مراحل کلی مبارزه با نفس

سؤال

راه‌های مبارزه با نفس چیست؟

علماي اخلاق به طور كلي دو راه براي تك تك بيماري هاي اخلاقي ذكر كرده اند: ۱. علمي; ۲. عملي.

۱. راه علمي: مقصود از راه علمي اين است كه به عواقب و نتايج شوم هر چيزي كه منشأ آن هوي و هوس انساني است، بايد توجّه نمود. غالباً كساني كه علم به خطر، ضرر و خسران پيدا مي كنند، در صدد پيش گيري از آن برمي آيند و در چنين وضعيتي، يا به دنبال آن زشتي نخواهند رفت و يا اگر دامن گيرشان شود، در صدد ريشه كن كردن آن بر خواهند آمد; لذا علم به آفت و ضرر بيماري هاي اخلاقي ـ اگر تمام نقش را در زدودن آن نداشته باشد ـ تأثير زيادي در پيش گيري و درمان دارد; از باب مثال، اگر به شما بگويند كه در اين مسير حيوانات درنده و وحشي در كمين هستند، به طور قطع، يا آن مسير را براي حركت انتخاب نمي كنيد و يا با سلاح و تجهيزات دفاعي كامل و با احتياط از آن مسير گذر خواهيد كرد. از سويي ديگر اگر راه استفاده از سلاح مبارزه را ندانسته باشد، يا نتواند به خوبي دشمن را تشخصي دهد حتما مغلوب مي گردد. اين راه علمي براي تمام بيماري هاي اخلاقي و هواهاي نفساني تجويز شده است، منتهي در دو مرحله صورت مي پذيرد.

الف) به شكل عمومي: به اين معنا كه شخص سالك بايد بداند كه بيماري هاي اخلاقي سبب محروميت انسان از انس و قرب الهي و موجب عذاب وجدان و عقاب الهي براي خود مي گردد; هم چنين بايد بداند كه با ورود در هر گناه، از خداي عالم كه صميمي ترين و با وفاترين دوست انسان است، فاصله گرفته و خود را از نعمت او محروم ساخته است; و ديگر آن كه در روز قيامت تمام صحنه هاي گناه به انسان نشان داده مي شود و سراسر وجود او را، شرمندگي فرا مي گيرد.

ب) اختصاصي: راه اختصاصي علمي، آن است كه نسبت به آثار سوء آن گناه خاص آگاهي و شناخت لازم را پيدا كند و خود را از آفت ها و آسيب هاي آن نجات دهد.

راه عملي: و اما راه عملي براي پيش گيري و يا درمان بيماري رواني و اخلاقي آن است كه شخص بيمار تا مدتي بايد به يك سري رياضت هاي شرعي اشتغال داشته باشد و براي ريشه كن ساختن آن رذايل، كمي به خود زحمت دهد و به امور پسنديده كه صفت مقابل آن رذايل است روي آورد و آن را تقويت كند; البته گاهي راه عملي با توجه به نوع بيماري به مدتي محدود و گاهي به مدتي طولاني نياز دارد. انسان براي بهره گيري از هر دو راه بايد از خداي متعال توفيق مسئلت نمايد تا در تمام مراحل درمان او را ياري كند.