۶٬۸۱۴
ویرایش
جایگاه کتاب احکام الجهاد در جنگ‌های ایران و روس (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲۹ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۸:۲۳
، ۲۹ اکتبر ۲۰۲۳←بستر سیاسی و دینی نگارش
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
== بستر سیاسی و دینی نگارش == | == بستر سیاسی و دینی نگارش == | ||
بستر نگارش این کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد در گرفتن جنگ‌های ایران و روسیه در دوره سلطنت فتحعلیشاه قاجار است؛ جنگ‌های ایران و روسیه، شامل دو دوره جنگ میان امپراطوری روسیه و دولت قاجار بر سر تصرف منطقه قفقاز است كه به شكست ایران و انعقاد عهدنامه‌های گلستان و تركمان‌چای و جدا شدن سرزمینی‌های قابل توجهی از ایران شد. این جنگ‌ها از اثرگذارترین وقایع دو قرن اخیر ایران در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قلمداد شده‌اند.<ref>مصدق، علی‌اصغر، «جنگ‌های ایران و روس»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۱۵۱.</ref> زمان این دو جنگ میانه سال‌های ۱۲۱۸-۱۲۲۸ق (۱۸۰۳-۱۸۱۳م) در جنگ اول و ۱۲۴۱-۱۲۴۳ (۱۸۲۶-۱۸۲۸م) در جنگ دوم بوده است.<ref>وقایع‌نگار مروزی، میرزا محمدصادق، تایخ جنگ‌های ایران و روس (یادداشت های میرزا محمدصادق وقایع‌نگار مروزی از آغاز تا عهدنامه ترکمان‌چای)، محقق امیرهوشنگ آذر، بی‌جا، ناشر محقق، ۱۳۶۹ش، ص۲۵.</ref> مهم‌ترین علت این جنگ‌ها را سیاست‌های توسعه‌‌طلبانه دولت روسیه به دلیل رشد سرمایه‌های تجاری روسیه دانسته‌اند.<ref>مصدق، «جنگ‌های ایران و روس»، ص۱۵۱.</ref> از نظر محققان، نگارش کتاب احکام الجهاد و | بستر نگارش این کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد در گرفتن جنگ‌های ایران و روسیه در دوره سلطنت فتحعلیشاه قاجار است؛ جنگ‌های ایران و روسیه، شامل دو دوره جنگ میان امپراطوری روسیه و دولت قاجار بر سر تصرف منطقه قفقاز است كه به شكست ایران و انعقاد عهدنامه‌های گلستان و تركمان‌چای و جدا شدن سرزمینی‌های قابل توجهی از ایران شد. این جنگ‌ها از اثرگذارترین وقایع دو قرن اخیر ایران در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قلمداد شده‌اند.<ref>مصدق، علی‌اصغر، «جنگ‌های ایران و روس»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۱۵۱.</ref> زمان این دو جنگ میانه سال‌های ۱۲۱۸-۱۲۲۸ق (۱۸۰۳-۱۸۱۳م) در جنگ اول و ۱۲۴۱-۱۲۴۳ (۱۸۲۶-۱۸۲۸م) در جنگ دوم بوده است.<ref>وقایع‌نگار مروزی، میرزا محمدصادق، تایخ جنگ‌های ایران و روس (یادداشت های میرزا محمدصادق وقایع‌نگار مروزی از آغاز تا عهدنامه ترکمان‌چای)، محقق امیرهوشنگ آذر، بی‌جا، ناشر محقق، ۱۳۶۹ش، ص۲۵.</ref> مهم‌ترین علت این جنگ‌ها را سیاست‌های توسعه‌‌طلبانه دولت روسیه به دلیل رشد سرمایه‌های تجاری روسیه دانسته‌اند.<ref>مصدق، «جنگ‌های ایران و روس»، ص۱۵۱.</ref> از نظر محققان، نگارش کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد در زمانی روی داد که عالمان شیعه دوران اوج ظهور سیاسی خود را تجربه می‌کردند.<ref>پزشکی، محمد و دیگران، انقلاب اسلامی و چرایی و چگونی رخداد آن، قم، نشر معارف، ۱۳۸۱ش، ص۴۰.</ref>در این دوران سلطنت فتحعلیشاه قاجار (۱۲۱۲-۱۲۵۰ق)، به دلیل علایق مذهبی شاه، قدرت روحانیان شیعه افزایش یافت و آنان حضور گسترده‌ای در حکومت یافتند.<ref>کاظمی موسوی، سید احمد، خاقان صاحب‌قران و علمای زمان: نقش فتحعلیشاه قاجار در شکل‌گیری روندها و نهادهای مذهبی نو، تهران، انتشارات آگاه، ۱۳۹۷ش، ص۱۷-۱۹.</ref> | ||
در دوره اول جنگ‌های ایران و روس، حکومت برای جلب کمک مالی و نظامی مردم و نخبگان نظامی و ایلاتی تلاش کرد تا جنگ با روسیه را از نبرد نظامی به نبرد عقیدتی [[اسلام]] در برابر [[کفر]] تعریف کند. دولت قاجار در این راستا تلاش کرد تا حمله روس‌ها را نه یک حمله نظامی و سیاسی به قلمرو یک حکومت، بلکه حمله به قلمرو اسلام شیعی برای از بین بردن اسلام و مسلط کردن کفر تعریف کند. از این طریق درصدد گرفتن فتاوای جهادی از علمای اصولی برآمد تا از طریق آنها به نبرد خود با روسیه مشروعیت بخشد. عالمان برجسته این دوره به‌جهت سقوط سرزمین‌های اسلامی به دست کفار، به درخواست فتحعلیشاه پاسخ مثبت دادند. رسائل و فتاوایی برای مقابله با روس‌ها نوشتند تا با آنان همراهی کرده باشند.<ref>زرگری‌نژاد، غلامحسین، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره ۱۵۵، پاییز ۱۳۷۹ش، ص۳۷۸-۳۸۰.</ref> | در دوره اول جنگ‌های ایران و روس، حکومت برای جلب کمک مالی و نظامی مردم و نخبگان نظامی و ایلاتی تلاش کرد تا جنگ با روسیه را از نبرد نظامی به نبرد عقیدتی [[اسلام]] در برابر [[کفر]] تعریف کند. دولت قاجار در این راستا تلاش کرد تا حمله روس‌ها را نه یک حمله نظامی و سیاسی به قلمرو یک حکومت، بلکه حمله به قلمرو اسلام شیعی برای از بین بردن اسلام و مسلط کردن کفر تعریف کند. از این طریق درصدد گرفتن فتاوای جهادی از علمای اصولی برآمد تا از طریق آنها به نبرد خود با روسیه مشروعیت بخشد. عالمان برجسته این دوره به‌جهت سقوط سرزمین‌های اسلامی به دست کفار، به درخواست فتحعلیشاه پاسخ مثبت دادند. رسائل و فتاوایی برای مقابله با روس‌ها نوشتند تا با آنان همراهی کرده باشند.<ref>زرگری‌نژاد، غلامحسین، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره ۱۵۵، پاییز ۱۳۷۹ش، ص۳۷۸-۳۸۰.</ref> | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
== محتوا == | == محتوا == | ||
کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد از یک مقدمه و هشت باب و یک خاتمه تشکیل شده است.<ref>آقاجری، «نقد و برررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد»، ص۴۶.</ref> این ابواب دربرگیرنده رسائل جهادیه علمای مختلف | کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد از یک مقدمه و هشت باب و یک خاتمه تشکیل شده است.<ref>آقاجری، «نقد و برررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد»، ص۴۶.</ref> این ابواب دربرگیرنده رسائل جهادیه علمای مختلف است که برخی از آنها، از جمله رساله میرزای قمی و خاتون آبادی، به‌صورت پرسش و پاسخ ارائه شده است. این کتاب تألیفی از قائم مقام فراهانی است، چون او پس از نقل آراء مجتهدان، نظر خود را بیان می‌کند و مستندات فقهی و اعتقادی آن را می‌آورد. قائم‌مقام همچنین فتواها را به یکدیگر نزدیک کرده و آنها را در دسته‌بندی موضوعی ارائه و سپس کوتاه و ساده کرده است.<ref>ربیعی، منیژه و فریده سعیدی، «جهادیه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۱، ذیل واژه.</ref> | ||
در اکثر | در اکثر رساله‌های جهادی کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد درباره معنا و فضیلت جهاد، اقسام و شرایط آن، وجوب حفظ بیضه اسلام، فضیلت شهادت، احکام غنائم و منافع اراضی خراجی بحث شده است. او در رسائل جهادیه برای مخالفت با صلح ایران و روسیه، که فرماندهان روسی در پی آن بودند، آرای خود را نیز بیان کرده است.<ref>ربیعی و سعیدی، «جهادیه»، ج۱۱، ذیل واژه.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||