مصحف نیریزی: تفاوت میان نسخه‌ها

این مصحف در سال ۱۳۴۴ش و به درخواست پهلوی اول به‌چاپ رسید. به همین دلیل، نسخه چاپ‌شده این مصحف با عنوان قرآن پهلوی یا قرآن آریامهری مشهور شد. گفته شده که حکومت پهلوی با چاپ این مصحف در پی ایجاد چهره‌ای مذهبی از خود پس از قیام مذهبی ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ شمسی بوده است.<ref>مؤمن، ابوالفتح، «قرآن پهلوی»، زمانه، شماره ۵ و ۶، ۱۳۸۱ش؛ «[https://historydocuments.ir/?page=post&id=2942 ورود قرآن آریامهری به سمنان و شرکت‌نکردن روحانیان در مراسم استقبال]»، تارنمای مرکز بررسی‌های اسناد تاریخی، انتشار: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۹ش، بازدید: ۲۸ آذر ۱۴۰۲ش.</ref> به نقل از منابع، حکومت پهلوی، قبل‌ از چاپ‌ قرآن‌ نیریزی، با برنامه‌ریزی‌ دقیق‌ به‌ تبلیغات‌ گسترده‌ای‌ از طریق‌ رسانه‌ها و نهادهای‌ فرهنگی‌ و سیاسی‌ پرداخت‌. طبق‌ برنامه‌ریزی‌ قبلی‌ قرار بود که تعدادی‌ از این‌ قرآن‌ها به‌ عالمان و روحانیان‌ بلندپایه و برخی رؤسای کشورهای اسلامی اهدا شود. همچنین، قرار بود که این قرآن‌ها با مراسم خاصی همراه با تشریفات سلطنتی به شهرستان‌ها ارسال شود و مقامات دولتی موظف به استقبال از آن بودند.<ref>مؤمن، «قرآن پهلوی»، زمانه؛ «[https://historydocuments.ir/?page=post&id=2942 ورود قرآن آریامهری به سمنان و شرکت‌نکردن روحانیان در مراسم استقبال]»، تارنمای مرکز بررسی‌های اسناد تاریخی.</ref>

گفته شده که تلاش حکومت پهلوی برای ایجاد مشروعیت برای خود با استفاده از چاپ این مصحف با مقاومت برخی روحانیان انقلابی طرفدار امام خمینی شده است. طبق گزارش‌های ساواک عالمان برخی شهرها از شرکت در مراسم استقبال و قبول این قرآن امتناع کردند؛ از جمله این افراد به کسانی چون آخوند ملاعلی معصومی همدانی و عبدالجلیل جلیلی یاد شده است.<ref>مؤمن، «قرآن پهلوی»، زمانه؛ «[https://historydocuments.ir/?page=post&id=2942 ورود قرآن آریامهری به سمنان و شرکت‌نکردن روحانیان در مراسم استقبال]»، تارنمای مرکز بررسی‌های اسناد تاریخی.</ref>  

میرزا احمد نیریزی (زنده تا ۱۱۵۱ق) از خوشنویسان برجسته در قرن دوازدهم قمری<ref>فعال عراقی، «نیریزی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۲۲۸۹.</ref> و نامدارترین خوشنویس قلم نسخ ایران به‌شمار رفته است.<ref>سمسار، محمدحسن، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل واژه.</ref> قلم نسخ نیریزی را اوج نسخ ایرانی برشمرده‌اند؛ قلم نسخی که متفاوت از نسخ سایر سرزمین‌های اسلامی بوده و تحت تأثیر خط نستعلیق ظریف‌تر از آنها قلمداد شده است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۵.</ref> ارزش آثار او تا به آن پایه دانسته شده که عده‌ای نگاشته‌های خود را به نام او امضاء می‌کردند تا برای آثار خود ارزش ایجاد کنند.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۳.</ref>   

اطلاعات درباره زندگی نیریزی کم است و گفته شده که آگاهی‌های موجود تا حدی غیر قابل اعتماد است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۰.</ref> گفته شده که نیریزی عمر خود را به تحریر قرآن و ادعیه گذرانده است.<ref>بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۱۹.</ref> نیریزی در یکی از آثارش لقب خود را فخرالدین و لقب و نام پدر خود را شمس‌الدین سلطان‌محمد خوانده است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۱.</ref> از آغاز آموزش‌های هنری او اطلاع قابل اتکایی در دست نیست، ولی ظاهراً عمده این آموزش‌ها در زادگاهش نیریز بوده است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۱.</ref> به گفته برخی محققان، نیریزی در حدود سال ۱۱۰۰ق در اصفهان، پایتخت صفویان، مقیم شده است.<ref>بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۱۰۱.</ref> بعضی محققان، این تاریخ را درست نمی‌دانند. آنان معتقدند که آثاری از نیریزی باقی مانده است که قبل از این تاریخ و در اصفهان نگاشته شده است؛ از جمله نخستین نسخه‌ای که بی‌تردید او در اصفهان نوشته دعای کمیلی است با امضاء و تاریخ «احمد النیریزی السلطانی باصفهان ۱۱۰۷».<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۱.</ref> محققان این اثر را نشانده این می‌دانند که نیریزی به دربار شاه سلطان حسین صفوی (حکومت ۱۱۰۵ق-۱۱۳۵ق) راه یافته و به نام شاه با عنوان «سلطانی» امضاء می‌زده است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۱.</ref>

عمده فعالیت‌های نیریزی در درباره آخرین شاه صفوی رقم خورده است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۱.</ref> سقوط صفویان که پشتیبان نیریزی در کار خوشنویسی بودند، در کار هنری او خلل ایجاد کرد به طوری که و دست‌نوشته‌های او در این ایام کاهش یافت. از سال ۱۱۴۸ق، که آغاز پادشاهی نادرشاه افشار است تنها ۲ قطعه خط از نیریزی بازمانده است. این دو قطعه را آخرین قطعات خط او به‌شمار برده‌اند.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ص۱۰۱-۱۰۲.</ref> برخی سالمرگ او را ۱۱۵۵ نوشته‌اند.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۲.</ref> گفته شده که پس از مرگ جنازه او را به کربلا منتقل کردند.<ref>بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۲۰.</ref>  

نیریزی را فردی پسندیده‌خصال، پرهیزکار و قناعت‌پیشه خوانده‌اند. از آثاری که به خط او دیده شده نود و نه مجلد مصحف قرآنی، هفتاد و هفت صحیفه سجادیه و بسیاری آثار دعایی و مرقعات دیگر است. او در خطوط دیگر چون نستعلق و شکسته هم تبحر داشت.<ref>بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۱۹-۲۰.</ref> گفته شده فقط انتساب ده نسخه از تعداد کثیر قرآن‌های منسوب به نیریزی قابل اثبات است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۴.</ref>