نشانه‌های شیعه از نظر امام حسن عسکری(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

از نظر برخی محققان، شیعه امامیه کسی است که رابطه فکری و دینی در حد اعتقاد به امامت ائمه دوازدگانه پس از رحلت رسول خدا(ص) داشته باشد.<ref>جعفریان، رسول، حیات فکری-سیاسی امامان شیعه، تهران، نشر علم، ۱۳۹۰ش، ص۶۷۷.</ref> گفته شده که این اصطلاح نزد شیعه شامل محبان که تنها دوستدار اهل‌بیت(ع)، به‌معنای عام آن بودند، نمی‌شود. برخی معتقدند که تفاوت میان شیعه و محب در روایتی از امام حسن عسکری(ع) دقیقاً روشن شده است.<ref>جعفریان، حیات فکری-سیاسی امامان شیعه، ص۶۷۷.</ref> این روایت در منابع روایی شیعه چون الجرائج و الجرائح<ref>قطب‌الدين راوندى، سعيد بن هبة‌الله، الخرائج و الجرائح، قم،‌  مؤسسه امام مهدى‏(ع)، ۱۴۰۹ق، ‏ج۲، ص۶۸۴.</ref> قطب‌الدین راوندی و بحار الانوار<ref>مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، دار الاحیاء التراث، ۱۴۰۳ق، ج۶۵، ص۱۶۲.</ref> علامه مجلسی آمده است.

گفته شده که در این روایت از امام حسن عسکری(ع) درباره تفاوت تشیع از نوع اعتقادی آن و تشیع در حد دوستی اهل‌بیت(ع) سؤال شده است: {{متن عربی|مَا الْفَرْقُ بَيْنَ الشِّيعَةِ وَ الْمُحِبِّينَ فَقَالَ شِيعَتُنَا هُمُ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ آثَارَنَا وَ يُطِيعُونَنَا فِي جَمِيعِ أَوَامِرِنَا وَ نَوَاهِينَا وَ مَنْ خَالَفَنَا فِي كَثِيرٍ مِمَّا فَرَضَهُ اللَّهُ فَلَيْسَ مِنْ شِيعَتِنَا|ترجمه=چه فرقی است میان شیعه شما و محبانتیان؟ امام(ع) گفت: شیعیان ما کسانی هستند که از سنت‌های ما پیروی می‌کنند و تمام اوامر و نواهی ما را اطاعت می‌کنند؛ پس اینان شیعیان ما هستند و اما کسانی که در بسیاری از چیزهایی که خداوند واجب کرده ما را مخالفت می‌کنند از شیعیان ما نیستند}}.<ref>قطب‌الدين راوندى، الخرائج و الجرائح، قم،‌  ‏ج۲، ص۶۸۴.</ref>

گفته شده که اصطلاح مؤمن و مسلمان عناوینی بود که در روایات شیعی برای شیعه و مسلمان غیر شیعه به کار می‌رفت.<ref>جعفریان، حیات فکری-سیاسی امامان شیعه، ص۶۷۷.</ref> اساس این تفکیک بر پایه این تفسیر دانسته شده که پس از پیداشدن فرقه مرجئه و در برابر آنان خوارج و معتزله، که هرکدام در تعریف ایمان و اسلام دچار افراط و تفریط خوانده شده‌اند، امامان شیعه(ع) اسلام را عبارت از همان شهادتین می‌دانستند. اما، آنان برای ایجاد تمایز میان شیعه و غیرشیعه از عنوان مؤمن برای شیعه استفاده میکردند و سایرین را مسلمان می‌دانستند.<ref>جعفریان، حیات فکری-سیاسی امامان شیعه، ص۶۷۷.</ref> گفته شده که این ایجاد تمایز در برخی روایات با تشبیه به ورود به مسجدالحرام و کعبه تبیین شده است: مسلمان کسی است که به مسجدالحرام وارد شده، ولی مؤمن (شیعه) کسی است علاوه بر آن وارد کعبه می‌شود.<ref>جعفریان، حیات فکری-سیاسی امامان شیعه، ص۶۷۸.</ref>  

در روایت مشهور دیگری که در منابع از امام حسن عسکری(ع) نقل شده، امام(ع) پنج نشانه برای شیعه ارائه کرده است: {{متن عربی|عَلاماتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ: صَلاةُ الْخَمْسينَ وَزِيارَةُ الأَرْبَعينَ وَالتَّخَتُّمُ فِى الْيَمينِ وَ تَعْفيرُ الْجَبينِ وَ الْجَهْرُ بِبِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ|ترجمه=مؤمن پنج نشانه دارد: نماز پنجاه ركعت (مجموع واجبات و مستحبات)، زيارت اربعين، انگشتر در دست راست كردن، در سجده پيشانى بر خاك نهادن و بسم الله الرحمن الرحيم را (در نماز) بلند گفتن}}.<ref>طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تحقیق حسن موسوی خرسان، تهران،  دار الكتب الاسلاميه‏، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۲.</ref> این روایت در برخی از منابع معتبر روایی شیعه نقل شده است: از جمله در تهذیب الاحکام<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۵۲.</ref> شیخ طوسی، کتاب المزار<ref>مفید، محمد بن محمد، كتاب المزار (مناسک المزار)، تحقیق محمدباقر ابطحی، قم،  كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، ۱۴۱۳ق، ص۵۳.</ref> شیخ مفید و روضة الواعظین<ref>فتال نیشابوری، محمد بن احمد،‌ روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، قم، انتشارات رضی، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۹۵.‏</ref> فتال نیشابوری.

این روایت از امام حسن عسکری(ع) در برشمردن نشانه‌های عملی شیعه روایتی جالب توجه و شاخص برشمرده شده است.<ref>جعفریان، حیات فکری-سیاسی امامان شیعه، ص۶۷۸.</ref> گفته شده که امام(ع) اولین نشانه عملی شیعه‌بودن یک فرد را نمازهای پنجاه‌گانه دانسته که همان پنجاه و یک نماز واجب و مستحب تشریع‌شده برای یک شبانه روز دانسته شده است. دوم، زیارت اربعین که همین روایت را موجب شیوع زیارت اربعین امام حسین(ع) در شیعه قلمداد کرده‌اند. سوم، قرار دادن انگشتر در دست راست که علامتی ظاهری قلمداد شده که اساس آن برای دور بودن انگشتر در وقت طهارت از آلودگی و حفظ بهداشت دانسته شده است. چهارم، نماز فراوان خواندن که نشانه آن بر پیشانی ظاهر شود. پنجم، بلند خواندن آیه «بِسْمِ ٱللَّٰهِ ٱلرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِيمِ» در نمازهای یومیه.<ref>جعفریان، حیات فکری-سیاسی امامان شیعه، ص۶۷۸.</ref>