قضاوت زنان از دیدگاه قرآن و روایات: تفاوت میان نسخه‌ها

آیا در قرآن بیان شده است که زن نمی‌تواند قاضی شود؟

{{درگاه|زن و خانواده}}

قرآن درباره قضاوت زنان سخنی نگفته است. مخالفان قضاوت زنان از برخی آیات استفاده می‌کنند که مردان برتری، فضیلت و ولایت بر زنان دارند و از این همین جهت قضاوت زنان با آیات قرآن منافات دارد. در مقابل گفته شده است این آیات درباره زندگی زناشویی است و با توجه به اینکه مردان نفقه زن را برعهده می‌گیرند، سرپرستی آنان را بیان کرده است نه اینکه امتیازی به مردان داده باشد و زنان فاقد آن باشند. از این رو، این آیات ارتباطی با موضوعات اجتماع و حکومت و قضاوت ندارد و فقها عدم جواز قضاوت برای زنان را از راه‌های روایات و اجماع اثبات کرده‌اند. سند و دلالت این روایات محل مناقشه میان فقها است و برخی ادعای اجماع را مخدوش دانستند.

== بررسی آیات قرآن درباره قضاوت زنان ==

آیه‌ای که صریحاً دلالت کند بر این مطلب که، زن نمی‌تواند قاضی باشد، یا شرط قضاوت ذکوریت (و مردن بودن) است؛ وجود ندارد.<ref>امینی، فاطمه زهرا(س) ، انتشارات استقلال، ص۱۴۶.</ref>

آیه ۳۴ [[سوره نساء]] محل مناقشه میان موافقان و مخالفان قضاوت است. در آیه آمده است:{{قرآن|الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ|ترجمه=مردان، سرپرست زنانند.|سوره=نساء|آیه=۳۴}} مخالفان قضاوت زنان به این آیه استناد کرده‌اند و گفته‌اند مردان در تمام وجوه این دنیا بر زنان ولایت و قیمومیت دارند چه در زندگی زناشویی چه در حکم و قضاوت و سیاست. اما در مقابل گفته شده است این آیه درصدد بیان احکام زندگی زن و شوهر و نفقه و سرپرستی زندگی است. نه مسائل اجتماع و زمامداری و قضاوت.

آیه ۲۲۸ [[سوره بقره]] از دیگر آیاتی است که مخالفان قضاوت زنان به آن تکیه می‌کنند: {{قرآن|وَلِلرِّجَالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ|ترجمه=و مردان بر آنان درجه برتری دارند.|سوره=بقره|آیه=۲۲۸}} از این آیه استفاده می‌شود که مردان نوعی برتری نسبت به زنان دارند و از همین جهت قضاوت زنان با معنای آیه منافات دارد. اما این آیه در مورد حقوق متقابل زن و شوهر است و در مقام بیان برتری مطلق مردان نسبت به زنان نیست که بتوان عدم جواز قضات زن را از آن برداشت کرد.

 

طبق آیه ۱۸ [[سوره زخرف]] زنان در زر و زیور رشد یافته‌اند و این علاقه ذاتی آنهاست. از این جهت برخی این برداشت را کرده‌اند که زن در تعقل و تفکر ضعف دارد و مناسب امر قضاوت نیست. اما گفته شده چگونه امر قضاوت با زیورآلات منافات دارد و می‌توان این تفسیر را از آیه کرد که زنان به دلیل این ویژگی فاقد صلاحیت برای تصدی قضاوت هستند؟<ref>قضاوت زنان در قرآن و سنت، سهراب مروتی، عبدالجبار زرگوش نسب، مجله پژوهش زنان، دوره ۶، شماره ۲،</ref>

 

 

۱. [[پیامبر اسلام(ص)]] فرمود: {{متن عربی|لَنْ يُفْلِحَ قَوْمٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمْ امْرَأَةً|ترجمه=مردمی که زن بر آنها ولایت و حکومت کند رستگار نخواهد شد}}<ref>سنن بیهقی، ج۱۰، ص۱۱۶ به نقل از نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۲، ج۴۰، ص۱۴.</ref> در مورد سند این روایت می‌گویند راویان این حدیث قابل اعتماد نیستند، همچون حسن بصری. و در منابع اصلی شیعه هم نیامده است. و متن روایت هم اضطراب دارد.<ref>مجله حوزه، فروردین ماه ۱۳۹۱- شماره ۱۶۳، تحقیق و بررسی حدیث مشهور «لن یفلِحَ قوم ولّوا امرهم إمرأة»، علی اکبر ذاکری</ref> آیت الله صانعی که موافق قضاوت زن است درباره این روایت می‌گوید که این روایت ضعف سند دارد و با عقل و تجربه هم نمی‌سازد.<ref name=":0">درس خارج فقه، کتاب القضاء، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله صانعی

[http://saanei.xyz/?view=01,02,10,1486,0]</ref>

۲. [[امام باقر(ع)]] فرمود: {{متن عربی|إنّ المرأةَ لا تُولَّى القَضاءَ و لا تُولَّى الإمارَةَ|ترجمه=زن نه عهده‌دار مسند قضاوت مى شود و نه عهده‌دار منصب امارت.}}<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، دارالکتب السلامیه، ج۱۰۳، ص۲۵۴ و جواهر، پیشین، ج۴۰، ص۱۴.</ref> آیت الله علیدوست این روایت را از جهت سند و دلالت ضعیف می‌داند.<ref>درس خارج فقه قضاء، آیت الله علیدوست، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت لله علیدوست.[http://a-alidoost.ir/persian/lessons/23552/]</ref>

۳. [[امام صادق(ع)]] از پیامبر اسلام نقل نموده که حضرت به علی(ع) فرمود: {{متن عربی|يَا عَلِيُّ لَيْسَ عَلَى اَلنِّسَاءِ جُمُعَةٌ وَ لاَ جَمَاعَةٌ… وَ لاَ تَوَلِّي اَلْقَضَاءِ|ترجمه=يا علي زنان را وظيفه نماز جمعه خواندن نيست و نه بنماز جماعت رفتن… و نه منصب قضاوت را متصدي شدن}}<ref>حرعاملی، وسایل الشیعه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج۱۸، ص۶، باب ۲ روایت ۱.</ref> این روایت مشهوری است اما آن را از جهت سند ضعیف می‌دانند و در خصال صدوق و وسائل الشیعه آمده است.<ref>درس خارج فقه، کتاب القضاء، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله صانعی</ref> فقهایی از جمله شیخ اعظم انصاری، مرحوم خوانساری، میرزای قمی، محقق اردبیلی و سید علی طباطبایی نیز این حدیث را چه از نظر سند و چه از نظر دلالت مورد مناقشه قرار داده‌اند.<ref>قضاوت زنان در نگاه مخالفان و موافقان، عذرا خلیلی، ندای صادق ۱۳۸۵، شماره ۴۱ ۴۲، [http://ensani.ir/fa/article/66052/قضاوت-زنان-در-نگاه-مخالفان-و-موافقان-قسمت-دوم-]</ref>

قائلان به عدم جواز قضاوت زنان می‌گویند روایاتی چون مقبوله عمربن حنظله<ref>همان، ص۴، روایت ۳.</ref> و حسنه ابی خدیجه که دستور داده در امر قضاوت و تقلید به مرد رجوع کنید: «انظروا الی رجل»<ref>همان، باب ۱، صفات قاضی.</ref> فهم عرفی از آنها این است که به زن نمی‌توان به عنوان قاضی رجوع کرد. چون اراده شارع بر این است که زنها در حد امکان از نامحرم بدور باشند، و با آنها مواجه نشوند، لذا راضی نشده که امام جماعت مردان باشد… پس نمی‌تواند قاضی باشند.<ref>تبریزی، میرزا جواد، اسس القضاء و الشهاده، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۵ هـ ق، ص۱۵.</ref> وقتی شارع رضایت به امام جماعت بودن زنان نداده است. چگونه راضی می‌شود زن مرجع تقلید یا قاضی باشد، و مکرراً مورد سؤال نامحرمان و در معرض دید آنها قرار گیرد، این مسئله است که در اذهان مردم ریشه دارد (ارتکاز قطعی عند المشرعه) و باعث یقین انسان می‌شود.<ref>خوئی، التنقیح فی شرح عروه الوثقی، قم، مؤسسه آل‌البیت، چاپ دوم، ج۱، ص۲۲۶.</ref>

اما موافقان جواز قضاوت زنان این اعتقاد را دارند که تمامی روایاتی از که زنان را از قضاوت منع می‌کند، اشکال سندی و دلالی دارند. و برخی روایاتی که محدودیت زن را می‌رساند، سلب حق نیست بلکه سلب تکلیف است.<ref>قضاوت زنان در قرآن و سنت، سهراب مروتی، عبدالجبار زرگوش نسب، مجله پژوهش زنان، دوره ۶، شماره ۲،</ref>

مدرک دیگر برای اینکه زن نمی‌تواند قاضی باشد، اتفاق علماء و مراجع در طول اعصار است که زن نمی‌تواند بر منصب قضاوت قرار بگیرد.<ref>جواهر الکلام، پیشین، ج۴۰، ص۱۴.</ref> برخی ادعای اجماع را رد کرده‌اند.<ref>درس خارج فقه، کتاب القضاء، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله صانعی</ref> مقدس اردبیلی، شیخ اعظم انصاری، میرزای قمی و مرحوم خوانساری قائل به جواز قضاوت زنان می‌باشند؛ لذا با وجود اقوال مخالف در موضوع مورد بحث، اجماع مورد نظر از حجیت ساقط بوده، قابل استناد نمی‌باشد.<ref>قضاوت زنان در نگاه مخالفان و موافقان، عذرا خلیلی، ندای صادق ۱۳۸۵، شماره ۴۱ ۴۲،</ref>

* قضاوت زن در فقه اسلامی، صالحی نجف آبادی، انتشارات امید فردا.

* زن یا نیمی از پیکر اجتماع، استاد محمدتقی مصباح، قم، انتشارات آزادی.

  | شاخه فرعی۲ =

  | شناسه =شد

  | تیترها =شد

  | ویرایش =شد

  | لینک‌دهی =شد

  | تغییر مسیر =شد

  | اولویت =ج

  | کیفیت =ج