سؤال

مصحف نیریزی مربوط به چه دوره تاریخی است و چه خصوصیاتی دارد؟


جایگاه و ویژگی‌ها

جایگاه کاتب و آثارش

میرزا احمد نیریزی (زنده تا ۱۱۵۱ق) از خوشنویسان برجسته در قرن دوازدهم قمری[۱] و نامدارترین خوشنویس قلم نسخ ایران به‌شمار رفته است.[۲] اطلاعات درباره زندگی نیریزی کم است و گفته شده که آگاهی‌های موجود تا حدی غیر قابل اعتماد است.[۳] گفته شده که نیریزی عمر خود را به تحریر قرآن و ادعیه گذرانده است.[۴]

نیریزی در یکی از آثارش لقب خود را فخرالدین و لقب و نام پدر خود را شمس‌الدین سلطان‌محمد خوانده است.[۵] از آغاز آموزش‌های هنری او اطلاع قابل اتکایی در دست نیست، ولی ظاهراً عمده این آموزش‌ها در زادگاهش نیریز بوده است.[۶]

به گفته برخی محققان، نیریزی در حدود سال ۱۱۰۰ق در اصفهان، پایتخت صفویان، مقیم شده است.[۷] بعضی محققان، این تاریخ را درست نمی‌دانند. آنان معتقدند که آثاری از نیریزی باقی مانده است که قبل از این تاریخ و در اصفهان نگاشته شده است؛ از جمله نخستین نسخه‌ای که بی‌تردید او در اصفهان نوشته دعای کمیلی است با امضاء و تاریخ «احمد النیریزی السلطانی باصفهان ۱۱۰۷».[۸] محققان این اثر را نشانده این می‌دانند که نیریزی به دربار شاه سلطان حسین صفوی (حکومت ۱۱۰۵ق-۱۱۳۵ق) راه یافته و به نام شاه با عنوان «سلطانی» امضاء می‌زده است.[۹]

عمده فعالیت‌های نیریزی در درباره آخرین شاه صفوی رقم خورده است.[۱۰] سقوط صفویان که پشتیبان نیریزی در کار خوشنویسی بودند، در کار هنری او خلل ایجاد کرد به طوری که و دست‌نوشته‌های او در این ایام کاهش یافت. از سال ۱۱۴۸ق، که آغاز پادشاهی نادرشاه افشار است تنها ۲ قطعه خط از نیریزی بازمانده است. این دو قطعه را آخرین قطعات خط او به‌شمار برده‌اند.[۱۱]

منابع

  1. فعال عراقی، حسین، «نیریزی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، به‌کوشش بها‌ءالدین خرمشاهی، تهران، انتشارات ناهید و دوستان، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۲۲۸۹.
  2. سمسار، محمدحسن، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل واژه.
  3. سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ذیل واژه.
  4. بیانی، مهدی، احوال و آثار خوشنویسان با نمونه‌هایی از خطوط خوش، به‌کوشش حسین محبوبی اردکانی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۸ش، ج۴، ص۱۹.
  5. سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ذیل واژه.
  6. سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ذیل واژه.
  7. بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۱۹.
  8. سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ذیل واژه.
  9. سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ذیل واژه.
  10. سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ذیل واژه.
  11. سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ذیل واژه.