نمایش مبدأ برای احکام الجهاد و اسباب الرشاد (کتاب)

{{شروع متن}}
{{سوال}}
کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد نوشته کیست و نقش آن در جنگ‌های ایران و روس در دوره قاجاریه چه بوده است؟
{{پایان سوال}}
{{درگاه|حکومت دینی|حوزه و روحانیت|تاریخ}}
'''کتاب احکام الجهاد در جنگ‌های ایران و روس''' تلاشی برای مشروعیت‌بخشی به جنگ در مقابل سپاه روسیه با تعریف این نبرد به عنوان نبرد عقیدتی [[اسلام]] در برابر [[کفر]] بوده است. این کتاب که به دستور [[قائم مقام فراهانی]] جمع‌آوری شده است، رساله‌ای تألیف شده از فتواها و رساله‌های جهادیه‌ای است که عالمان مختلف برای تشویق مردم ایران به جهاد با روسیه نگاشته‌اند.

{{پاسخ}}
{{جعبه اطلاعات کتاب
 | عنوان                  =احکام الجهاد و اسباب الرشاد
 | تصویر                  =
 | اندازه تصویر          =
 | توضیح_تصویر        =
 | نام‌های دیگر         =جهادیه کبیر
 | نویسنده              =میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی
 | تاریخ نگارش         =۱۲۱۹-۱۲۲۸ق
 | موضوع                 = [[جهاد]]
 | سبک                  =فقهی
 | زبان                    =فارسی
 | ویراستار               =
 | به تصحیح             =غلامحسین زرگری‌نژاد
 | به کوشش            =
 | تصویرگر                =
 | طراح جلد              =
 | تعداد جلد              =۱
 | تعداد صفحات          =۴۳۰
 | قطع                     =وزیری
 | مجموعه                =
 | ترجمه به دیگر زبان‌ها=
 | ناشر                    =نشر بقعه
 | محل نشر             =تهران
 | تاریخ نشر             =۱۳۸۰ش
 | نوبت چاپ             =اول
 | شمارگان              =۲۰۰۰
 | شابک                  =
 | نوع رسانه            =
 | وبسایت ناشر       =
 | نام کتاب              = <!-- نام کتاب به زبان فارسی -->
 | مترجم                 = <!-- مترجم به فارسی -->
 | مشخصات نشر     = <!-- مشخصات نشر در زبان فارسی -->
 | نسخه الکترونیکی  =
}}

==جایگاه و ویژگی‌ها==
کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد رساله‌ای تألیف شده از [[فتوا|فتواها]] و رساله‌های جهادیه‌ای{{یادداشت|جهادیه به خطبه‌ها، فتواها و رساله‌هایی‌ در باره‌ جهاد در حوادث‌ مهم‌ سیاسی‌ اطلاق شده است. (ربیعی، منیژه و فریده سعیدی، «جهادیه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۱، ذیل واژه).}} است که عالمان مختلف برای تشویق مردم ایران برای [[جهاد]] با روسیه نگاشته‌اند. از نظر محققان، این کتاب تلاشی برای مشروعیت‌بخشی به جنگ در مقابل سپاه روسیه با تعریف این نبرد به عنوان نبرد عقیدتی [[اسلام]] در برابر [[کفر]] است. دولت قاجار برای رسیدن به این هدف تلاش کرد تا حمله روس‌ها را نه یک حمله نظامی و سیاسی به قلمرو یک حکومت، بلکه حمله به قلمرو اسلام شیعی برای از بین بردن اسلام و مسلط‌کردن کفر تعریف کند.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1379|شماره=155|نام=غلامحسین|نام خانوادگی=زرگری نژاد|عنوان=بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد (نخستین اثر در ادبیات تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران)|صفحه=378-380|ژورنال=مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران}}</ref> 

از نظر محققان، در کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد عالمان شیعه در فتواها و رسائل خود فتحعلی‌شاه را از جانب خود به‌عنوان فرمانده سپاه اسلام برای مقابله با روس‌ها منصوب کردند و به او برای اخذ مالیات برای جنگ اختیار دادند. برخی معتقدند که این اقدام عالمان را نباید به‌عنوان مشروعیت‌بخشی به [[حکومت قاجاریه]] تلقی کرد، بلکه این عمل نوعی تأیید بر نقش عالمان شیعه به‌عنوان منبع مشروعیت حکومت قاجار بر اساس [[نظریه نیابت عامه فقیهان]] بود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دین و دولت در ایران (نقش علما در دوره قاجار)|سال=1369|نام=حامد|نام خانوادگی=الگار|ناشر=انتشارات توس|صفحه=48-49|مکان=تهران}}</ref>  

گفته شده که کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد، علاوه بر انعکاس نظر فقیهان قرن سیزدهم درباره احکام جهاد و موضوعات مربوط به آن، با تلاش‌های مؤلف آن قائم مقام فراهانی، حاوی نظرات برخی فقیهان گذشته، مانند [[علامه حلی]]، [[شهید اول]] و [[محقق کرکی]]، در موضوع [[جهاد]] است.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1381|شماره=2|نام=سید هاشم|نام خانوادگی=آغاجری|عنوان=نقد و بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد|صفحه=46|ژورنال=نشریه پیشینه}}</ref> این کتاب علاوه‌ بر ارزش‌ فقهی‌ و تاریخی‌، دارای ارزش‌ ادبی‌ نیز قلمداد شده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه جهان اسلام |سال=1393|نام خانوادگی=ربیعی|ناشر=بنیاد دایرة المعارف اسلامی|جلد=1|صفحه=5256|مکان=تهران|فصل=جهادیه|نام=منیژه|نام۲=فریده|نام خانوادگی۲=سعیدی}}</ref> قائم مقام فراهانی در تدوین این رسائل و فتواها، نسخه‌ مفصل‌ جهادیه‌ کبیر را برای‌ فرماندهان سپاه ایران و نسخه‌ فشرده‌تری‌ به‌ نام‌ جهادیه‌ صغیر را برای عموم تدوین‌ کرد؛ سپس کتاب احکام‌ الجهاد و اسباب‌ الرشاد را، که‌ از نظر حجم‌ بین‌ آن‌ دو بود، تألیف نمود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه جهان اسلام|سال=1393|نام خانوادگی=ربیعی|ناشر=بنیاد دایرة المعارف اسلامی|جلد=1|صفحه=5256|مکان=تهران|فصل=جهادیه|نام=منیژه|نام۲=فریده|نام خانوادگی۲=سعیدی}}</ref> برخی نام دیگر آن را جهادیه کبیر دانسته‌اند.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1381|شماره=2|نام خانوادگی= آغاجری|عنوان=نقد و بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد|صفحه=46|ژورنال=نشریه پیشینه|نام=سید هاشم }}</ref> 

== بستر سیاسی و دینی نگارش==
بستر نگارش کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد در جنگ‌های ایران و روسیه در دوره سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار است. جنگ‌های ‌ایران ‌و روسیه، شامل دو دوره‌ جنگ ‌میان ‌امپراطوری روسیه و [[حکومت قاجاریه|دولت قاجار]] بر سر تصرف‌ منطقه‌ قفقاز است كه ‌به ‌شكست‌ ایران ‌و انعقاد عهدنامه‌های‌ گلستان ‌و تركمان‌چای ‌و جدا شدن سرزمینی‌های قابل توجهی از ایران شد. این ‌جنگ‌ها از اثرگذارترین‌ وقایع ‌دو قرن‌ اخیر ایران ‌در ابعاد سیاسی‌، اجتماعی ‌و اقتصادی‌ قلمداد شده‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه جهان اسلام |سال=1393|نام خانوادگی=مصدق، علی‌اصغر|ناشر=بنیاد دایرة المعارف اسلامی|جلد=1|صفحه=5110|مکان=تهران|فصل=جنگ‌های ایران و روس}}</ref> زمان این دو جنگ میانه سال‌های ۱۲۱۸-۱۲۲۸ق (۱۸۰۳-۱۸۱۳م) در جنگ اول و ۱۲۴۱-۱۲۴۳ (۱۸۲۶-۱۸۲۸م) در جنگ دوم بوده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ جنگ‌های ایران و روس|سال=1369|نام=حسین|نام خانوادگی=آذر|ناشر=محقق|صفحه=25|مکان=بی‌جا}}</ref> از نظر محققان، نگارش کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد در زمانی روی داد که [[عالمان شیعه]] دوران اوج ظهور سیاسی خود را در دوران سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار (۱۲۱۲-۱۲۵۰ق) تجربه می‌کردند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=انقلاب اسلامی و چرایی و چگونی رخداد آن|سال=1381|نام خانوادگی=پزشکی، محمد و دیگران|ناشر=معارف|صفحه=40|مکان=تهران}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=خاقان صاحب‌قران و علمای زمان: نقش فتحعلی‌شاه قاجار در شکل‌گیری روندها و نهادهای مذهبی نو|سال=1397|نام خانوادگی=کاظمی‌موسوی، سیداحمد|ناشر=انتشارات آگاه|صفحه=17-19|مکان=تهران}}</ref>

در دوره اول جنگ‌های ایران و روس، حکومت برای جلب کمک مالی و نظامی مردم و نخبگان نظامی و ایلاتی تلاش کرد تا با دینی خواندن جنگ علیه روسیه درصدد گرفتن فتاوای جهادی از علمای اصولی برآید. عالمان برجسته این دوره به‌جهت خطر سقوط سرزمین‌های اسلامی به دست کفار، به درخواست فتحعلی‌شاه پاسخ مثبت دادند و رسائل و فتاوایی برای مقابله با روس‌ها نوشتند تا با آنان همراهی کرده باشند.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1379|شماره=155|نام=غلامحسین|نام خانوادگی=زرگری نژاد|عنوان=بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد (نخستین اثر در ادبیات تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران)|صفحه=378-380|ژورنال=مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران}}</ref>

[[عیسی قائم‌مقام فراهانی|میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی]]، وزیر عباس‌میرزا نایب السلطنه، مسئولیت جمع‌آوری فتوا‌های جهاد با روس‌ها را برعهده گرفت. او برای این کار  ملا محمدباقر سلماسی و صدرالدین تبریزی را نزد [[جعفر کاشف الغطاء|شیخ‌ جعفر نجفی‌]]، صاحب‌ کتاب‌ کشف‌ الغطاء، و [[سید علی‌ طباطبایی‌]]، صاحب‌ ریاض‌ المسائل‌، فرستاد و نامه‌هایی‌ نیز برای‌ علمای‌ شهرهای‌ قم‌، اصفهان‌، یزد و کاشان‌ نگاشت‌ و در مدتی‌ کوتاه‌ رساله‌های‌ جهادی‌ و فتواهای‌ بسیاری‌ در باب‌ وجوب‌ جهاد با روس‌ها صادر شد. فرستادگان به عراق نیز، پس از ملاقات و گفت‌وگو با عالمان مورد نظر و دریافت فتواها و رساله‌های جهادیه آنان با شتاب بازگشتند و فتواها و رساله‌ها را تحویل میرزا عیسی قائم‌مقام دادند.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1379|شماره=155|نام=غلامحسین|نام خانوادگی=زرگری نژاد|عنوان=بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد (نخستین اثر در ادبیات تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران)|صفحه=382|ژورنال=مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران}}</ref>

==نویسندگان==
کتاب احکام الجهاد مجموعه رسائل جهادیه و فتاوایی از نویسندگان مختلف است که به دستور عباس‌میرزا توسط میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی (۱۱۶۷-۱۲۳۷ق)، وزیر عباس‌میرزا، جمع‌آوری شده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ناسخ التواریخ|سال=1353|نام خانوادگی=سپهر، محمدتقی بن محمدعلی|ناشر=کتابفروشی اسلامیه|جلد=1|صفحه=184-185|مکان=تهران}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=احکام الجهاد و اسباب الرشاد|سال=1380|نام خانوادگی=قائم مقام بزرگ فراهانی، عیسی بن حسن|ناشر=انتشارات بقعه|صفحه=82|مکان=تهران}}</ref> نویسندگان این رسائل، که از عالمان برجسته زمان خود بودند، عبارت‌اند از:

{{ستون|۲}}
* شیخ جعفر نجفی مشهور به [[جعفر کاشف الغطاء|کاشف الغطاء]] (۱۱۵۶-۱۲۲۸ق)
* میرزا ابوالقاسم قمی مشهور به [[میرزای قمی]] (۱۱۵۰-۱۲۳۱ق)
* [[سید علی طباطبایی]] مشهور به صاحب ریاض (۱۱۶۱-۱۲۳۱ق)
* سید محمد بن سید علی طباطبایی مشهور به [[سید محمد مجاهد|مجاهد]] (۱۱۸۰-۱۲۴۲ق)
* شیخ محمدحسن قزوینی
* حاج میرمحمدحسین اصفهانی
* ملا علی‌اکبر اصفهانی
* آقا شیخ هاشم کعبی
* ملا محمدرضا همدانی
* [[احمد نراقی|ملا احمد نراقی]] (۱۱۸۵–۱۲۴۵ق)
* میرزا محمدحسین خاتون آبادی، امام جمعه اصفهان (درگذشته ۱۱۵۱ق).<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1379|شماره=155|نام=غلامحسین|نام خانوادگی=زرگری نژاد|عنوان=بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد (نخستین اثر در ادبیات تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران)|صفحه=383|ژورنال=مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران}}</ref> {{پایان}}

==محتوا==
کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد از یک مقدمه و هشت باب و یک خاتمه تشکیل شده است.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1381|شماره=2|نام خانوادگی= آغاجری|عنوان=نقد و بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد|صفحه=46|ژورنال=نشریه پیشینه|نام=سید هاشم }}</ref> این ابواب دربرگیرنده رسائل جهادیه علمای مختلف است که برخی‌ از آنها، از جمله رساله‌ [[میرزای‌ قمی‌]] و خاتون‌ آبادی‌، به‌صورت‌ پرسش‌ و پاسخ‌ ارائه شده است. این کتاب تألیفی از قائم مقام فراهانی است، چون او پس‌ از نقل آراء مجتهدان‌، نظر خود را بیان می‌کند و مستندات فقهی‌ و اعتقادی‌ آن را می‌آورد. قائم‌مقام همچنین فتواها را به‌ یکدیگر نزدیک‌ کرده و آنها را در دسته‌بندی‌ موضوعی‌ ارائه و سپس‌ کوتاه‌ و ساده‌ کرده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه جهان اسلام|سال=1393|نام خانوادگی=ربیعی|ناشر=بنیاد دایرة المعارف اسلامی|جلد=1|صفحه=5256|مکان=تهران|فصل=جهادیه|نام=منیژه|نام۲=فریده|نام خانوادگی۲=سعیدی}}</ref> 

در اکثر رساله‌های‌ جهادی‌ کتاب احکام الجهاد درباره‌ معنا و فضیلت‌ [[جهاد]]، اقسام‌ و شرایط‌ آن‌، وجوب‌ حفظ‌ بیضه‌ اسلام‌، فضیلت‌ [[شهادت]]، احکام‌ غنائم‌ و منافع‌ اراضی‌ خراجی‌ بحث‌ شده است. قائم‌مقام فراهانی در ضمن این کتاب برای‌ مخالفت‌ با صلح‌ ایران‌ و روسیه‌، که‌ فرماندهان‌ روسی‌ در پی‌ آن‌ بودند، آرای‌ خود را نیز بیان‌ کرده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه جهان اسلام|سال=1393|نام خانوادگی=ربیعی|ناشر=بنیاد دایرة المعارف اسلامی|جلد=1|صفحه=5256|مکان=تهران|فصل=جهادیه|نام=منیژه|نام۲=فریده|نام خانوادگی۲=سعیدی}}</ref>

==جستارهای وابسته==

*[[نقش عالمان شیعه در جنگ‌ اول ایران و روسیه]]
*[[نقش عالمان شیعه در جنگ‌ دوم ایران و روسیه]]

==منابع==
{{پانویس|۲}}
{{شاخه
| شاخه اصلی = ادیان و مذاهب
| شاخه فرعی۱ = شیعه امامیه
| شاخه فرعی۲ = حوزه و روحانیت
| شاخه فرعی۳ = 
}}
{{ارزیابی
 | شناسه = شد
 | عکس = <!--خالی | شد-->
 | درگاه = شد
 | ادبیات = شد
 | پیوند =شد
 | ناوبری = <!--خالی | شد-->
 | تغییرمسیر = <!--خالی | شد-->
 | ارجاعات = شد
 | ارزیابی کمی = شد
 | ارزیابی کیفی = <!--خالی | شد-->
 | اولویت = د
 | کیفیت = خوب 
}}
{{پایان متن}}