رای اکثریت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

قرآن كريم، اكثريت را داراي فهم و عقل نمي‌داند: «اكثرهم لايعقلون»؛ در حالي كه اكنون بهترين و تنها ملاك براي تشكيل حكومت دموكراسي يا همان مردم‌سالاري مي‌دانند. چگونه اين تناقض قابل است؟

مشروعيت گاهي در '''فلسفه سياسی''' مورد بحث است و مراد از آن '''حقانيت''' است. گاهي در '''جامعه شناسي سياسي''' مورد بحث است و مراد از آن '''مقبوليت اجتماعي''' است. آنچه از ديدگاه قرآن مذمت شده است اين است كه رأي اكثريت مبناي شناخت حق و ملاك حقانيت امور واقع شود، زیرا ممکن است اكثر مردم رأي‌شان بر مبناي عقلانيت نيباشد. مقبولیت اجتماعی یا راي اكثريت در حوزه جامعه شناسي سياسي با حقانیت تضاد ندارد. براي پايداري يك نظام اجتماعي، اكثريت حرفش را به کرسی می‌نشاند و اگر مردم دنبال چیزی نباشند، زمينه اجرا نخواهد داشت و احترام به راي اكثريت لازم است.

موفقيت اجراي هر برنامه‌ای به صورت جدي درگرو پشتيباني اكثريت است. بايد همت همه به اين سمت باشد كه اكثريت به عنوان پشتوانه نظام اسلامي باقي بمانند و آن را یاری كنند.

عبارت‌های: {{قرآن|أَكْثَرُهُمْ لا يَعْقِلُونَ}}، {{قرآن|أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ}}، {{قرآن|أَكْثَرَهُمْ يَجْهَلُونَ}} و ... تضادی با دموکراسی و انتخابات ندارد؛ حق بودن با مقبول بودن متفاوت است و ممکن است اکثریت حق را بپذیرند یا بر باطل رأی دهند.

اقليت به معناى اندك بودن در برابر اكثريت به معناى بسيارى و افزونى،‏ دو مفهوم نسبى است كه در مقايسه با يكديگر معنا مى‌‏يابد. با این نگاه عبارت‌های: {{قرآن|أَكْثَرُهُمْ لا يَعْقِلُونَ}}،<ref>سوره مائده، آیه۱۰۳. سوره عنكبوت، آیه۶۳. سوره حجرات، آيه ۴.</ref> {{قرآن|أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ}}<ref>سوره أنعام، آیه۳۷. سوره أعراف، آیه۱۳۱. سوره أنفال، آیه۳۴. سوره يونس، آیه۵۵. سوره قصص، آیه۱۳ و ۵۷. سوره زمر، آیه۲۹و ۴۹. سوره دخان، آیه۳۹. سوره طور، آیه۴۷. سوره نحل، آیه۷۵ و ۱۰۱. سوره أنبياء، آیه۲۴. سوره نمل، آیه۶۱. سوره لقمان، آیه۲۵.</ref>، {{قرآن|أَكْثَرَهُمْ يَجْهَلُونَ}}<ref>سوره أنعام، آیه۱۱۱.</ref> و .. به معنای اکثریت نصف به علاوه یک نیست، بلکه مراد خیلی از افراد جامعه است که اندیشه نمی‌کنند و نمی‌دانند. که گاهی ممکن است همین افراد زیاد، خود کمتر از اکثریت به معنای عددی باشند و خودشان در مقابل خیل جمعیت آگاه، در اقلیت باشند.

 

واژه «اكثر» در قرآن ۸۰ بار و «اقل» تنها دو بار آمده است؛ اما مشتقات هر دو ريشه نزديك به ۲۳۹ بار در قرآن به‏كار رفته است که مفهوم متفاوتی دارد. گاه در معناى كمّى براى شمارش افراد و گاه در معناى كيفى براى مقايسه حالت‌ها آمده است.<ref>سوره بقره، آیه۱۰۰. سوره اسراء، آیه۸۵. دامغانی، حسین بن محمد، الوجوه و النظائر لالفاظ كتاب الله العزيز، ج۲، ص۱۳۹. مصطفوی، حسن، التحقيق فى كلمات القرآن الكريم ، ج۹، ص۳۰۹.</ref>

# اکثریت و اقلیت در مقام تجليل يا تحقير متعلق‌شان به‏ كار م‌ى‏رود.<ref>سوره انفال، آیه۴۴. سوره سبأ، آیه۱۳. سوره اعراف، آیه۸۶. سوره انعام، آیه۳۷. راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، ص۶۸۰،ذیل واژه قلّ.</ref> چنانچه مجموعه‏اى از آيات قرآن با سفارش به مشورت و همگرايى، به نوعى در پى ايجاد اكثريت و تقويت موضع آن بر آمده است.<ref>سوره شورى، آیه ۳۸. سوره آل‏عمران، آیه۱۵۹.</ref> در روايات اسلامى نيز سفارش‌هاى فراوانى بر همسويى با جماعت مسلمانان و پرهيز از كناره‏‌گيرى شده است‏.<ref>نهج‏البلاغه، خطبه ۱۲۷.</ref> همان‏گونه كه در روايات متعددى نيز رويكرد مدح اقليت و مذمت اكثريت، دنبال شده است.<ref>کلینی، محمد، الكافى، ج۱، ص۱۵. ج۸، ص۲۴۴. مجلسی، محمد باقر، مرآه العقول، ج۱، ص۴۹.</ref>

# گاهی از حق بدون توجه به اکثریت و اقلیت تمجید شده است. آيات و رواياتی با نگاهى كيفى به مقوله اقليت و اكثريت و صرف نظر از ارزش كمّى هريك، از هرگونه تجمعى مبتنى بر ايمان به خداوند و گرايش به حق تمجيد كرده و هرگونه تجمعى مبتنى بر كفر و گرايش به باطل را مذمت مى‏كند.<ref>سوره آل‏عمران، آیه۱۰۳و ۱۷۳. سوره اعراف، آیه۴۸. محمودی، محمد باقر، نَهْجُ السّعادَه فی مُسْتَدْرَکِ نَهج‌ُالبلاغه، ج۱، ص۳۵۸.</ref>

# مفسران در برخورد با آيات اقليت و اكثريت با سعى در ايجاد ارتباط ميان بخش‌هاى مختلف آيه، مذمت اكثريت را ناظر به مجموعه‏اى خاص با ويژگي‌هاى مذكور در آيه دانسته و مراد از آن را اكثريت مردم جهان ندانسته‏اند.<ref>طبرى، محمد بن جرير، جامع‏البيان، ج۱، ص۶۲۱ و ، ج۸، ص۳ و ج۹، ص۱۷.</ref>  

# گروهى ديگر با مطالعه فضا و دوره نزول آيات، مضامين مورد نظر را از بخش‌هاى نازل شده در مكه شمرده و بر این باورند که آيات مذكور تنها ناظر به آن دوره و شرايط خاص خواهد بود؛ گويا خداوند با اين آيات درصدد تقويت روحيه اقليت مؤمن در برابر اكثريت كافر برآمده است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، نمونه، ج۵، ص۴۱۳.</ref>

# گروهى ديگر با پذيرش مذمت اكثريت، به غلبه خواست‌ها و نيروهاى دنيوى انسان بر نيروى عقل در اكثريت مردم و ناتوانى آنها در رسيدن به تعادل روانى و اجتماعى، استدلال كرده‏‌اند.<ref>فخر رازی، محمد بن عمر، التفسيرالكبير، ج۲۶، ص۱۹۷. ابن‏ عاشور، محمدطاهر، التحرير والتنوير، ج۸، ص۲۵.</ref>

# برخى با وجود پذيرش قانون طبيعى غلبه اكثريت در جهان طبيعت، اين قانون را در حوزه امور انسانى كه مبتنى بر آگاهى و دانش است، ناكار آمد شمرده و با توجه به نفى تلازم ميان حق و اكثريت، جامعه اسلامى را جامعه‏‌اى حق محور و نه اكثريت‌گرا معرفى مى‌‏كنند.<ref>طباطبائی، محمد حسین، الميزان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۱۰۰.</ref>

# در پاره‌‏اى تفاسير، به صراحت از مشروعيت شيوه دموكراسى در جوامع اسلامى به شرط وجود اكثريتى مؤمن و آگاه ياد شده است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، نمونه، ج۱۷، ص۲۸۱.</ref>

# برخى بر مبناى دو ديدگاه قرآنى «خلافت انسان» و «نظارت الهى بر او» بر این باورند که حكومت اكثريت تنها در صورت برخوردارى از چارچوب دين از مشروعيت الهى برخوردار خواهد بود.<ref>الاسلام يقود الحياه،«خلافه الانسان و شهاده الانبياء»؛ نظريه سياسى شهيد صدر، ص۸۵ تا ص۱۰۹.</ref>

 

# در ديدگاه گروهی دیگر، آيات نفى اعتبار اكثريت تنها ناظر به اظهار نظر آنها در مسائل غيبى مانند صفات و افعال خدا، قضا و قدر، قيامت و ... است كه دور از دسترس آنان بوده و شامل پيمان‌ها و مقررات اجتماعى نمى‌‏شود، افزون بر اين، اقليت مورد نظر خداوند لزوماً در يك قشر و گروه محصور نبوده و ممكن است ميان آنها نيز در مسائل اجتماعى اختلاف نظر باشد، بنابراين باز گزيرى از مراجعه به اكثريت نيست. <ref>مركز فرهنگ و معارف قرآن، دايره المعارف قرآن كريم، قم، بوستان كتاب، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش، ج۴، ص۱۵۲.</ref>

==منابع==

  | شاخه فرعی۳ =  

  | ویرایش =  

  | لینک‌دهی =

  | ناوبری =  

  | نمایه =  

  | تغییر مسیر =  

  | ارجاعات =  

  | بازبینی =  

  | تکمیل =