سفینة البحار
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
کتاب "سفینه البحار و مدینه الاحکام و آلاثار" چگونه کتابی است؟
سفینه البحار و مدینه الحکم و آلاثار از شیخ عباس قمی (۱۲۹۴ق ـ ۱۳۵۹ق) تدوین موضوعی بحار الأنوار علامه مجلسی و تلخیص آن است که تألیف آن حدود بیست سال طول کشید. این کتاب گزینش موضوعی بحار است و از اعتبار خاصی خود برخوردار است. بخصوص که مرحوم شیخ عباس قمی، محدثی توانا و پرتلاش بوده است. البته معتبر بودن یک اثر حدیثی هرگز به معنای صحیح بودن و درست بودن تمام احادیث آن نیست و خود مؤلف هم چنین ادعایی ندارد. او احادیث صحیح و سقیم را نقل می‌کند و ممکن است ذیل احادیث هم ذکر کند که این حدیث ضعیف یا صحیح یا … می‌باشد و لذا در هر روایتی باید به سند آن توجه شود.
این کتاب به ترتیب الفبایی تنظیم شده و برای یافتن واژه مورد نظر می‌توان حرف نخست واژه را در نظر داشت و جستجو کرد تا آن را در جای خود یافت و توضیح آن را دید. انتشارات آستان قدس رضوی چاپ خوبی از کتاب را به بازار عرضه کرده است.
نویسنده
شیخ عباس قمی (۱۲۹۴ق ـ ۱۳۵۹ق)
موضوع و محتوا
سَفینَةُ البِحار و مَدینَةُ الحِکَمِ و الآثار مَعَ تَطبیقِ النُّصوصِ الواردَة فیها عَلی بِحارِالأنوار
موضوعات کتاب به ترتیب حروف الفبا و بر اساس ماده و ریشه ثلاثی مجرد موضوع مرتب شده است. خواننده به آسانی می تواند به بیش از ۱۷۰۰ موضوع دست یابد که هر کدام شامل مدخل های گوناگون و متعددی هستند.
از زاویه ای دیگر، این اثر گزیده ای از بحارالانوار است که نویسنده آن کوشیده دستیابی به روایات را برای مراجعان آسان سازد. مؤلف با توجه به تبحر در حدیث و علم رجال، دست به انتخاب زده است. مثلا در ماده «علم» از باب اول کتاب العلم بحارالانوار، تنها آیات آغاز و انجام باب را آورده و از ۱۲۲ حدیث نیز فقط دو روایت را انتخاب کرده است. همچنین تا باب ششم هیچ آیه و حدیثی نقل نکرده و در باب ششم تنها یک آیه ذکر نموده است. سپس باب هفتم را رها کرده و از باب هشتم از بین ۱۳ آیه، یک آیه و از بین ۹۲ روایت تنها به یکی بسنده کرده است – چرا که مراد وی ارجاع دادن به موضوع و تشخص آن بوده نه اینکه همه را نقل کند.
یکی از ویژگی های مهم سفینه البحار آن است که مؤلف در یک موضوع به همان باب اکتفا نکرده و نکات مرتبط با موضوع مرتبط را از سراسر بخش های دیگر یافته و ارجاع داده است.
در نگارش عناوین، تعبیر شناخته شده تر ذکر شده است؛ اگر اسم شخصی مشهور بوده، همان ذکر شده و اگر کنیه یا لقب مشهور بوده، اسم نیامده است. به عنوان نمونه چون کنیه حارث بن سعید معروفتر بوده، شرح حال او ذیل ابوفراس الحمدانی آمده است.
حجم کار و مطالبی که شیخ عباس قمی به محتوای بحار الانوار در این کتاب اضافه کرده است، باعث شده این کتاب افزون بر اینکه فهرست جامعی برای بحارالانوار به شمار رود، خود نیز به عنوان یکی از جوامع حدیثی شیعه در قرن چهاردهم به شمار آید.[۱]
یکی از مشهورترین آثار متأخر در این زمینه، کتاب سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار از مرحوم شیخ عباس قمی (1294 1359 ق) است. این کتاب یک معجم الفبایی دایرة المعارفی مختصر بر اساس اطلاعات موجود در بحارالانوار است که آسان ترین راه را برای استفاده از این کتاب و البته با افزودن برخی نکات دیگر(77) فراهم آورده است. این اثر که محدث قمی ضمن تلخیص بحار در آن، اطلاعات بحار را به صورت الفبایی و تحت مفاهیم و اسامی و ریشه لغات آورده است، و اخیرا در چهار مجلد به چاپ رسیده (مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1416ق)، به معنای دقیق کلمه یک دایرة المعارف شیعی بر پایه بحار الانوار می باشد.[۲]
چاپ‌ها و ترجمه
آثار پدیدآمده درباره سفینه البحار (کتابها)
- مستدرک سفینه البحار؛ علی نمازی شاهرودی، کتاب مستدرک سفینه البحار را با هدف تکمیل کتاب سفینه البحار محدث قمی نوشته است. این کتاب نخستین بار در سال ۱۴۰۹ق توسط بنیاد بعثت و در ۱۰ جلد منتشر شد.
- فهرست موضوعی سفینه البحار؛ سید مهدی شمس الدین در کتابی با عنوان «موضوعات الاخبار من کتاب سفینه البحار»، فهرستی موضوعی از محتوای کتاب سفینه البحار ارائه داده است. این کتاب در ۱۲۸ صفحه توسط دار النشر الاسلامی در قم و در سال ۱۳۷۱ش منتشر شده است.
- لالی البحار فی اختصار سفینه البحار؛ حمد شبر الحسینی، محبان الحسین، ۱۳۸۸، تهران. ترجمه های سفینه البحار
- ترجمه محمد باقر ساعدی خراسانی، کتابفروشی جعفری به همت محمدرضا اعدادی، ق۱۴۰۰ / ۱۳۵۸ش، مشهد.
- ترجمه هادی صلواتی در ۸ جلد، انتشارات نوید اسلام، قم.
چاپهای سفینه البحار
- چاپ سنگی در ۲ جلد. در این چاپ، ارجاعات محدث قمی به بحار الانوار چاپ ۲۵ جلدی بود. یکی از ناشرین آن انتشارات فراهانی است.
- چاپ نشر اسوه وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه در ایران در ۸ جلد، سال ۱۴۱۴ق، قم.
- چاپ بنیاد پژوهش های اسلامی وابسته به آستان قدس رضوی در سال ۱۴۱۶ق در ۲ جلد، و در سال ۱۳۸۳ش در ۴ جلد. این چاپ با مقدمه و اشراف علی اکبر الهی خراسانی منتشر شده است. در این نوبت از نشر، متن کتاب که در دو ستون آمده، روایات سفینه با نسخه ۱۱۰ جلدی بحار الانوار تطبیق داده شده اند. افزون بر آن، روایات به منابع اصلی که در تدوین بحار الانوار مورد مراجعه مجلسی بوده اند، نیز ارجاع داده شده اند.[۳]
منابع
- ↑ مختاری، علی، «سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار» کتاب ماه دین، فروردین ۱۳۷۸ - شماره ۱۸.
- ↑ جعفریان، رسول، «بحار الانوار از زاویه نگاه دایره المعارفی» فصلنامه مشکوه، شماره ۸۰.
- ↑ عباسعلی مردی، سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، سایت حدیث نت، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.