گرفتن ربا از کافر حربی

سؤال

آیا گرفتن ربا از کافر حربی جایز است؟

درگاه‌ها

بر اساس فقه اسلامی، بین مسلمانان و کافر حربی ربا نیست؛ یعنی گرفتن مقدار اضافی برای مسلمان جایز است. امام خمینی(ره) در تحریر الوسیله در این باره می‌نویسد: «لا رِبا بَینَ الوالِدِ وَ وَلَدِهِ وَ لَابینَ اَلرُجلِ وَ زَوجَتِهِ وَ لاَ بین المسلم وَ الحَربّی بِمَعنی اَنَّهَ یَجُوزُ اَخذُ الفَضلِ لِلمسلِمِ وَ یَثبُتُ بین المُسِلمِ وَ الذّمیِ» «بین پدر و فرزندش و بین مرد و همسرش و بین مسلمان و کافر حربی ربا نیست؛ به این معنی که گرفتن اضافی برای مسلمان جایز است ولی بین مسلمان و کافر ذمّی ربا هست».

حرمت ربا در اسلام

ربا و رباخوارى در اسلام از خطرناک ترین آفتهاى اجتماعى و از گناهان بزرگ به شمار رفته و تحريم آن از مسائل مهمّ اسلامى است که بازتاب گسترده‏اى در آيات و روايات داشته است.

مرحوم امام خمینی(رضوان الله علیه) در رابطه با حرمت ربا می نویسند: «حرمت ربا توسط قرآن کریم و سنّت معصومین(علیهم السّلام) و اجماع مسلمین به تحقیق ثابت است؛ بلکه از ضروریات دین بودن حرمت آن بعید نیست، و آن از گناهان کبیره ی بزرگ است. و برخورد شدید با آن در قرآن عزیز و اخبار زیادى وارد شده است حتى درباره ی آن در حدیث صحیح از مولاى ما امام صادق(علیه السّلام) وارد شده که فرموده است: «یک درهم ربا نزد خدا شدیدتر از هفتاد زنا است که تمام آن با محرم باشد». و از پیامبر اکرم (صلّى اللّه علیه و آله) است که در وصیت خویش به على (علیه السّلام) فرموده: «اى على! ربا هفتاد جزء است، آسان‌ترین آن‌ها مانند این است که مردى با مادرش در بیت اللّه الحرام، زنا نماید». و نیز از پیامبر اکرم (صلّى اللّه علیه و آله) نقل است: «هر که ربا بخورد خداوند اندرون او را به قدرى که ربا خورده است از آتش جهنم پر مى‌کند و اگر از آن مالى را کسب کند خداوند هیچ عملى را از او قبول نمى‌کند و مادامى‌که یک قیراط ربا نزد او هست، دائما در لعنت خدا و ملائکه قرار دارد». و همچنین از پیامبر اکرم (صلّى اللّه علیه و آله) آمده است: «به درستى که خداوند خورنده ربا و وکیل و نماینده او و کاتب و شاهدهاى آن را لعنت کرده است». و غیر این‌ها از اخبار».

انواع ربا

ربا بر دو قسم است: الف) ربای «قرضى»؛ ب) ربای «معامله‌اى یا معاوضه ای».

صورت ربای قرضی چنین است که شخصی به دیگری قرض دهد و شرط کند اضافه بر آنچه قرض داده است، دریافت کند. چنین قرضی به صورت مطلق حرام است، بدون تفاوت بین این که جنس قرض داده شده وزن کردنی باشد، یا پیمانه ای یا شمارشی یا غیر اینها.

ربای معاوضی، آن است که دو چیز همجنس با یکدیگر مبادله شود؛ در حالی که یک طرف از طرف مقابل کمتر باشد. این گونه معاوضه باطل است؛ در صورتی که آن جنس، وزن کردنی یا پیمانه ای باشد.

مواردی که ربا در آنها حرمت ندارد

با آنکه ربا عملی حرام بوده و از گناهان کبیره به حساب آمده، اما برخی از صور که از نظر ظاهر ربوی بوده؛ اما حکم ربای حرام را نداشته. مرحوم امام خمینی(رضوان الله علیه) در بیان حکم این مساله می نویسند: «بين پدر و فرزندش، و بين مرد و همسرش، و بين مسلمان و كافر حربى ربا نيست‌ به اين معنى كه گرفتن اضافى براى مسلمان جايز است. ولى بين مسلمان و ذمّى ربا هست». هر چند که عکس چنین مساله ای در کافر حربی برای مسلمان جایز نبوده؛ یعنی مسلمان نمی تواند به کافر ربا دهد.

علت جواز ربا از کافر حربی

علت جواز اخذ ربا از کافر حربی عدم احترام مال وی بیان شده است؛ لذا در روایتی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) آمده است که آن حضرت فرمودند: «لَيْسَ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ أَهْلِ حَرْبِنَا رِبًا»؛ «بین ما و کسانی که با ما درجنگ هستند ربایی نیست». که این روایت نفی حکم(نفی حرمت) به لسان نفی موضوع است.

مرحوم آیت الله خویی در این رابطه می نویسند: «قرض دادن به شرط سود به بانك غير اسلامى متعلّق به فرد يا افرادى كه مالشان از نظر شرع محترم نيست، مانند كافر حربى بنابر مشهور جايز است. برخى قرض ربوى و قرض با شرط سود را مطلقا حرام مى‌دانند، ليكن گرفتن سود از مثل كافر حربى را از باب استنقاذ حق، بدون اشكال دانسته‌اند؛ بدين معنا كه اموال چنين كافرانى به عنوان غنيمت به مسلمانان تعلّق دارد، از اين‌رو در صورتى كه به دست مسلمانى بيفتد مى‌تواند آن را به عنوان غنيمت تملّك كند؛ ليكن قرض گرفتن از چنين بانكى به شرط پرداخت سود، حرام است».