جامعه‌شناسی دین: تفاوت میان نسخه‌ها

جامعه‌شناسی دین (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۰ مهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۹:۰۷

۲۶۲ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۰ مهٔ ۲۰۲۱

بدون خلاصۀ ویرایش

A.rezapour

automoderated، ناظمان (CommentStreams)

۱۵٬۱۶۱

ویرایش

@@ خط ۳۶: / خط ۳۶: @@
 با این همه دانشی با نام جامعه‌شناسی دین محصول دنیای بعد از رنسانس و شکل‌گیری دانش جامعه‌شناسی، و مولود تقارن چند رخداد مهم تاریخی و تلاقی چند فرایند عظیم در حیات اجتماعی و معرفتی بشر است.<ref>دین ـ جامعه و عرفی شدن، ص۱۴۴.</ref> ظهور سرمایه‌داری، کثرت‌گرایی فرهنگی، تسامح دینی و دولت لیبرال نمونه‌های این اتفاقات می‌باشند. این فرایندها محققان را قادر ساخت، یا مجبور کرد که خود را از مدعیات هنجاری ادیان و جوامعی که مورد مطالعه قرار می‌دادند جدا سازند.<ref>دیویس، وینستون، مقاله جامعه‌شناسی دین، ترجمه همایون همتی، مندرج در کیهان فرهنگی، شماره ۱۳۹، بهمن ۱۳۷۶ش، ص۴۴–۴۹</ref> نقادی‌های دوره رنسانس و اصلاح‌طلبی و تردیدهای عصر روشنگری نسبت به اصالت و حقانیت دین، سرچشمه دیگر شکل‌گیری جامعه‌شناسی دین است.<ref>شجاعی زند، علی رضا، دین ـ جامعه و عرفی شدن، تهران، نشر مرکز، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۳</ref>
-اسپنسر، تونیس، زیمل، وبلن و پاره تو از جمله جامعه شناسانی‌اند که می‌توان در لابلای آثار برجای مانده از ایشان به مطالبی در حوزه جامعه‌شناسی دین دست یافت.<ref>شجاعی زند، علی رضا، دین ـ جامعه و عرفی شدن، تهران، نشر مرکز، ۱۳۸۰ش، ص۱۵۲–۱۵۳.</ref> ماکس وبر اولین صاحب نظری است که به جامعه‌شناسی دین به صورت یک علم منظم نگاه کرد. البته تمام توجه اصلی او تقریباً در مذهب کالوینیسم متمرکز است.<ref>واخ، ص۸.</ref>
+اسپنسر، تونیس، زیمل، وبلن و پاره تو از جمله جامعه شناسانی‌اند که می‌توان در لابلای آثار برجای مانده از ایشان به مطالبی در حوزه جامعه‌شناسی دین دست یافت.<ref>شجاعی زند، علی رضا، دین ـ جامعه و عرفی شدن، تهران، نشر مرکز، ۱۳۸۰ش، ص۱۵۲–۱۵۳.</ref> ماکس وبر اولین صاحب نظری است که به جامعه‌شناسی دین به صورت یک علم منظم نگاه کرد. البته تمام توجه اصلی او تقریباً در مذهب کالوینیسم متمرکز است.<ref>واخ، یواخیم، جامعه‌شناسی دین، ترجمه جمشید آزادگان، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۰ش. ص ۸</ref>
 ===پیشینه مطالعات جامعه‌شناختی دین===
 واکاوی و ریشه‌یابی پیشینه مطالعات جامعه‌شناختی دربارهٔ دین، جستجوگران و علاقمندان این رشته را حداقل به دو سرچشمه متفاوت رهنمون می‌سازد. مدخل نخست از مطالعات دین‌پژوهانه درحوزه‌های مختلفی چون تاریخ دین، مطالعات تطبیقی ادیان، مردم‌شناسی و حتی روان‌شناسی دین نشأت می‌گیرد. به لحاظ قدمت، مطالعات تاریخی ـ تطبیقی و تاریخی ـ انتقادیِ ادیان، مردم‌شناسیِ دین و جادو و روان‌شناسیِ دین، پیشینه بیشتری از رشته نوپای جامعه‌شناسی دین دارند. بهره‌هایی که نخستین جامعه‌شناسانِ دین از ادبیات دین‌پژوهیِ گرد آمده در این رشته‌های علمی برای ساخت و پرداخت نظریات تحلیلی و تبیینی خویش برده‌اند، مؤید وجود همین سبقت و تعاقب است. استفاده‌های فراوان دورکیم از نتایج به دست آمده از مطالعات تاریخی و تطبیقی دین‌پژوهان پیش از خود دربارهٔ ادیان شرقی و ابتنای نظریات و تست فرضیات جامعه‌شناسانه خویش با استمداد از این تحلیل‌های تاریخی و هم چنین کار کسانی چون مارکس و اسپنسر که با اشراف و تسلط نسبی بر بعضی از رشته‌های دین پژوهی متقدم گام‌هایی نیز ـ هر چند ابتدایی و لرزان ـ در درون مرزهای جامعه‌شناسی دین زده‌اند، همگی از مصادیق همین صله و پیوند است.<ref>دین ـ جامعه و عرفی شدن، همان ص۱۴۵.</ref>
-مدخل دوم، ریشه در روندی دارد که طی آن جامعه‌شناسی به عنوان یک رشته علمی مستقل، راه خویش را از فلسفه و تفکرات کلامی جدا نمود و اهداف و مقاصد جدیدی را پیش روی عالمان اجتماعی قرار داد. جامعه‌شناسی دین به عنوان یکی از زیر شاخه‌های تخصصی‌تر جامعه‌شناسی، کارش را به نحو جدی و مستقل از حوالی دهه ۴۰ و ۵۰ آغاز کرده‌ است. نخستین کارهای شناخته شده در این حوزه، ظاهراً در آمریکا انجام گرفته‌ است و آن هم به تحقیقات میدانی راجع به تغییرات پدید آمده در میزان دینداری مردم، از طریق اندازه‌گیری میزان عضویت و حضور کلیسایی مربوط می‌شود. چنان‌که همین نکته را برگر و لاکمن نیز تأیید می‌کنند. پس از آن، جامعه‌شناسی دین حداقل سه جهش تکاملی را تجربه کرده‌است. نخست، بیرون جَستن از چارچوب نظری؛ دوم، گسترش مرزهای دین به بیرون از محدوده‌های نهادی و سازمانی آن و سوم، تلاش برای خارج کردن آن از جغرافیای غربی و مسیحی.<ref>همان، ص۱۴۶.</ref>
+مدخل دوم، ریشه در روندی دارد که طی آن جامعه‌شناسی به عنوان یک رشته علمی مستقل، راه خویش را از فلسفه و تفکرات کلامی جدا نمود و اهداف و مقاصد جدیدی را پیش روی عالمان اجتماعی قرار داد. جامعه‌شناسی دین به عنوان یکی از زیر شاخه‌های تخصصی‌تر جامعه‌شناسی، کارش را به نحو جدی و مستقل از حوالی دهه ۴۰ و ۵۰ آغاز کرده‌ است. نخستین کارهای شناخته شده در این حوزه، ظاهراً در آمریکا انجام گرفته‌ است و آن هم به تحقیقات میدانی راجع به تغییرات پدید آمده در میزان دینداری مردم، از طریق اندازه‌گیری میزان عضویت و حضور کلیسایی مربوط می‌شود. چنان‌که همین نکته را برگر و لاکمن نیز تأیید می‌کنند. پس از آن، جامعه‌شناسی دین حداقل سه جهش تکاملی را تجربه کرده‌است. نخست، بیرون جَستن از چارچوب نظری؛ دوم، گسترش مرزهای دین به بیرون از محدوده‌های نهادی و سازمانی آن و سوم، تلاش برای خارج کردن آن از جغرافیای غربی و مسیحی.<ref>دین ـ جامعه و عرفی شدن، ص۱۴۶.</ref>
-اهمیت موضوع دین برای جامعه‌شناسان، نه فی نفسه، بلکه به تبع تأثیراتی بوده‌ است که بر حیات اجتماعی می‌گذارده یا از آن می‌پذیرفته‌ است. مخاطبین دین در بادی امر، اگر چه افرادند و تجلی نخستین آن در ایمان و تعلق خاطر فردی است، لیکن دین مستعد آن است که به سرعت وجه اجتماعی بیابد. چنان‌که با وجود تمایز ادیان از این حیث، هیچ دینی را در هیچ زمانی نمی‌توان سراغ گرفت که کاملاً سرّی، درونی، ذهنی و حاشیه‌ای باقی مانده باشد و حتی برخی از ادیان، خود را صاحب نقش و رسالت اجتماعی می‌شناسند. به علاوه دین نیز مانند هر پدیده اجتماعی دیگر، از تأثیرپذیری محیط نشو و نمای خویش مصون نیست؛ لذا از این حیث هم به مثابه یک متغیر وابسته، محل توجه جامعه‌شناسان و محمل مطالعات جامعه‌شناختی قرار گرفته و بی استثناء در تمامی سرفصل‌های مطالعات جامعه‌شناسانه مطرح بوده‌ است و همچنان دنبال می‌شود. مثل جامعه‌شناسیِ ساخت‌ها، جامعه‌شناسی نهادها، جامعه‌شناسی گروه‌ها، جامعه‌شناسی نظم و تغییرات، جامعه‌شناسی کنش و کنش گران اجتماعی و….<ref>همان، ص۱۴۷–۱۴۸.</ref>
+اهمیت موضوع دین برای جامعه‌شناسان، نه فی نفسه، بلکه به تبع تأثیراتی بوده‌ است که بر حیات اجتماعی می‌گذارده یا از آن می‌پذیرفته‌ است. مخاطبین دین در بادی امر، اگر چه افرادند و تجلی نخستین آن در ایمان و تعلق خاطر فردی است، لیکن دین مستعد آن است که به سرعت وجه اجتماعی بیابد. چنان‌که با وجود تمایز ادیان از این حیث، هیچ دینی را در هیچ زمانی نمی‌توان سراغ گرفت که کاملاً سرّی، درونی، ذهنی و حاشیه‌ای باقی مانده باشد و حتی برخی از ادیان، خود را صاحب نقش و رسالت اجتماعی می‌شناسند. به علاوه دین نیز مانند هر پدیده اجتماعی دیگر، از تأثیرپذیری محیط نشو و نمای خویش مصون نیست؛ لذا از این حیث هم به مثابه یک متغیر وابسته، محل توجه جامعه‌شناسان و محمل مطالعات جامعه‌شناختی قرار گرفته و بی استثناء در تمامی سرفصل‌های مطالعات جامعه‌شناسانه مطرح بوده‌ است و همچنان دنبال می‌شود. مثل جامعه‌شناسیِ ساخت‌ها، جامعه‌شناسی نهادها، جامعه‌شناسی گروه‌ها، جامعه‌شناسی نظم و تغییرات، جامعه‌شناسی کنش و کنش گران اجتماعی و….<ref>دین ـ جامعه و عرفی شدن، ص۱۴۷–۱۴۸.</ref>
 ==رویکردهای جامعه‌شناسی دین==
 جامعه‌شناسی دین در نسل نخست، از دو جریان تحولی و اثباتی (پوزیتویستی) تأثیر پذیرفت؛ این نگرش‌ها خاستگاه انگلیسی و فرانسوی داشتند و ریشه رهیافت تحولی در نظریه اگوست کنت مبنی بر تحول سه‌گانه تاریخ اندیشه بشری قرار داشت. نماینده بزرگ این گرایش امیل دورکیم است و بسیاری از جامعه‌شناسان با عنوان دورکیمی شناخته می‌شوند. مهم‌ترین دغدغه این جریان که راه خود را از فلسفه و معرفت‌های ربانی جدا کرده بود فاصله گرفتن از موضوع خویش و احراز حداکثر بی‌طرفی و نیز شئ انگاری پدیده اجتماعی بود. اسپنسر و مارکس و تابعینش به این رهیافت تعلق دارند. در این رهیافت که با نام تبیینی نیز معرفی می‌شود بر عوامل تأثیرگذار بیرونی تأکید شده و تمایل شدیدی به تعمیمی دهی قوانین علّی به سوی ریشه و منشأ دین، کارکردها و مناسبات آن با دیگر پدیده‌های اجتماعی وجود دارد.
-با انتقال اندیشه‌های جامعه شناختی به آلمان رهیافت تفهّمی بر جامعه‌شناسی و نیز جامعه‌شناسی دین حاکم شد. این رهیافت با نام ماکس وِبِر شناخته شده و دسته ای از جامعه شناسان با نام وبری شناخته می‌شوند. این نگره با تأکید بر فاعل اجتماعی، ابعاد دیگری از دین را نیز که در رهیافت تحولی ـ اثباتی مغفول مانده بود مورد توجه قرار داد. این جریان که جریان تفسیری نیز نامیده می‌شود به سوی بررسی ماهیت باورها و ارزش‌های دین و نقش معنابخشی آن به زندگی فردی و اجتماعی گرایش دارد. جامعه‌شناسی در آمریکا با انفصال هر چه بیشتر از فلسفه به سوی جنبه‌های میدانی و کمّی روی آورد و به رهیافت تحولی و اثباتی بازگشت. انتقال مکاتب آلمانی به آمریکا باعث احیاء رهیافت تفسیری در قالب ایجاد رهیافت‌های شهودی (شلایر ماخر)، وجودی (کی یر کگور)، و پدیدارشناسانه (هوسرل) شد.<ref>همان، ص۱۵۵–۱۶۱.</ref> در نسل جدید، جامعه‌شناسانی دیده می‌شوند که به جامعه‌شناسی ادیان بیش از جامعه‌شناسی دین، به درک همدلانه بیش از بی‌طرفی خشک و به رهیافت فلسفی ـ کلامی بیش از نگرش‌های علم گرایانه دین و به‌طور کلی به تفسیر دین بیش از تبیین آن اهمیت می‌دهند.<ref>همان، ص۱۷۶.</ref>
+با انتقال اندیشه‌های جامعه شناختی به آلمان رهیافت تفهّمی بر جامعه‌شناسی و نیز جامعه‌شناسی دین حاکم شد. این رهیافت با نام ماکس وِبِر شناخته شده و دسته ای از جامعه شناسان با نام وبری شناخته می‌شوند. این نگره با تأکید بر فاعل اجتماعی، ابعاد دیگری از دین را نیز که در رهیافت تحولی ـ اثباتی مغفول مانده بود مورد توجه قرار داد. این جریان که جریان تفسیری نیز نامیده می‌شود به سوی بررسی ماهیت باورها و ارزش‌های دین و نقش معنابخشی آن به زندگی فردی و اجتماعی گرایش دارد. جامعه‌شناسی در آمریکا با انفصال هر چه بیشتر از فلسفه به سوی جنبه‌های میدانی و کمّی روی آورد و به رهیافت تحولی و اثباتی بازگشت. انتقال مکاتب آلمانی به آمریکا باعث احیاء رهیافت تفسیری در قالب ایجاد رهیافت‌های شهودی (شلایر ماخر)، وجودی (کی یر کگور)، و پدیدارشناسانه (هوسرل) شد.<ref>دین ـ جامعه و عرفی شدن، ص۱۵۵–۱۶۱.</ref> در نسل جدید، جامعه‌شناسانی دیده می‌شوند که به جامعه‌شناسی ادیان بیش از جامعه‌شناسی دین، به درک همدلانه بیش از بی‌طرفی خشک و به رهیافت فلسفی ـ کلامی بیش از نگرش‌های علم گرایانه دین و به‌طور کلی به تفسیر دین بیش از تبیین آن اهمیت می‌دهند.<ref>دین ـ جامعه و عرفی شدن، ص۱۷۶.</ref>
 {{پایان پاسخ}}