مقصود قرآن از «نيكى آن نيست كه از پشت خانه‌ها وارد شوید»

سؤال

مقصود قرآن از آیه نیکی آن نیست که از پشت خانه‌ها وارد شوید؟

سنت رایجی در میان برخی عرب‌های زمان جاهلیت وجود داشت که در برخی اوقات مانند حالت احرام، از در اصلی وارد خانه نشده و پشت خانه وارد می‌شدند. قرآن در آیه ۱۸۹ سوره بقره با این سنت مقابله کرده و آن را نیک نمی‌داند و می‌گوید که از در اصلی وارد خانه شوند. خداوند در این آیه دعوت می‌کند که به‌جای این نوع سنت تقوا پیشه کنند که درستی و نیکی همان کسب تقوا است. برخی مفسران از این آیه استفاده کردند که کارها باید بر همان راه و روش خودش انجام شوند و نیازی نیست درقالب سنت و عرف و ... سختی نادرست در زندگی ایجاد کرد

متن و ترجمه آیه

﴿ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَٰكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَىٰ ۗ وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

و نیکی آن نیست که از پشت خانه‌ها به درون آنها درآیید بلکه (حقیقت) نیکی (از آن) کسی است که پرهیزگاری ورزد و به خانه‌ها از در درآیید، و از خداوند پروا کنید باشد که رستگار گردید

بقره:۱۸۹

﴾

سنت وارد نشدن از درب اصلی و شأن نزول آیه

در زمان جاهلیت، مردم در برخی اوقات خاص، از درِ خانه وارد نمی‌شدند، بلکه از پشت خانه وارد و خارج می‌شدند. برای نمونه زمانی که در یک امری ناکام می‌گشتند، از پشتِ خانه وارد می‌شدند و دلیل آن نیز تطیر (فال بد زدن) بود. این افراد گویا برای ارائه ناکامی و عدم توان در انجام کار به‌صورت طبیعی بوده است. این رسم برای افراد در حال احرام نیز وجود داشت. با اینکه برخی این رسم را به انصار اختصاص داده‌اند ولی از روایات دیگر بر می‌آید که این رسم عمومیت میان همه عرب‌ها داشته است.

البته از برخی نقل‌ها چنین بر می‌آید که قریش از این رسم استثناء بوده و در حالت احرام نیز از درب اصلی خانه وارد می‌شدند.

نقل شده که یک فرد از انصار که از حج برگشته بود، از درب اصلی وارد خانه شد و قصد تمسخر این رسم را داشت. در این هنگام این آیه نازل شد. برخی منابع اهل‌سنت شأن نزولی برای این آیه نقل کرده‌اند که فردی از انصار به نام قُطْبَةُ بن عامر الأنصاری به همراه پیامبر بود و در حال احرام به همراه پیامبر از درب اصلی خارج شد، دیگران او را ملامت کرده (پیامبر را ملامت نکردند؛ زیرا این سنت شامل قریش نمی‌شد) و به پیامبر نیز این گلایه را گفتند. فرد انصاری علت عمل خود را تبعیت از پیامبر دانست. این آیه نازل شد.

معنای آیه

خداوند در این آیه، این سنت را منع کرده است. آیه دلالت دارد که مردم به فکر تقوا باشند و این نوع سنت‌ها را رها کنند. امام باقر(ع) از آیه چنین معنا کرده که کارها را بر همان طریقه خودش انجام دهید. در روایت دیگری نقل شده که آل‌محمد، درهای به سمت خدواند هستند. براساس این روایات، اهل‌بیت(ع) درهایی دانسته شده‌اند، که با ورود بر آنها، می‌توان به بارگاه الهی راه یافت و مراجعه کردن به دیگران، بی‌راهه رفتن است.