بیماری‌های مسری در میان بنی‌اسرائیل: تفاوت میان نسخه‌ها

در قرآن به مرگ و میر قوم بنی اسرائیل اشاره شده؛ آیا می‌توان ادعا کرد که مرگ آنها به واسطه بیماریهای واگیردار بوده است؟

در یک روایت آمده که در یكی از شهرهای «شام» بیماری طاعون راه یافت که با جهشی عجیب و سرسام‏ آور، مردم را یكی پس از دیگری از بین می‌برد. در این میان عده بسیاری به این امید كه شاید از چنگال مرگ رهایی یابند، آن محیط و دیار را ترک کردند، از آن‌جا كه آن‌ها پس از فرار از محیط خود و رهایی از مرگ در خود احساس قدرت و استقلالی نموده و با نادیده گرفتن اراده الهی و چشم دوختن به عوامل طبیعی دچار غرور شدند پروردگار، آن‌ها را به همان بیماری نابود ساخت.<ref>سیوطی، جلال‌الدین، تدریب الراوی، ج۱، ص۳۱۰، دمشق: دار الکلم الطیب، ۱۴۲۶ق.</ref>  

زنده کردن قوم بنی‌اسرائیل بعد از مردن در آیه مطرح شده و آن را به خدا نسبت داده و در روایات زنده شدن قوم به واسطه دعای حزقیل پیامبر نسبت داده شده است. علامه با رد اعجاز می‌فرماید: این جمله تا حدی دلالت دارد بر اینكه خدای تعالی زنده‌‏شان كرده تا زندگی كنند و بعد از زنده شدن مدتی زندگی كرده‏‌اند، برای اینكه اگر این احیا و زنده ساختن، در نهایت معجزه‏‌ای بوده تا دیگران از آن عبرت بگیرند و یا دلیلی و یا بیانی برای اثبات حقیقتی بوده باشد، باید آن را ذكر می‌‏كرد، چون رسم قرآن در بلاغتش همین است، هم‌چنان كه در داستان اصحاب كهف ذكر كرد كه بعد از زنده شدن چه كارهایی كردند.<ref>طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج۲، ص‌۴۲۱‌، چاپ دوم، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات‏، ۱۳۹۰ق.</ref>

در متن آیه واژه «رجز» به جای عذاب به کار رفته است. راغب اصفهانی اصل معنی آن را اضطراب و انحراف و بی‏‌نظمی‌ می‌داند. هنگامی که شتری به خاطر ضعف گام‌های خود را کوتاه و نامنظم برمی‌‏دارد این تعبیر به کار می‌رود.<ref>راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، ج۱، ص‌۳۴۱، چاپ دوم، تهران: المکتبه المرتضویه، ۱۳۶۲.</ref>

در چند آیه قرآن<ref>اعراف: ۱۳۴؛ انفال: ۱۱.</ref> واژه رجز به معنای اضطراب آمده است‌. در برخی از آیات رجز را نوعی عذاب معرفی کرده است {{قرآن|أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ مِنْ رِجْزٍ أَلِيمٌ<ref>سباء: ۵.</ref>}}. نفس عذاب نیز به همراه خود اضطراب و پریشانی می‌آورد.<ref>قـرشـی‌بـنابی، عـلی‌اکبـر، قامـوس الـقرآن، ج‌۳، ص‌۵۵ چاپ شـشم، تـهـران: دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱.</ref> طبرسی پس از آنكه معنی اصلی آن را میل از حق گرفته می‌نویسد: رجز لرزشی است در پای شتر در اثر دردی كه آن‌ را از سیر معمولی باز می‌دارد. این کلمه در لغت اهل حجاز به معنی عذاب گرفته شده و سپس با استفاده از حدیث آن را به بیماری واگیردار طاعون تفسیر نموده است. در ادامه با نقل قول از ابن‌زید می‌گوید: با بیماری طاعون در یک ساعت ۲۴۰۰۰ نفر از بزرگان و پیرمردهای‌شان هلاک شدند و فرزندانشان باقی ماند و در نتیجه علم و عبادت از آنان رفت و از دست دادن افاضل و دانشمندان‌شان عذابی برای باقیماندگان شد.<ref>طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ، ج‏۱، ص۱۸۹، چاپ پنجم، تهران: مکتبه الاسلامیه. ۱۳۹۵ق.</ref>

نویسنده تفسیرنمونه بین رجز و طاعون ارتباط خوبی داده و می‌نویسد: از این‌جا روشن می‌‏شود، چرا در بعضی از روایات، «‌رجز» را به «طاعون» تفسیر نمودند، به علت آن‌که به سرعت در میان بنی‌اسرائیل شیوع‏ یافت و عده‏ای را از میان برد. ممكن است گفته شود، بیماری طاعون چیزی نیست كه از آسمان فرود آید، ولی این تعبیر ممكن است به خاطر آن باشد كه عامل انتقال میكروب طاعون در میان بنی‌اسرائیل گرد و غبارهای آلوده‏ای بوده است كه به فرمان خدا با وزش باد در میان آن‌ها، پخش گردید. عجیب اینكه یكی از عوارض دردناک طاعون آن است كه مبتلایان به آن گرفتار اضطراب و بی‏نظمی‌ در سخن و در راه رفتن می‌‏شوند كه با معنی ریشه‏ای كلمه «رجز» نیز كاملاً متناسب است‌.<ref>مکارم‌شیرازی، ۱۳۶۸، ج‏۱، ص۲۷۱.</ref> برداشت دیگر نویسنده نمونه این بود که در آیه فوق، به‌جای «فأنزلنا علیهم» می‌‏گوید {{قرآن|فَأَنْزَلْنا عَلَی الَّذِينَ ظَلَمُوا}} تا روشن گردد كه این عذاب و مجازات الهی تنها دامان«ستمگران» بنی‌اسرائیل را گرفت و هرگز خشک و تر با هم نسوختند. در پایان آیه جمله {{قرآن|بِما كانُوا يفْسُقُونَ‌‌}} را ذكر می‌‏كند تا بگوید كه ظلم و فسق علت مجازات‌شان بوده است. علاوه بر آن اصرار بر گناه، نزول عذاب الهی را افزایش می‌دهد.<ref>همان.</ref> در تفسیر البرهان نیز با اشاره به روایات، رجز را به طاعون تفسیر نمود<ref>بحرانی، هاشم‌بن‌سلیمان، البرهان فی تفسیرالقرآن، ج‏۱، ص‌۲۲۶، قم: موسسه البعثه، ۱۴۱۵ق.</ref>، مرحوم طالقانی با استفاده از لغت، رجز را ضعف قوای جسمی‌ و نفسی دانسته و در مورد نسبت دادن آن به آسمان می‌گوید شاید از جهت سلطه و احاطه عذاب باشد.<ref>طالقانی، محمود، پرتوی از قرآن، ج‏۱، ص‌۱۶۹، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۶۲.</ref> در تفسیر کشف الاسرار با تقسیم عذاب به دو قسم، عذاب‌های آسمانی را چون طاعون و صاعقه و مرگ ناگهانی به‌دست خداوند معرفی کرده و در ادامه می‌نویسد: به همین سبب واژه آسمانی را به کاربرده است، چون انسان‌ها نتوانند در مقابلش قد علم کنند.<ref>میبدی، احمدبن‌محمد، ‌كشف الأسرار و عده الأبرار، ج‏۱، ص۲۰۴، تحقیق: حکمت، علی‌اصغر، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر،۱۳۷۱.</ref>

در نتیجه اکثر مفسرین رجز را به معنای عذاب گرفته‌اند؛ اما در اینکه چه نوع عذابی را خداوند فرستاد، مفسران با کمک روایات به بیماری طاعون تطبیق دادند، هر چند از ظاهر آیه قابل برداشت نیست<ref>ر.ک: مفاتیح الغیب، ج‏۳، ص‌۵۲۶.</ref> بیماری طاعون در دو نوع گسترده است: یکی طاعون خیارکی که از پوست منتقل می‌شود و دیگری طاعون ریوی که از طریق ریه و تنفس منتقل می‌شود. اشاره قرآن به آسمان و هوای بالا شاید به یکی از راه‌های انتقال آن یعنی هوای آلوده به میکروب طاعون است که وقتی افراد تنفس کنند، دچار طاعون می‌شوند. علاوه بر آن، یکی از موارد شیوع طاعون آب‌های آلوده است و خداوند در قرآن وقتی می‌خواهد به بارش باران اشاره کند از کلمه «سماء» نیز استفاده می‌کند. همچنین یکی از نشانه‌های طاعون تهوع، سرگیجه، نداشتن تعادل و ... است که در واژه «رجز» نهفته است.

عذاب سامری در اثر بیماری واگیردار

[۱]. در قرآن از زبان حضرت ابراهیم آمده است: پروردگار من آن کسی است که چون بیمار شوم، مرا شفا می‌دهد (شعراء: ۸۰). ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر بیمار بودید (برای وضو و غسل) بر خاکِ پاک تیمّم کنید (نساء: ۴۳؛ مائده: ۶). روزه در روزهای معدودی بر شما مقرّر شده است. هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد، به همان تعداد از روزهای دیگر روزه بدارد و بر کسانی که روزه طاقت ‌فرساست، کفّاره‌ای است که خوراک دادن به بینوا است (بقره: ۱۸۴ـ ۱۸۵). هر کس از شما بیمار باشد یا ناراحتی در سر داشته باشد و ناچار شود قبل از قربانی در احرام سر بتراشد، برای کفّاره آن باید روزه‌ بگیرد یا صدقه‌ دهد و یا قربانی کند (بقره: ۱۹۶). بر بیماران گناهی نیست که در جهاد شرکت نکنند (توبه: ۹۱؛ فتح: ۱۷). در صورتی که برای خدا و پیامبر او خیرخواهی کنند (توبه: ۹۱). مؤمنانی که بدون بیماری و ناراحتی از جهاد بازنشسته‌اند، با مجاهدانی که در راه خدا با مال و جان خود جهاد کردند، یکسان نیستند. خداوند این افراد را بر نشستگان برتری داده است (نساء: ۹۵). بر کسانی که بیمار هستند، گناهی نیست که به هنگام نماز در جنگ سلاح‌های خود را بر زمین بگذارند، ولی باید مواظب باشند (نساء: ۱۰۲). بر نابینا، لنگ، بیمار و بر شما گناهی نیست که از خانه‌های خود بخورید یا از خانه‌های پدران، مادران، برادران، خواهران، عموها، عمّه‌ها، دایی‌ها، خاله‌ها و دوستان خود یا آن خانه‌هایی که کلیدهای آن را در اختیار دارید، بخورید. همچنین گناهی نیست که با هم یا جدا جدا بخورید (نور: ۶۱). هرچه از قرآن میسّر می‌شود، بخوانید. [خدا] می‌داند که در میان شما بیمارانی خواهند بود. پس هر چه از قرآن میسّر شد، تلاوت کنید. نماز برپا دارید. زکات دهید و وام نیکو دهید (مزمّل: ۲۰).