برزخ
برزخ چیست؟
برزخ را عالمی دانسته‌اند که با مرگ انسان، آغاز می‌شود و تا روز قیامت ادامه دارد. عالم برزخ تفاوت‌هایی با قیامت دارد از جمله اینکه در برزخ بدن مثالی و در قیامت معاد جسمانی وجود دارد. همچنین شفاعت ائمه، تنها در قیامت دانسته شده و در برزخ، شفاعت اهل‌بیت وجود ندارد.
در روایات با تعبیر قبر از عالم برزخ یاد شده است؛ امام علی(ع)، برزخ را همان قبر دانسته و معتقد است اهل گمراهی، زندگی تلخی در آنجا داشته و در عذاب هستند.
محققان توصیفات برزخ در روایات را بسیار شبیه به توصیفات عالم مثال دانسته و معتقدند این دو، اشاره به یک حقیقت خارجی دارند. براساس روایات شیعه، در برزخ، دیدار و ملاقات ارواح با یکدیگر و با اهل دنیا، ممکن دانسته شده است.
حقیقت برزخ
عالم برزخ را از آغاز مرگ تا روز قیامت دانسته‌اند.[۱] قرآن نیز برای جهان میان دنیا و آخرت، از تعبیر برزخ استفاده کرده است:
﴿تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرارسد، می‌گوید: پروردگار من! مرا بازگردانید! شاید در آنچه ترک کردم (و کوتاهی نمودم) عمل صالحی انجام دهم! چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می‌گوید. پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند!﴾(مومنون:100-99) قرآن در موارد دیگری نیز به برزخ اشاره کرده است.[۲]
محققان توصیفات برزخ در روایات را بسیار شبیه به توصیفات عالم مثال دانسته و معتقدند این دو، اشاره به یک حقیقت خارجی دارد. امام صادق(ع) در پاسخ شخصی که خیال می‌کرد، روح پس از مرگ در قالب پرنده‌ای منتقل می‌شود، کرامت مؤمن را بالاتر از آن دانست که در قالب پرنده‌ای قرار داده شود. امام، ارواح مؤمنان را در بدن‌هایی مانند بدن‌های دنیایی آنها دانست.[۳]
تفاوت‌هایی بین دو عالم برزخ و قیامت ذکر شده که وجود بدن مثالی در برزخ[۴] و معاد جسمانی در قیامت[۵] از جمله تفاوت‌ها است. همچنین روایات ائمه(ع) این نکته را روشن می‌کند که شفاعت در عالم برزخ شامل حال افراد گنه‌کار و گرفتار نمی‌شود و تنها به روز قیامت اختصاص است. امام صادق(ع) ابراز داشته‌اند که شیعیان، با شفاعت پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) در قیامت، همه اهل بهشت خواهند بود، اما از اوضاع شیعیان در برزخ، ابراز ناراحتی کردند.[۶]
قبر و برزخ
بیشتر آیاتی که از قبر سخن گفته و به مراحل قبر پرداخته‌اند را به دنیایی فراتر از قبر ظاهری معنا کرده‌اند.[۷] در روایات نیز از عالم برزخ به قبر تعبیر شده است.[۸] امام علی(ع)، برزخ را همان قبر دانسته و معتقد است اهل گمراهی، زندگی تلخی در آنجا داشته و در عذاب هستند.[۹] امام صادق(ع) برزخ را از زمان مرگ تا آخرت معرفی کرده[۱۰] که نشان از یکی بودن قبر و برزخ است.
کیفرها و پاداش‌ها در برزخ
در برزخ به مانند آخرت، نعمت‌ها و عذاب‌هایی وجود دارد؛ قرآن از زبان شخص مومنی که به دست قومش شهید و وارد بهشت شده، نقل می‌کند: ﴿ای کاش قوم من می‌دانستند که پروردگارم مرا آمرزیده و از گرامی‌داشتگان قرار داده است.﴾(یس:۲۶–۲۷) طبرسی از مفسران شیعه معتقد است این آیه، دلالت بر نعمت‌های برزخ دارد.[۱۱] آیات دیگری نیز وجود دارد که اشاره به نعمت‌ها و عذاب‌ها در برزخ دارد. علاوه بر این آیات، روایات نیز از عذاب‌ها و نعمت‌های برزخی سخن گفته‌اند[۱۲]
ارتباط با دیگران در برزخ
روایات مختلفی در ملاقات ارواح مومنان و کافران در برزخ با اهل دنیا نقل شده است که در کتاب کافی از مهم‌ترین منابع حدیثی شیعه، باب جداگانه‌ای به آن اختصاص داده شده است.[۱۳]
همچنین براساس روایات شیعه، در برزخ، دیدار و ملاقات ارواح با یکدیگر امکان دارد. از امام صادق(ع) نقل شده که ارواح در برزخ، یکدیگر را می‌شناسند و از همدیگر می‌پرسند.[۱۴]
منابع
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳.
- ↑ سوره بقره، آیه۱۵۴. سوره مریم، آیه ۶۲. سوره مؤمن، آیه۱۱.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح۱.
- ↑ سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۱، ج۲، ص۲۴۰.
- ↑ سبحانی، جعفر، منشور جاوید، مؤسسه سیدالشهدا، چ۱، ۱۳۶۹، ج۹، ص۱۴۰.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۲۴۲.
- ↑ المفردات، ص۳۹۰.
- ↑ حسن‌زاده، عیون مسائل نفس، ج۲، ص۳۶۵.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۶، ص۲۱۸.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح۳. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار ج۶، ص۲۶۷.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۶۵۹.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح۲. مجلسی، محمد باقر، حق الیقین، ص۴۷۷.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۳۰.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۳. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، ج۵، ص۴۵۹.