کریم (اسماء الحسنی)

سؤال

کریم صفت خداوند به چه معناست؟

کریم (الکریم)، یکی از اسمای حسنای خداوند. کریم، از ریشهٔ کرم، در لغت به معانی صفوح (بخشاینده)، حسَن، شریف و در کل اسمی جامعِ همهٔ خیرات و فضایل و امور پسندیده است (رجوع کنید به ازهری، ابن‌عبّاد، جوهری، ذیل مادّه). همچنین آن را به معنای کسی که خیر بسیار می‌رساند و چیزی که نفعش دوام دارد معنا کرده‌اند (کفعمی، ص 45)

کریم ۲۷ بار در قرآن به کاررفته، که فقط در دو آیه، یکی به عنوان اسم خدا (نمل:۴۰) و دیگری به عنوان صفت خداوند (انفطار:۶)، است. کریم در قرآن، برای وصف رسول، کتاب (قرآن)، عرش، ملک، مقام، رزق، اجر، قول، مدخل و زوج نیز به کار رفته است (رجوع کنید به عبدالباقی، ذیل واژه؛

در روایاتی که در آنها اسمای خداوند احصا شده، کریم یکی از۹۹ اسم حسنای الهی است.

بر اساس آنچه مفسران و شارحان اسماءالله ذکر کرده‌اند، کریم به سه مفهوم اساسی اشاره دارد: ۱) جواد، یعنی بخشنده‌ای که بسیار و بدون هیچ مانعی می‌بخشد و کفران و عصیان بندگان در بخشش او اثری ندارد و به معنای والاتری یعنی کسی که همهٔ افعالش احسان و انعام است. ۲) صفوح، یعنی کسی که از گناه درمی‌گذرد و عفو می‌کند و برتر از آن، گناه را به حسنه بدل می‌کند. ۳) عزیز* (رجوع کنید به زجاجی، ص ۱۷۶–۱۷۷؛ ابن بابویه، ص۲۱۳؛ طوسی، ذیل انفطار: ۶؛ بیهقی، ص۷۳؛ طبرسی، ذیل نمل: ۴۰؛ فخررازی، ۱۹۳۴، ذیل انفطار: ۶، نمل: ۴۰). کریم را به معانی دیگری نیز دانسته‌اند، از جمله کسی که به وعدهٔ خویش وفا می‌کند، کسی که امید آرزومندان را ناامید نمی‌کند، و کسی که مستغنی از غیر است و بر عطای خود منت نمی‌گذارد (رجوع کنید به ابوحاتم رازی، ج ۱، ص ۱۰۶؛ قشیری، ص ۶۲–۶۳؛ غزالی، ص ۷۵). زجاج (رجوع کنید به ص ۵۰–۵۱)، باتوجه به معنای لغوی کریم، اساس معنای آن را شتاب به سوی امور خیر دانسته و گفته که خداوند اکرم الاکرمین است، زیرا سبب هر خیر و آسان کنندهٔ آن است.

کریم از جمله اسمای خداوند است که بر انسان نیز اطلاق می‌شود، اما در معنایی متفاوت؛ برای انسان، مجازی است و برای خداوند، حقیقی. کریم را از سویی، به اعتبار اینکه صفت نقص (دنائت) را از خداوند نفی می‌کند، از صفات ذات می‌توان به‌شمار آورد. این نفی دنائت به سبب صفات جلال خداوند دانسته شده است. از سوی دیگر، به اعتبار اینکه فضل و بخشش پیش از همه از خداوند آغاز شده است، کریم از صفات فعل به‌شمار می‌آید. به این معنا، کریم حاصل فضل و جود خداوند است.