جامع احادیث شیعه: تفاوت میان نسخه‌ها

کتاب جامع احادیث شیعه از کیست؟ اعتبارش در چه حدی است؟

 

'''جامع احادیث شیعه''' نوشته آیت الله اسماعیل مُعزی ملایری و تحت اشراف و نظارت آیت الله بروجردی

 

آیت الله بروجردی از بزرگترین مرجع تقلید جهان تشیّع در عصر خود. در 1292 ق در بروجرد متولّد شد. نسبش، با سی واسطه ، به امام مجتبی ع می رسد. وی به هنگام اقامت در بروجرد، یکی از مراجع تقلید محبوب و مورد احترام در غرب ایران بود و تا 1323 ش ، در بروجرد به فعالیتهای علمی و اجتماعی اشتغال داشت. در همین سال ، بر اثر بیماری شدید، به بیمارستان فیروزآبادی تهران انتقال یافت . در این هنگام حوزة علمیة قم را سیّد صدرالدین صدر، سیّد محمدحجت کوه کمری و سید محمدتقی خوانساری ، اداره می کردند. آیت الله بروجردی با تقدّم سنی و جایگاه والای علمی و اعتبار و نفوذی که داشت ، می توانست حوزة علمیة قم را، که بر اثر فشارهای حکومت خصوصاً پس از فوت آیت الله حائری شدیداً تضعیف شده بود، سر و سامانی دوباره ببخشد؛ ازینرو در آذر 1323 در پی درخواست جدّی بزرگان حوزه ، تجّار و متدّینین قم و تهران ، با تکریم و احترام کم نظیری در قم اقامت گزید. پس از وفات آیت الله سیدّ ابوالحسن اصفهانی (1325 ش ) و آیت الله حاج آقا حسین قمی (1326 ش) در نجف ، آیت الله بروجردی ، تا زمان وفاتش در 1340 ش ، از بزرگترین مراجع تقلید در جهان تشیع بود. نفوذ کم نظیر او در دوران مرجعیّت به گونه ای بود که دولت حاکم سعی می کرد با مخالفت وی روبرو نشود. <ref>عبدالهادی حائری و یحیی رهایی، «بروجردی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۳، ذیل مدخل.</ref>

این مجموعه ارزشمند به امر و اشراف آیت الله بروجردی (ره) و با همیاری جمعی از فضلا و شاگردان آن جناب تدوین یافته است.<ref>مدیر شانه چی، استاد کاظم، تاریخ حدیث، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۷۷ش، ص۱۸۱.</ref>

اعتبار این کتاب بالاتر از وسائل الشیعه و مستدرک الوسائل و… است زیرا آیت الله بروجردی (ره) در مراجعه به کتاب مثلاً وسائل الشیعه اشکالاتی در گزینش، ترتیب و تنظیم احادیث آن مشاهده کرده؛ تصمیم گرفت تا کتاب جامع حدیثی تألیف کند که آن اشکالات و ایرادات را نداشته باشد.<ref>طباطبائی، سید محمد کاظم، آشنایی با تاریخ و منابع حدیث، قم، انتشارات هاجر، ۱۳۸۵ش، ص۷۵.</ref> این کتاب در ۲۶ مجلد منتشر شده است.<ref>همان منبع، ص۷۵.</ref> و فقط جلدهای ۲۲ و ۲۳ ترجمه شده است.<ref>اینترنت و مجله خانواده سبز، شماره، ۱۸۵، شهریور ۱۳۸۶ش.</ref>

جامع احادیث الشیعه ، که تدوین آن به یاری عده ای از شاگردان او، در زمان حیاتش آغاز شد و مجلدات نخستین آن ، به چاپ رسید و انتشار سایر مجلداتش بعداز درگذشت او ادامه یافت . این کتاب که کوششی است برای تدوین تمامی احادیث شیعه در یک مجموعه ، نشانة تخصص کم نظیر بروجردی در رجال و حدیث است.<ref>عبدالهادی حائری و یحیی رهایی، «بروجردی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۳، ذیل مدخل.</ref>

بسیاری از صاحبنظران وی را مبتکر روش جدیدی در علم رجال می دانند. با این روش ، که از راه بررسی مستقل سند احادیث انجام می شود، فاصلة زمانی سلسلة راویان ، تعداد روایات هرراوی ، جایگاه علمی و حدیثی او، میزان وثاقت ، استادان و شاگردان وی ، تعیین ، و در نتیجه تقسیم احادیث به مُرسَل و مُسنَد آسان می شود و ضمناً به تشخیص و تفکیک اسامیِ مشابه در سلسلة راویان در حدیث و کشف هرگونه تصحیف و تحریف و حذف واسطه ها در این زمینه کمک می کند. در این روش ، راویان حدیث از زمان صحابة پیامبر ص تا زمان آیت الله بروجردی به 36 طبقه ، که هر یک مختصات خاص خود را دارد، طبقه بندی شده اند.<ref>عبدالهادی حائری و یحیی رهایی، «بروجردی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۳، ذیل مدخل.</ref>

# آیات قرآن مجید در ارتباط با هر بابی قبل از ذکر احادیث به ترتیب سوره‌ها آورده شده است.

# کلیه احادیث وسائل و مستدرک (غیر از احادیث مصباح الشریعه و روایاتی که ارتباط به احکام ندارد) نقل شده است.

# کلیه احادیث مزبور از مصادر اصلی (با ذکر صفحه) مشخص شده، جز احادیثی که مصدر اصلی آن در دست نبوده که از وسائل و مستدرک نقل شده است.

# مواردی که مربوط به علم فقه (احکام) نیست حذف کرده است در حالی که در کتب حدیثی دیگر مثل کافی یا وسائل و… این چنین نمی‌باشد.

# تمامی اختلافات متون حدیث را ذکر نموده است. چون در استنتاجات فقهی، آن نکات ریز نیز تأثیر دارند.

# روایات سنن و آداب و اخلاق و ادعیه و اذکار و قرائت قرآن و لباس و… در مجلد جداگانه آورده شده است در حالی که در کتب حدیثی دیگر جدا نکرده‌اند.

# مهم‌ترین کار این است که در این کتاب لغات غریبه احادیث معنی و توضیح داده شده است. در حالی که در کتاب‌های حدیثی یاد شده، این کار صورت نگرفته است.

# تصحیح و مقابله کامل احادیث با نسخ اصلی مخصوصا احادیث کتب اربعه، که به لحاظ اهمیت با نسخه‌های فراوان از هر کتاب (که به قدمت و تصحیح و مقابله و قرائت و اجازه اساتید فن امتیاز داشته) مقابله شده است، ولی در سایر مصادر چون غالباً نسخ مصحح در دست نبوده و معمولاً وسائل و مستدرک اصح از مصادر اصلی موجود است، کار مقابله با این دو کتاب انجام نشده است.<ref>مدیر شانه جی، تاریخ حدیث، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۷۷ش، ص۱۸۳.</ref>

== تیتر یک ==

برخی ویژگیهای جامع احادیث الشیعة عبارت اند از:

1) تقطیع نشدن روایات ، مگر در برخی احادیث طولانی مانند وصیت پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم به امام علی علیه السلام و حدیث اربعمأة . هر حدیث با سند و متن کامل فقط در یک جا و در مناسب ترین باب ذکر شده و در صورت مرتبط بودن حدیث با چندین باب ، در آن ابواب به این حدیث اشاره شده است .

 

2) گردآوری همة روایات یک فرع فقهی در کنار هم . در صورتی که بخشی از احادیث ابواب دیگر بر موضوع یک باب دلالت می کرده ، آن بخش از حدیث یا مُفاد آن ، با تعیین شمارة باب و حدیث در ذیل باب آمده است .

 

3) تلفیق اِسناد و متون ، یعنی در صورت اشتراک سند حدیث با حدیث پیشین ، بخشهای مشترک سند، تکرار نشده و با عبارت «بهذا الاسناد» مشخص شده است . از این رو، با وجود تکرار نشدن اسناد، قسمتهای مشترک و غیرمشترک آنها کاملاً معلوم است . در صورت اختلاف داشتن کامل دو حدیث در سند و یکسان بودن متن آنها از نظر لفظ و معنا، حدیث اول به صورت کامل نقل شده و پس از آوردن سند حدیث دوم ، عبارت «ذَکَر مِثْلَه » و در صورت اختلاف متن در لفظ ، و نه معنا، «ذَکَرَ نَحْوَه » آمده است . در صورت اختلاف احادیث در لفظ و معنا، همگی جداگانه و به صورت کامل آورده شده اند. این ویژگی کتاب ، امکان مقایسة احادیث را از نظر موارد اشتراک و اختلاف سند و متن ، فراهم ساخته و به علاوه ، از حجیم شدن کتاب جلوگیری کرده است .

 

4) ذکر شدن آیات مربوط به موضوع هر باب در ابتدای باب به ترتیب قرآنی .

 

5) علاوه بر رعایت شدن نظم و ترتیب مناسب در باب بندی کتاب ، روایات هر باب نیز با نظم خاصی رتبه بندی و نقل شده اند؛ ابتدا احادیثی که برطبق مضمون آنها فتوا داده شده و سپس احادیث معارض آورده شده و روایات عام پیش از روایات خاص و روایات مطلق پیش از روایات مقیّد آمده است . همچنین احادیث هر باب ، تا حد امکان از نظر مضمون و اشتراکِ راوی و اتحاد سند و متن دسته بندی شده است .

 

6) نقل شدن توضیحات مهمی که در کتابهای جامعِ حدیثیِ شیعه در ذیل برخی احادیث آمده و به فهم آنها کمک می کند. بیشترین نقلها از شیخ طوسی و عمدتاً در بارة حل تعارض ظاهری احادیث است .

 

7) جدا شدن روایات سنن ، آداب و ادعیه از احادیث مربوط به احکام فقهی و آوردن آنها در مجلدی جداگانه .

 

 

آیت اللّه بروجردی از تألیف کتاب ، بسیار خرسند بود و آن را ثمرة عمر خویش می دانست ( رجوع کنید به معزّی ملایری ، ج 1، مقدمة محمدحسن بروجردی ، ص 11). چاپ کتاب در زمان حیات ایشان آغاز شد و نخستین جلد (شامل ابواب مقدمات و مبحث طهارت ) در 1380، چند روز پس از وفات ایشان ، در قطع رحلی منتشر گردید ( رجوع کنید به مشار، ستون 239). در ابتدای کتاب ، بابی مقدماتی گشوده شده که در بر دارندة برخی مباحث مهم اصولی است ، مانند حجیت عقل ، حجیت ظاهر قرآن و سنّت پیامبر اکرم ، و مشروط بودن تکلیف به عقل و بلوغ از دیدگاه احادیث . تألیف مقدمة کتاب را آیت اللّه بروجردی خود آغاز کرد و پس از وفات او، فرزندش سید محمدحسن ، آن را تکمیل نمود. جلد دوم کتاب در همان قطع و شامل ابوابی از مباحث نماز در 1385 چاپ شد. چاپ کامل کتاب در قطع وزیری ، در 1399 با توصیه و حمایت مالی آیت اللّه خوئی در قم آغاز شد و در 1415 در 26 جلد به پایان رسید. در ابتدای مجلدات کتاب تا جلد بیستم ، دستخط تشویق آمیز آیت اللّه خوئی دیده می شود. چاپ مجلدات پایانی کتاب نیز از حمایت آیات ، سیدمحمدرضا گلپایگانی و سیدعلی سیستانی ، برخوردار شد. آخرین چاپ جامع احادیث الشیعه ، با اضافات و اصلاحاتی بر چاپ پیشین ، در 1371 ش آغاز شد و در 1383 ش در 31 جلد به پایان رسید.<ref>محمدکاظم رحمان ستایش، «جامع احادیث الشیعة فی احکامِ الشریعة»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۹، ص۳۱۶.</ref>{{پایان پاسخ}}{{مطالعه بیشتر}}

{{پانویس}}

  | شناسه =

  | تیترها =

  | ویرایش =

  | لینک‌دهی =

  | تغییر مسیر =

  | اولویت =

  | کیفیت =