۱٬۴۰۷
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
==در میدان جنگ== | ==در میدان جنگ== | ||
مجاز بودن دروغ در جنگ، در نظام اخلاق اسلامی، فقیهان، محدثان و عالمان اخلاق آن را رد نکرده و حتی در آن تردید نیز ننمودهاند. در بیشتر کتابهای روایی بابی با عنوان {{متن عربی| | مجاز بودن دروغ در جنگ، در نظام اخلاق اسلامی، فقیهان، محدثان و عالمان اخلاق آن را رد نکرده و حتی در آن تردید نیز ننمودهاند. در بیشتر کتابهای روایی بابی با عنوان {{متن عربی|اَلکِذْبُ فیِ الْحَرْب}} احادیث و اقوال مربوط را گرد آورده و درباره مفهوم و دامنه آن بحث نمودهاند. برخی از این شخصیتها مانند طبری، درباره مقصود از دروغ در جنگ مناقشاتی نیز کردهاند. | ||
روایاتی از پیامبر(ص) نقل شده است که ایشان در مواردی از جمله جنگ، دروغ را روا شمردهاند. الفاظ برخی از این احادیث با یکدیگر اختلاف دارد، اما مضمون همه آنها یکی است و همه مسلمانان بر صحت آنها اجماع دارند. رسول خدا(ص) فرمود: {{متن عربی| | روایاتی از پیامبر(ص) نقل شده است که ایشان در مواردی از جمله جنگ، دروغ را روا شمردهاند. الفاظ برخی از این احادیث با یکدیگر اختلاف دارد، اما مضمون همه آنها یکی است و همه مسلمانان بر صحت آنها اجماع دارند. رسول خدا(ص) فرمود: {{متن عربی|اَلحَرْبُ خُدْعَةٌ؛|ترجمه=جنگ نیرنگ است.}}<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۷۸.</ref> | ||
معنای این حدیث از طریق احادیث مشابه یا متنی که این حدیث در آن قرار دارد، بهتر فهمیده میشود. حاصل معنای این گونه روایات آن است که جنگ، عرصه نیرنگ باختن است؛ برای مثال هرگاه پیامبر(ص) عازم جنگی میشد، چنان وانمود میکرد که میخواهد مسیر دیگری را بپیماید و میفرمود: «الحرب خدعه» هم چنین در جریان پیمانشکنی بنی قریظه و خیانت آنان، به نعیم بن مسعود فرمود: {{متن عربی| | معنای این حدیث از طریق احادیث مشابه یا متنی که این حدیث در آن قرار دارد، بهتر فهمیده میشود. حاصل معنای این گونه روایات آن است که جنگ، عرصه نیرنگ باختن است؛ برای مثال هرگاه پیامبر(ص) عازم جنگی میشد، چنان وانمود میکرد که میخواهد مسیر دیگری را بپیماید و میفرمود: «الحرب خدعه» هم چنین در جریان پیمانشکنی بنی قریظه و خیانت آنان، به نعیم بن مسعود فرمود: {{متن عربی|خَذِّلْ عَنّا ؛ فإنَّ الحَرْبَ خُدْعَةٌ؛ دشمن را از جنگ با ما منصرف كن، كه جنگ نيرنگ است.}}<ref>محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۱، ص۵۶۶.</ref> | ||
'''مجاز بودن دروغ تنها در حالت جنگی''' | |||
جایز بودن دروغ در جنگ به اتفاق تمام کسانی که این روایات را نقل نمودهاند، تا زمانی است که مسلمانان با طرف نزاع در حال جنگ باشند و آتش جنگ فرو ننشیند؛ اما در حالت ترک نبرد یا صلح با دشمن، نمیتوان به او دروغ گفت. نکته دیگر آن است که دروغی که گفته میشود، در باب صلح و امان دادن به دشمن نباشد. یعنی نمیتوان به دروغ به دشمن پیشنهاد صلح کرد یا به او امان داد و آن گاه او را فریب داد؛ | |||
بنابراین محدوده دروغ، به شیوهها و تاکتیکهای جنگی منحصر است، از این رو بزرگان حدیث در برخی کتابها بابی با عنوان {چمتن عربی|تَحْریْمُ الغَدَرِ وَ لَوْ شَیْئاً یَسْیِراًَ؛|ترجمه=حرام شمردن نیرنگ گرچه اندک باشد.}} را بیان کردهاند.<ref>ر. ک. وسائل الشیعه، قم، آل البیت، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۶۹، باب ۲۱.</ref> و طی آن بحث کردهاند که حتی به دشمن نمیتوان نیرنگ زد. | |||
همچنین باید توجه داشت که مجاز بودن دروغ، مشروط به آن است که پیمانشکنی یا نقض امان نباشد. دروغ در جنگ، به همان مسائل جنگی و پیش بردن آن محدود است و مسائل دیگر و خارج از میدان جنگ را شامل نمیشود. دروغ در حالت جنگی، انواع نیرنگهای سیاسی و نظامی و تاکتیکهای جنگی را شامل میشود. | |||
'''تاکید قرآن در پایبندی به عهد''' | |||
قرآن بر این آموزه تاکید دارد که هرگاه با دشمن عهدی بسته شد، مسلمانان ملزم هستند که آن را تا پایان مدتش نگه دارند و هیچ قدمی برخلاف آن برندارند؛ اما این پایبندی مشروط به آن است که دشمن نیز پایبند مفاد پیمان باشد و در جهت گسستن آن حرکتی نکند. این پایبندی نشانه تقوا شمرده شده است. با این حال نمیتوانند بی آن که دشمن را خبردار کنند، پیمان را ندیده بگیرند، بلکه باید به آنان اعلام نمایند که از این پس، آن پیمان ارزشی ندارد و آنان پای بند آن نیستند. خداوند متعال میفرماید: {{قرآن|وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِيَانَةً فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلَىٰ سَوَاءٍ ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْخَائِنِينَ|ترجمه=اگر می دانی که گروهی در پیمان خیانت میورزند، به آنان اعلام کن که همانند خودشان عمل خواهی کرد، زیرا خدا خائنان را دوست ندارد|سوره=انفال|آیه=۵۸}} | |||
==دروغ برای اصلاح== | |||
دروغ برای اصلاح دومین موردی است که دروغ گفتن در آن مجاز شمرده شده است. روایاتی در این زمینه نیز در کتابهای روایی وجود دارد. | |||
= | * جابر بن عبدالله از پیامبر(ص) نقل میکند که ایشان فرمود: {{متن عربی|لا یحل الکذب الا فی ثلاث: یحدث الرجل امراءته لیرضیها و الکذب فی الحرب و الکذب لیصلح بین الناس؛|ترجمه=دروغ جز در سه مورد روا نیست: مرد با زن خویش سخن میگوید تا خشنودش کند، دروغ در جنگ و دروغ برای آن که میان مردم اصلاح کند.}}<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۶۹، ص۲۴۳.</ref> | ||
* امام صادق (ع) فرمود: {{متن عربی|اَلمُصْلْحُ لَيْسَ بِكَذِبٍ؛|ترجمه=اصلاح گر، دروغ گو نیست.}}<ref>کلینی، محمد، کافی، ج۲، ص۲۱۰.</ref> | |||
از این روایتها چنین برداشت کردهاند که هرگاه میان دو تن یا دو گروه اختلاف بود، شخص اصلاحگر میتواند دروغهایی به سود دو طرف بگوید. یعنی در صورتی که انسان برای ایجاد الفت و محبت و رفع کینه و کدورت دروغ بگوید و بدین وسیله میان آنها صلح و صفا و صمیمیت برقرار کند، دروغ حرام نیست؛ | |||
در اینجا | در اینجا با سه دیدگاه مواجه هستیم: | ||
در | * برای اصلاح، دروغ صریح مجاز است: این دیدگاه اظهار میدارد که رسول خدا (ص) به صراحت در مواردی، از جمله برای اصلاح، دروغ گفتن را مجاز دانسته و دیگر تردید در اباحه آن نیست؛ دروغ ممنوع آن است که مصلحتی نداشته و بی فایده باشد یا زیانی برساند. پس هر نوع دروغی برای اصلاح میان مردم جایز است. | ||
* برای اصلاح، دروغ صریح مجاز نیست، بلکه توریه مجاز میباشد: معتقدان به این دیدگاه میگویند شارعی که به شدت دروغ را ممنوع کرده، محال است که برای اموری از این دست دروغ گفتن را مجاز بشمارد. دروغ، یعنی خیانت کردن به دیگری و فریفتن او، و این کار در هیچ حالتی مجاز نمیباشد؛ پس آنچه مجاز شمرده شده، تعریض و توریه است، نه دروغ صریح؛ برای مثال اگر میان دو تن جنگ چون آتش باشد، میتوانیم برای آشتی دادن آنان اقدام کنیم، اما لازم نیست که حتماً دروغی ببافیم و میان آنها رد و بدل کنیم، بلکه کافی است برای آشتی دادن آنها از جملات دوپهلو و تعبیرهای کنایی و کژتاب استفاده کنیم و به تدریج آنها را به یکدیگر متمایل سازیم. | |||
* برای اصلاح، نه دروغ صریح مجاز است و نه توریه و تعریض، بلکه مقصود سکوت در مورد پاره ای حقایق گزنده است: طبق این نظرگاه، ما به هیچ وجه مجاز نیستیم که برای اصلاح میان دو تن دروغ ببافیم، بلکه کافی است که سخنانی را که از هر یک بر ضد دیگری شنیدهایم مکتوم نگه داریم و از سخن چینی بپرهیزیم. اگر هم سخنی از یکی به سود دیگری شنیده باشیم، آن را منتقل کنیم و بدین ترتیب زمینه آشتی را فراهم نماییم. | |||
== چرا دروغ گویی برای اصلاح مجاز است؟ == | == چرا دروغ گویی برای اصلاح مجاز است؟ == | ||
چون اسلام برای صمیمیت میان مردم و یکپارچگی آنان اهمیت بسیاری قائل است، دروغ گفتن را برای رفع اختلاف مجاز شمرده، چرا که سود جامعه در آن است. بعضی نیز کوشش میکنند تا معیار دقیق تری معین نمایند. | چون اسلام برای صمیمیت میان مردم و یکپارچگی آنان اهمیت بسیاری قائل است، دروغ گفتن را برای رفع اختلاف مجاز شمرده، چرا که سود جامعه در آن است. بعضی نیز کوشش میکنند تا معیار دقیق تری معین نمایند. |
ویرایش