نیرنگ در جنگ: تفاوت میان نسخه‌ها

{{پایان سوال}}

{{پاسخ}}

«خدعه» در لغت به معنای چیزی است که به وسیلهٔ آن، انسان فریب می‌خورد.<ref>(الْخُدْعَه) بالضّمِّ مَا یُخْدَعُ بِهِ الْإِنْسَان، احمدبن‌محمد مقرّی فیومی، مصباح المنیر، ص۱۶۵.</ref> خَدَعَهُ یعنی او را فریب داد و از جایی که متوجه نشود، امری ناپسند برای او اراده کرد.<ref>خدعه: ای ختله و آراد به الکروه من حیث لا یعلم. اسماعیل‌بن‌حماد جوهری، الصحاح، ج۳، ص۱۲۰۱؛ ابن‌منظور، همان، ج۸، ص۶۳؛ مجدالدّین فیروزآبادی، قاموس‌المحیط، ج۳، ص۱۶.</ref> وقتی گفته می‌شود «رَجُلٌ خُدْعَه» یعنی مردی که مردم را فریب می‌دهد.<ref>«رجل خُدْعه: ای یخدع الناس کثیرا» ابن‌منظور، همان، ج۸، ص۶۳؛ شیخ‌حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات قرآن الکریم، ج۳، ص۲۶؛ فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۴، ص۳۲۰.</ref> شکی نیست که خدعه به معنای فریب دادن دشمن، تنها در جنگ، مجاز است. خدعه در واقع راهی است برای شکست دادن دشمن و حیله‌ای است که با آن می‌توان بهترین ضربات را به دشمن وارد کرد.

بدون شک بین «خدعه»، (که منحصراً در جنگ استفاده می‌شود و در واقع فریب دادن دشمن است)، با «غدر» که خیانت و نیرنگ و نامردی است و در جنگ و غیر جنگ ممکن است از آن استفاده شود، تفاوت زیادی وجود دارد. غدر و خیانت، نسبی نیست که در برخی از شرایط مجاز باشد؛ در شرایط دیگر غیرمجاز بلکه غدر و نیرنگ و خیانت، همواره محکوم است. اما خُدعه و فریب، نسبی است و در جنگ‌ها می‌توان برای فریب دشمن از آن استفاده کرد.<ref>ما در فصل دوم، «غدر» را به عنوان یکی از روش‌های ممنوع و غیرمجاز از دیدگاه امام علیA بیان کردیم.</ref>

از نظر فقهی نیز این مسئله اجماعی است که خدعه در جنگ جایز است. علّامه‌حلّی در تذکره الفقها می‌نویسد: خدعه در جنگ جایز است و مبارز می‌تواند رقیب خویش را با توسل به خدعه، فریب دهد و به قتل برساند و این مسئله اجماعی است.<ref>«تجوز المخادعه فی الحرب و ان یخدع المبارز قرنه لیتوصل بذلک الی قتله اجماعاً» علّامه‌حلّی، تذکره الفقها، ج۱، ص۴۱۴ و ج۹، ص۸۳.</ref>

صاحب کشف القناع نیز خدعه در جنگ را جایز می‌داند و حدیث «الحرب خدعه» را به عنوان دلیل بر این امر، ذکر می‌کند.<ref>ر. ک. منصوربن‌یونس بهوتی، کشف‌القناع، ج۳، ص۷۹.</ref>

نکته دیگری که باید به آن توجه نمود این است که سیاست «الحرب خدعه» را هر عقل سلیمی قبول دارد و بر اساس آن عمل می‌کند.

واضح است که در درگیری‌های نظامی هر یک از طرفین تلاش می‌کنند با اتخاذ سیاست‌های فریب دهنده، دشمن را شکست داده و آنها را وادار به تسلیم نمایند.

از نظر رسول خداn جنگ خدعه است و روایت مشهور «الحرب خدعه»، در بسیاری از منابع تاریخی و حدیثی ذکر شده است.<ref>ر. ک. مسلم نیشابوری، صحیح‌مسلم، بیروت، دارالفکر، بی‌تا، ج۵، ص۱۴۳؛ سلیمان‌بن‌داوود سجستانی، مسند ابی‌داوود، ص۲۳۶؛ احمد بن شعیب نسایی، السنن الکبری، ج۵، ۱۹۳؛ خطیب بغدادی، همان، ج۲، ص۳۱۵؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینهٔ دمشق، همان، ج۲۸، ص۲۶؛ محمدباقرمجلسی، همان، ج۳۴، ص۳۳۲؛ اسماعیل‌بن‌کثیر، همان، ج۴، ص۱۱۳.</ref>

یهودیان خضاب نمی‌کردند پیامبرn صحابه را امر کرد به خضاب تا در دید دشمن جوان به نظر برسند و مشرکان در جنگ از آنها بترسند چرا که پیر بودن نشان ضعف می‌باشد.<ref>ابن ابی الحدید، همان، ج۱۸، ص۱۲۲.</ref>

حضرت علیA بر اساس سیرهٔ رسول خداn جنگ را خدعه می‌دانست. آن حضرت در حدیثی می‌فرماید: