفع بلاها و سختى‌ها
- دُعآؤُهُ فِى الْاسْتِسْقاءِ؛ دعاى آن حضرت به وقت درخواست باران
- دُعآؤُهُ فِى مَكارِمِ الْأخْلاقِ؛ دعاى آن حضرت در مكارم اخلاق
- دُعآؤُهُ اذا حَزَنَهُ امْرٌ؛ دعاى آن حضرت به وقت رويدادهاى اندوه‌آور
- دُعآؤُهُ عِنْدَ الشِّدَّةِ؛ دعاى آن حضرت در سختى و گرفتارى
- دُعآؤُهُ بِالْعافِيَةِ؛ دعاى آن حضرت براى تندرستى
- دُعآؤُهُ لِأَبَوَيْهِ؛ دعاى آن حضرت براى پدر و مادر
- دُعآؤُهُ لِوُلْدِهِ؛ دعاى آن حضرت براى فرزندانش
- دُعآؤُهُ لِجيرانِهِ وَ اوْلِيآئِهِ؛ دعاى آن حضرت براى همسايگان و دوستانش
- دُعآؤُهُ لِأهْلِ الثُّغُورِ؛ دعاى آن حضرت براى مرزداران
- دُعآؤُهُ فِى التَّفَزُّعِ؛ دعاى آن حضرت در ترس از خدا
- دُعآؤُهُ اذا قُتِّرَ عَلَيْهِ الرِّزْقُ؛ دعاى آن حضرت به وقت تنگى رزق
- دُعآؤُهُ فِى الْمَعُونَةِ عَلى‌قَضاءِالدَّينِ؛ دعاى آن حضرت براى اداى وام
- دُعآؤُهُ بِالتَّوبَةِ؛ دعاى آن حضرت در توبه و بازگشت
- دُعآؤُهُ فِى صَلوةِ اللَّيْلِ؛ دعاى آن حضرت در نماز شب
- دُعآؤُهُ فِى الْاسْتِخارَةِ؛ دعاى آن حضرت در درخواست خير و نيكى
- دُعآؤُهُ اذَا ابْتُلِىَ؛ دعاى آن حضرت به هنگام گرفتارى
- دُعآؤُهُ فِى الرِّضا بِالْقَضآءِ؛ دعاى آن حضرت در رضا به قضاى حق
- دُعآؤُهُ عِنْدَ سَماعِ الرَّعْدِ؛ دعاى آن حضرت به وقت شنيدن رعد
- دُعآؤُهُ فِى الشُّكْرِ؛ دعاى آن حضرت در شكر
- دُعآؤُهُ فِى الْاعْتِذارِ؛ دعاى آن حضرت در عذرخواهى از حق
- دُعآؤُهُ فِى طَلَبِ الْعَفْوِ؛ دعاى آن حضرت در طلب عفو
- دُعآؤُهُ عِنْدَ ذِكْرِ الْمَوْتِ؛ دعاى آن حضرت به وقت ياد مرگ
- دُعآؤُهُ فِى طَلَبِ السِّتْرِ وَ الْوِقايَةِ؛ دعاى آن حضرت در درخواست پرده‌پوشى
- دُعآؤُهُ عِنْدَ خَتْمِهِ الْقُرْآنَ؛ دعاى آن حضرت به وقت ختم قرآن
- دُعآؤُهُ اذا نَظَرَ الَى الْهِلالِ؛ دعاى آن حضرت به وقت ديدن ماه نو
- دُعآؤُهُ لِدُخُولِ شَهْرِ رَمَضانَ؛ دعاى‌آن حضرت به وقت فرار سيدن ماه رمضان
- دُعآؤُهُ لِوِداعِ شَهْرِ رَمَضانَ؛ دعاى آن حضرت به هنگام وداع ماه رمضان
- دُعآؤُهُ لِعيدِ الْفِطْرِ وَ الْجُمُعَةِ؛ دعاى آن حضرت در روز عيد فطر و جمعه
- دُعآؤُهُ فِى يَوْمِ عَرَفَةَ؛ دعاى آن حضرت در روز عرفه
- دُعآؤُهُ فِى يَوْمِ الْاضْحى وَالْجُمُعَةِ؛ دعاى آن حضرت در روز عيد قربان و جمعه
- دُعآؤُهُ فِى دَفْعِ كَيْدِ الْاعْدآءِ؛ دعاى آن حضرت دردفع مكر دشمنان
- دُعآؤُهُ فِى الرَّهْبَةِ؛ دعاى آن حضرت در ترس از حق
- دُعآؤُهُ فِى التَّضَرُّعِ وَالْاسْتِكانَةِ؛ دعاى آن حضرت در تضرّع و زارى به درگاه حق
- دُعآؤُهُ فِى الْالْحاحِ؛ دعاى آن حضرت در اصرار در طلب
- دُعآؤُهُ فِى التَّذَلُّلِ؛ دعاى آن حضرت در فروتنى
- دُعآؤُهُ فِى اسْتِكْشافِ الْهُمُومِ؛ دعاى آن حضرت در رفع اندوه‌ها
منابع
- ↑ سیره پیشوایان، ص۲۷۴ الی ۲۷۶.
- ↑ پیشوائی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۰ش، ص۲۶۹–۲۷۱.
- ↑ عزیزی، عباس، فضایل و سیره چهارده معصوم در آثار علامه حسن‌زاده آملی، انتشارات صلاه، ۱۳۸۲ش، ص۳۲۹.
- ↑ سیره پیشوایان، ص۲۷۴، به نقل از الذریعه، شیخ آغا بزرگ تهرانی، ج۱۵، ص۱۹–۲۱.
- ↑ طباطبایی، سید محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه، تهران، سمت، ۱۳۸۸شT ج۱، ص۱۳۴.
- ↑ صحیفه سجادیه، مقدمه.
- ↑ طباطبایی، سید محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه، تهران، سمت، ۱۳۸۸شT ج۱، ص۱۳۴.
- ↑ عمادی حائری، سید محمد، «صحیفه سجادیه»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۲۹، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۴۰۰ش، ص۳۹۴
- ↑ صدرایی خویی، علی، فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه، قم، دار الحدیث ۱۳۸۲ش، ج۹، ص۴۵۶.
- ↑ عمادی حائری، سید محمد، «صحیفه سجادیه»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۲۹، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۴۰۰ش، ص۳۹۲.