افکار و عقاید محمد شحرور: تفاوت میان نسخه‌ها

خط ۴۶: خط ۴۶:


=== آشنایی‌زدایی ===
=== آشنایی‌زدایی ===
آندریاس کریسمان فارغ‌التحصیل مطالعات اسلامی از دانشگاه لایپزیک آلمان و استاد سابق دانشگاه منچستر انگلستان که با نگارش یک کتاب و چند مقاله به انگلیسی در صدد معرفی شحرور به دنیای غرب برآمد درباره شحرور می‌گوید کلید فهم خوانش شحرور و تلاش او برای «آشنایی‌زدایی» از قرآن درک معناهای تازه‌ای است که او به اصطلاحات مأنوس قرآن می‌دهد. کریسمان برای نشان دادن تفاوت فهم شحرور از متن قرآن با فهم سنتی از چندین جدول و نمودار استفاده می‌کند که نتیجهٔ آن از این قرار است: نخست اینکه در فهم سنتی و متعارف، «الکتاب» مساوی با «القرآن» است، ولی شحرور «الکتاب» را اسمی عام می‌داند که بر کل محتوای مصحف (از سورهٔ فاتحه تا ناس) دلالت می‌کند، حال آن که «القرآن» اسم خاص است و تنها شامل بخشی از مصحف می‌شود. تفاوت دوم اینکه شحرور در تقسیم آیات قرآن به محکم و متشابه، بر خلاف روال متعارف، آیات قرآن را به سه بخش تقسیم می‌کند: محکم، متشابه، نه محکم نه متشابه. سومین تفاوت در نگاه شحرور به مقولهٔ نبوت و رسالت مربوط می‌شود که او «اُمّ‌الکتاب» را رسالت می‌داند و «القرآن»، «السبع المثانی» و «تفصیل‌الکتاب» را نبوت قلمداد می‌کند. بر اساس تفسیر ذوقی او، «اُم‌الکتاب» شامل حدود، شعائر و ارزش‌های اخلاقی است، «القرآن» شامل قوانین عام و خاصِ نظم‌دهندهٔ وجود و قوانین تاریخ می‌شود و «السبع المثانی»، که در فهم متعارف به سورهٔ فاتحه یا هفت سورهٔ بلند قرآن تفسیر می‌شود، همان فواتح سور (حروف مقطعه) است. شحرور، با تکیه بر زبان‌شناسی، این اصوات را حداقل حروف تشکیل‌دهندهٔ زبان بشر می‌داند و اشاره می‌کند که «السبع المثانی» در زمرهٔ نبوت قرار می‌گیرد.<ref>رجب‌زاده، شیرین، [https://doornamaamag.ir/blog/مطالعات-تفسیری-قرآن/P1067-نگاه-متفاوت-محمد-شحرور-به-برخی-مفاهیم-قرآن-شناختی.html نگاه متفاوت محمد شحرور به برخی مفاهیم قرآن‌شناختی، مروری بر مقاله آندریاس کریسمان]، سایت دورنما، تاریخ درج مطلب:۱۴۰۰، تاریخ بازید:۱۴۰۱.</ref>
آندریاس کریسمان فارغ‌التحصیل مطالعات اسلامی از دانشگاه لایپزیک آلمان، که با نگارش یک کتاب و چند مقاله به انگلیسی در صدد معرفی شحرور به دنیای غرب برآمد درباره شحرور می‌گوید کلید فهم خوانش شحرور و تلاش او برای «آشنایی‌زدایی» از قرآن درک معناهای تازه‌ای است که او به اصطلاحات مأنوس قرآن می‌دهد. کریسمان برای نشان دادن تفاوت فهم شحرور از متن قرآن با فهم سنتی می‌گوید در فهم سنتی و متعارف، «الکتاب» مساوی با «القرآن» است، ولی شحرور «الکتاب» را اسمی عام می‌داند که بر کل محتوای مصحف (از سورهٔ فاتحه تا ناس) دلالت می‌کند، حال آن که «القرآن» اسم خاص است و تنها شامل بخشی از مصحف می‌شود. تفاوت دوم اینکه شحرور در تقسیم آیات قرآن به محکم و متشابه، بر خلاف روال متعارف، آیات قرآن را به سه بخش تقسیم می‌کند: محکم، متشابه، نه محکم نه متشابه. سومین تفاوت در نگاه شحرور به مقولهٔ نبوت و رسالت مربوط می‌شود که او «اُمّ‌الکتاب» را رسالت می‌داند و «القرآن»، «السبع المثانی» و «تفصیل‌الکتاب» را نبوت قلمداد می‌کند. بر اساس تفسیر ذوقی او، «اُم‌الکتاب» شامل حدود، شعائر و ارزش‌های اخلاقی است، «القرآن» شامل قوانین عام و خاصِ نظم‌دهندهٔ وجود و قوانین تاریخ می‌شود.<ref>رجب‌زاده، شیرین، [https://doornamaamag.ir/blog/مطالعات-تفسیری-قرآن/P1067-نگاه-متفاوت-محمد-شحرور-به-برخی-مفاهیم-قرآن-شناختی.html نگاه متفاوت محمد شحرور به برخی مفاهیم قرآن‌شناختی، مروری بر مقاله آندریاس کریسمان]، سایت دورنما، تاریخ درج مطلب:۱۴۰۰، تاریخ بازید:۱۴۰۱.</ref>


کریسمان در جمع‌بندی مقاله می‌گوید آنچه به رهیافت شحرور اصالت می‌بخشد این است که با تمام قراردادهای ژانر تفسیر قطع رابطه می‌کند و تقسیم‌بندی‌ها و تعریف‌های خود را از مفاهیم ارائه می‌دهد: نص قرآن را به دو بخش نبوت و رسالت تقسیم می‌کند؛ برای هر کدام از این بخش‌ها منبع و خاستگاه متفاوتی در نظر می‌گیرد؛ یکی با واسطهٔ «لوح محفوظ» و «امام مبین» نازل می‌شود و دیگری بدون واسطه از نزد خدا به قلب پیامبر می‌رسد؛ برای هر بخش ساختار زبانی متفاوتی تعریف می‌کند که یکی متشابه است و دیگری محکم؛ حتی معتقد است در تفسیر هر بخش رویکردی جداگانه نیاز است و به این ترتیب تأویل و اجتهاد دو سویهٔ متفاوت تفسیر می‌شوند. همهٔ این رویکردها و نظرات او با توافق عمومی در تاریخ تفسیر متفاوت و متناقض‌اند. در عین حال، او به هیچ ژانر، علم، سبک و ایدئولوژی‌ای یکسره پای‌بند نمی‌ماند، از علوم مختلف برای فهم متن قرآن استفاده و آن‌ها را با هم ترکیب می‌کند. این استراتژی آشنایی‌زدایی شحرور معیارها و هنجارهای توافق‌شده را به چالش می‌کشد تا نص قرآن را از دست روش تفسیری مکاتب انحصارطلب آزاد کند. در پایان، نباید این نکته را از نظر دور داشت که شحرور پروژهٔ جامعی برای احیای اسلام در ذهن دارد که با فلسفهٔ جدیدی از انسان و دیالکتیک جهان‌شناختی آغاز می‌شود، از طریق نواندیشی در تفسیر و فقه پیش می‌رود، به ایجاد شالوده‌های جدید برای اقتصاد و سیاست و اخلاق و زیبایی‌شناسی اسلامی می‌رسد و در نهایت به اصلاح «واقعیت» موجود مسلمانان می‌انجامد.<ref>رجب‌زاده، شیرین، [https://doornamaamag.ir/blog/مطالعات-تفسیری-قرآن/P1067-نگاه-متفاوت-محمد-شحرور-به-برخی-مفاهیم-قرآن-شناختی.html نگاه متفاوت محمد شحرور به برخی مفاهیم قرآن‌شناختی، مروری بر مقاله آندریاس کریسمان]، سایت دورنما، تاریخ درج مطلب:۱۴۰۰، تاریخ بازید:۱۴۰۱.</ref>
کریسمان می‌گوید آنچه به رهیافت شحرور اصالت می‌بخشد این است که شحرور با تمام قراردادهای تفسیرهای گذشته قطع رابطه می‌کند و تقسیم‌بندی‌ها و تعریف‌های خود را از مفاهیم ارائه می‌دهد:. شحرور نص قرآن را به دو بخش نبوت و رسالت تقسیم می‌کند؛ برای هر کدام از این بخش‌ها منبع و خاستگاه متفاوتی در نظر می‌گیرد؛ یکی با واسطهٔ «لوح محفوظ» و «امام مبین» نازل می‌شود و دیگری بدون واسطه از نزد خدا به قلب پیامبر می‌رسد؛ برای هر بخش ساختار زبانی متفاوتی تعریف می‌کند که یکی متشابه است و دیگری محکم؛ حتی معتقد است در تفسیر هر بخش رویکردی جداگانه نیاز است و به این ترتیب تأویل و اجتهاد دو سویهٔ متفاوت تفسیر می‌شوند. این استراتژی آشنایی‌زدایی شحرور معیارها و هنجارهای توافق‌شده را به چالش می‌کشد تا نص قرآن را از دست روش تفسیری مکاتب انحصارطلب آزاد کند.<ref>رجب‌زاده، شیرین، [https://doornamaamag.ir/blog/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86/P1067-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%B4%D8%AD%D8%B1%D9%88%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D8%AE%DB%8C-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C.html نگاه متفاوت محمد شحرور به برخی مفاهیم قرآن‌شناختی، مروری بر مقاله آندریاس کریسمان]، سایت دورنما، تاریخ درج مطلب:۱۴۰۰، تاریخ بازید:۱۴۰۱.</ref>
 
آندریاس معتقد است شحرور پروژهٔ جامعی برای احیای اسلام در ذهن دارد که با فلسفهٔ جدیدی از انسان و دیالکتیک جهان‌شناختی آغاز می‌شود، از طریق نواندیشی در تفسیر و فقه پیش می‌رود، به ایجاد شالوده‌های جدید برای اقتصاد و سیاست و اخلاق و زیبایی‌شناسی اسلامی می‌رسد و در نهایت به اصلاح «واقعیت» موجود مسلمانان می‌انجامد.<ref>رجب‌زاده، شیرین، [https://doornamaamag.ir/blog/مطالعات-تفسیری-قرآن/P1067-نگاه-متفاوت-محمد-شحرور-به-برخی-مفاهیم-قرآن-شناختی.html نگاه متفاوت محمد شحرور به برخی مفاهیم قرآن‌شناختی، مروری بر مقاله آندریاس کریسمان]، سایت دورنما، تاریخ درج مطلب:۱۴۰۰، تاریخ بازید:۱۴۰۱.</ref>


=== زبان‌شناسی قرآن ===
=== زبان‌شناسی قرآن ===
۱۵٬۱۶۱

ویرایش