اعتبار مفاتیح الجنان
آیا تمام دعاهای مذکور در مفاتیح الجنان صحیح و یقین‌آور است؟
مفاتیح الجنان توسط شیخ عباس قمی نگارش شده و در مقدمه کتاب خود می‌گوید: «بعضی از اخوان مؤمنین از این داعی درخواست نمودند که کتاب مفاتیح الجنان را که متداول شده بین مردم مطالعه نمایم و آنچه از ادعیه آن کتاب که سند دارد ذکر نمایم و آنچه را که سندش به نظرم نرسیده ذکر ننمایم و اضافه کنم بر آن بعض ادعیه و زیارات معتبره که در آن کتاب ذکر نشده و نامیدم آن را به مفاتیح الجنان.[۱]
به اقرار محدث قمی که شخصی محقق در حدیث‌شناسی و علوم اسلامی بوده، ادعیه مفاتیح الجنان از لحاظ سندی مشکلی ندارد. امّا اینکه آیا تمام دعاهای آن صحیح و یقین‌آور است؟ این ادعا را هیچ‌کس نه تنها در باب دعاها، بلکه در سایر ابواب فقه و فروع فقهی که از طریق اخبار رسیده است را نمی‌تواند داشته باشد. اکثر دعاهای مذکور در مفاتیح الجنان از طریق خبر واحد رسیده است. شارع با شرایطی خاص آنچه از اخبار واحد به دست می‌آید را قائم مقام علم قرار داده است.
طبق مطالبی که عرض شد سؤالی همانند و مرتبط به مفاتیح الجنان را مطرح می‌کنیم و بعد از آن به بررسی می‌پردازیم.
از این که امام سجاد(ع) در نماز مالک یوم الدین را سه بار تکرار می‌فرمودند؛ آیا می‌توان بر اساس این روایت این جمله را سه بار در نماز قرائت کرد؟
به این سؤال در دو قسمت پاسخ داده می‌شود:
- بررسی دعاهای مفاتیح الجنان
- تکرار برخی جملات دعاها
بررسی دعاهای مفاتیح الجنان
جواب خاص
به اقرار خود مرحوم محدث قمی (رض) در مقدمه کتابش که مردی متتبع و اهل فنّ در باب حدیث‌شناسی و سایر علوم اسلامی است ادعیه ر از لحاظ سندی مشکلی ندارد. امّا این که شما فرموده‌اید آیا تمام دعاهای آن صحیح و یقین آور است. این ادعا را هیچ‌کس نه تنها در باب دعاها بلکه در سایر ابواب فقه و فروع فقهیه که از طریق اخبار رسیده است را نمی‌تواند داشته باشد. اکثر این دعاها از طریق خبر واحد بما رسیده است که از آن تعبیر به علمی می‌کنند که شارع مقدس آنچه از اخبار واحد به دست می‌آید را قائم مقام علم قرار داده است. پس ادعای این که آنچه از اخبار به دست می‌آید یقین‌آور است، بدون برهان و دلیل است.
جواب عام
امّا جواب عام و کلی برای این که سایر کتب ادعیه، زیارات، اذکار، اوراد و… مفید باشد؛ این است که روایاتی که درباره دعاها وارد شده است طبق اخباری که معروف به اخبار مَنْ بَلَغَ می‌باشند لازم نیست دقت در اسناد آن شود و مسامحه در آن جایز است. این اخبار که در کتاب شریف اصول کافی، وسایل الشیعه[۲] آمده است.
به عنوان نمونه یک حدیث بیان می‌گردد:
امام باقر (ع) می‌فرماید: «مَنْ بَلَغَهُ ثوابٌ من الله علي عملٍ فَعَمِلَ ذلكً العمل التماسَ ذلك الثواب اوتَيه و ان لم يكن الحديثُ كما بلغه؛ كسی كه ثواب بر عملی از خدا به او برسد و آن عمل را به اميد آن ثواب انجام دهد، به او ثواب می‌دهند، اگر چه حديث به او نرسيده باشد».[۳]
نتیجه بررسی دعاهای مفاتیح الجنان
گفته شد که این اخبار به اخبار من بلغ معروف است و مضمون آنها به تسامح در ادله سنن مشهور گشته است. و حاصل این اخبار این است که: چنانچه مسلمانی بشنود یا در کتابی ببیند که اگر کسی مثلاً چنین نمازی را بخواند یا چنین دعایی را بخواند، چنان پاداشی در دنیا یا در آخرت به او داده می‌شود، پس اگر او نماز گزارد، خدا آن پاداش را به او می‌دهد. اگر چه واقع و حقیقت چنان نباشد، و آن گوینده و کتاب دروغی جعل کرده یا اشتباه کرده باشند؛ زیرا کرم و فضل خدا زیاد است و به خود اجازه نمی‌دهد که چون بنده‌ای به او حسن ظن پیدا کرد و امیدوار شد ناامیدش کند. از این رو فقها و دانشمندان اسلامی گفته‌اند درباره مستحبات لازم نیست که همیشه دنبال خبری صحیح و موثق بگردیم، بلکه به اخبار ضعیف و مجهول در این باره می‌توان استناد کرد. به خلاف واجبات و محرمات که جز با خبر صحیح و موثق ثابت نگردد.[۴]
تکرار برخی جملات دعاها
امّا در مورد قسمت دوّم باید گفته شود که اگر برخی از جملات دعاها مثلاً در دعای کمیل جمله «یا نور یا قدوس» تکرار می‌نمایند دو حالت دارد:
- اگر به قصد تکرار دعا می‌خوانند یعنی این سه بار دعا جز دعا هست و امام معصوم (ع) هم همین گونه خوانده است و سه بار تکرار کرده است این کار جایز نیست و نسبت دروغ به امام معصوم (ع) است و حرام است.
- امّا اگر به قصد رجاء و امید ثواب و به حالت تضرع و زاری نه به قصد ورود، تکرار نماید مانعی ندارد.[۵]
قول‌هایی در مورد تکرار جملات سوره حمد:
- که روایتی از امام سجاد(ع) نقل شد تکرارش اشکالی ندارد.[۶] مگر آن که این تکرار به حدّ وسواس برسد که جایز نیست، امّا اگر جهت خوف الهی باشد اشکالی ندارد.
- سؤالی که در این مورد از حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی به عمل آمد، چنین فرمود: در صورت شک در صحت آنها تکرار عیب ندارد و اگر از محل آن نگذشت، آن کلمه را تکرار کند تا به ادای صحیح آن یقین پیدا کند. مشروط به اینکه منشأ شک، وسواس نباشد.[۷]
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ قمی، عباس، مفاتیح الجنان، مقدمه کتاب».
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، ج۳، ص۱۳۹.
- ↑ حر عاملی، وسایل الشیعه، تهران، مکتبه الاسلامیه، ج۱، ص۶۱، باب ۱۹، مقدمه عبادات، ح۷.
- ↑ اصول کافی، همان، ج۳، ص۱۳۹.
- ↑ استفتاء شخصی از محضر مرجع معظم تقلید حضرت آیت الله شبیری زنجانی.
- ↑ استفتاء شخصی از دفتر مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه‌ای در قم.
- ↑ فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، مطبوعاتی امیر، چاپ اوّل، ۱۳۷۵، ج۱، ص۹۹، سؤال ۳۳۲.