جایگاه کتاب احکام الجهاد در جنگ‌های ایران و روس: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۵۲: خط ۵۲:
از نظر محققان، در کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد عالمان شیعه در فتواها و رسائل خود فتحعلی‌شاه را از جانب خود به‌عنوان فرمانده سپاه اسلام برای مقابله با روس‌ها منصوب کردند و به او برای اخذ مالیات برای جنگ اختیار دادند. برخی معتقدند که این اقدام عالمان را نباید به‌عنوان مشروعیت‌بخشی به [[حکومت قاجاریه]] تلقی کرد، بلکه این عمل نوعی تأیید بر نقش عالمان شیعه به‌عنوان منبع مشروعیت حکومت قاجار بر اساس [[نظریه نیابت عامه فقیهان]] بود.<ref>الگار، حامد، دین و دولت در ایران (نقش علما در دوره قاجار)، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، انتشارات توس، ۱۳۶۹ش، ص۴۸-۴۹.</ref>   
از نظر محققان، در کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد عالمان شیعه در فتواها و رسائل خود فتحعلی‌شاه را از جانب خود به‌عنوان فرمانده سپاه اسلام برای مقابله با روس‌ها منصوب کردند و به او برای اخذ مالیات برای جنگ اختیار دادند. برخی معتقدند که این اقدام عالمان را نباید به‌عنوان مشروعیت‌بخشی به [[حکومت قاجاریه]] تلقی کرد، بلکه این عمل نوعی تأیید بر نقش عالمان شیعه به‌عنوان منبع مشروعیت حکومت قاجار بر اساس [[نظریه نیابت عامه فقیهان]] بود.<ref>الگار، حامد، دین و دولت در ایران (نقش علما در دوره قاجار)، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، انتشارات توس، ۱۳۶۹ش، ص۴۸-۴۹.</ref>   


گفته شده که کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد، علاوه بر انعکاس نظر فقیهان قرن سیزدهم درباره احکام جهاد و موضوعات مربوط به آن، با تلاش‌های مؤلف آن قائم مقام فراهانی، حاوی نظرات برخی فقیهان گذشته، مانند [[علامه حلی]]، شهید اول و [[محقق کرکی]]، در موضوع [[جهاد]] است.<ref>آقاجری، سید هاشم، «نقد و برررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد»، نشریه پیشینه، شماره ۲، بهار ۱۳۸۱ش، ص۴۶.</ref> این کتاب علاوه‌ بر ارزش‌ فقهی‌ و تاریخی‌، دارای ارزش‌ ادبی‌ نیز قلمداد شده است.<ref>ربیعی، منیژه و فریده سعیدی، «جهادیه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۱، ذیل واژه.</ref>  
گفته شده که کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد، علاوه بر انعکاس نظر فقیهان قرن سیزدهم درباره احکام جهاد و موضوعات مربوط به آن، با تلاش‌های مؤلف آن قائم مقام فراهانی، حاوی نظرات برخی فقیهان گذشته، مانند [[علامه حلی]]، شهید اول و [[محقق کرکی]]، در موضوع [[جهاد]] است.<ref>آقاجری، سید هاشم، «نقد و برررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد»، نشریه پیشینه، شماره ۲، بهار ۱۳۸۱ش، ص۴۶.</ref> این کتاب علاوه‌ بر ارزش‌ فقهی‌ و تاریخی‌، دارای ارزش‌ ادبی‌ نیز قلمداد شده است.<ref>ربیعی، منیژه و فریده سعیدی، «جهادیه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۱، ذیل واژه.</ref> قائم مقام فراهانی در تدوین این رسائل و فتواها، نسخه‌ مفصل‌ جهادیه‌ کبیر را برای‌ فرماندهان سپاه ایران و نسخه‌ فشرده‌تری‌ به‌ نام‌ جهادیه‌ صغیر را برای عموم تدوین‌ کرد؛ سپس کتاب احکام‌ الجهاد و اسباب‌ الرشاد را، که‌ از نظر حجم‌ بین‌ آن‌ دو بود، تألیف نمود.<ref>ربیعی و سعیدی، «جهادیه»، ج۱۱، ذیل واژه.</ref> برخی نام دیگر آن را جهادیه کبیر دانسته‌اند.<ref>آقاجری، «نقد و برررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد»، ص۴۶.</ref>  


== بستر سیاسی و دینی نگارش ==
== بستر سیاسی و دینی نگارش ==
خط ۷۹: خط ۷۹:


== محتوا ==
== محتوا ==
کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد از یک مقدمه و هشت باب و یک خاتمه تشکیل شده است.<ref>آقاجری، «نقد و برررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد»، ص۴۶.</ref> این ابواب دربرگیرنده رسائل جهادیه علمای مختلف است که برخی‌ از آنها، از جمله رساله‌ [[میرزای‌ قمی‌]] و خاتون‌ آبادی‌، به‌صورت‌ پرسش‌ و پاسخ‌ ارائه شده است. این کتاب تألیفی از قائم مقام فراهانی است، چون او پس‌ از نقل آراء مجتهدان‌، نظر خود را بیان می‌کند و مستندات فقهی‌ و اعتقادی‌ آن را می‌آورد. قائم‌مقام همچنین فتواها را به‌ یکدیگر نزدیک‌ کرده و آنها را در دسته‌بندی‌ موضوعی‌ ارائه و سپس‌ کوتاه‌ و ساده‌ کرده است.<ref>ربیعی، منیژه و فریده سعیدی، «جهادیه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۱، ذیل واژه.</ref>  
کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد از یک مقدمه و هشت باب و یک خاتمه تشکیل شده است.<ref>آقاجری، «نقد و برررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد»، ص۴۶.</ref> این ابواب دربرگیرنده رسائل جهادیه علمای مختلف است که برخی‌ از آنها، از جمله رساله‌ [[میرزای‌ قمی‌]] و خاتون‌ آبادی‌، به‌صورت‌ پرسش‌ و پاسخ‌ ارائه شده است. این کتاب تألیفی از قائم مقام فراهانی است، چون او پس‌ از نقل آراء مجتهدان‌، نظر خود را بیان می‌کند و مستندات فقهی‌ و اعتقادی‌ آن را می‌آورد. قائم‌مقام همچنین فتواها را به‌ یکدیگر نزدیک‌ کرده و آنها را در دسته‌بندی‌ موضوعی‌ ارائه و سپس‌ کوتاه‌ و ساده‌ کرده است.<ref>ربیعی و سعیدی، «جهادیه»، ج۱۱، ذیل واژه.</ref>  


در اکثر رساله‌های‌ جهادی‌ کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد درباره‌ معنا و فضیلت‌ [[جهاد]]، اقسام‌ و شرایط‌ آن‌، وجوب‌ حفظ‌ بیضه‌ اسلام‌، فضیلت‌ [[شهادت]]، احکام‌ غنائم‌ و منافع‌ اراضی‌ خراجی‌ بحث‌ شده است. قائم‌مقام فراهانی در ضمن این کتاب برای‌ مخالفت‌ با صلح‌ ایران‌ و روسیه‌، که‌ فرماندهان‌ روسی‌ در پی‌ آن‌ بودند، آرای‌ خود را نیز بیان‌ کرده است.<ref>ربیعی و سعیدی، «جهادیه»، ج۱۱، ذیل واژه.</ref>
در اکثر رساله‌های‌ جهادی‌ کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد درباره‌ معنا و فضیلت‌ [[جهاد]]، اقسام‌ و شرایط‌ آن‌، وجوب‌ حفظ‌ بیضه‌ اسلام‌، فضیلت‌ [[شهادت]]، احکام‌ غنائم‌ و منافع‌ اراضی‌ خراجی‌ بحث‌ شده است. قائم‌مقام فراهانی در ضمن این کتاب برای‌ مخالفت‌ با صلح‌ ایران‌ و روسیه‌، که‌ فرماندهان‌ روسی‌ در پی‌ آن‌ بودند، آرای‌ خود را نیز بیان‌ کرده است.<ref>ربیعی و سعیدی، «جهادیه»، ج۱۱، ذیل واژه.</ref>
۶٬۸۱۴

ویرایش