همگانی بودن یا نبودن عذاب قبر

سؤال

آیا عذاب قبر همگانی است، یا برخی استثنا شده‌اند؟

همگانی بودن عذاب قبر

برخی روایات، فشار قبر را همگانی می‌دانند؛ پیامبر اسلام(ص) پس از خاک سپاری جنازه سعد بن معاذ، فشار قبر را برای همگان دانست و گفت اگر کسی از فشار قبر، رهایی می‌یافت، سعد بن معاذ از آن افراد بود.

امام صادق(ع) در پاسخ به این سوال که آیا فردی از فشار قبر، رهایی می‌یابد؟ افراد بسیار اندکی را نجات یافته از عذاب قبر دانست.

در برخی روایات اهل‌سنت نیز، عذاب قبر، همگانی معرفی شده است؛ در یکی از این روایات به‌صورت مطلق آمده که مردگان در قبر عذاب می‌شوند تا آنجا که حیوانات صدای عذاب آنها را می‌شنوند.

همگانی نبودن

برخی روایات، عذاب و فشار قبر را برای مؤمن نمی‌دانند. امام صادق(ع) در پاسخ ابوبصیر، چیزی از فشار قبر را برای مؤمنان ندانست.

مرحوم مجلسی معتقد است اگر مراد از عذاب ندیدن مؤمنان، مؤمن کامل باشد، روایاتی که عذاب قبر را متوجه سعد بن معاذ، رقیه دختر پیامبر اسلام(ص) و فاطمه، مادر حضرت علی(ع) می‌دانستند، چه می‌شود؟ او خود در مقام پاسخ به این اشکال، احتمال می‌دهد که مراد از فشار قبر نداشتن مومنان، عذاب و فشار شدید است یا این‌که گفته شود، مؤمن، فشار قبر تنبیهی و از باب غضب الهی ندارد؛ بلکه اگر فشاری دارد به سبب لطف و کفارهٔ گناهان او است. علامه مجلسی این حدیث را شاهد بر این مطلب می‌آورد: «فشار و عذاب قبر برای مؤمن، کفارهٔ (تاوان) کارهایی است که انجام داده است».

و نیز در حدیث دیگر، ضمن تفسیر آیهٔ قرآن آمده است: (فَیَوْمَئِذ لا یُسْئَلُ عَنْ ذَنْبِهِ)، فرمود:

اینها که روز قیامت از گناهانشان سؤال نمی‌شود، کسانی هستند که از امیر مؤمنان پیروی کرده‌اند و از دشمنانش بیزاری جسته‌اند. حلالش را حلال و حرامش را حرام داشته‌اند؛ منتها گناهانی داشته‌اند که موفق به توبه نشده‌اند. خداوند آنها را در برزخ عذاب می‌کند تا در قیامت پاک شوند.

هیچ‌کجا به عذاب و فشار قبر برای انبیا و امامان معصوم(ع) تصریح نشده است. بر اساس قواعدی که دربارهٔ فشار قبر بیان شد، هر گونه عذابی از وجود مبارک آنها به دور است، چون گناهی ندارند که از باب کفاره و لطف عذاب شوند و عاملی هم برای عذاب آنها وجود ندارد.

اما شهدا در فرهنگ قرآنی و روایی جایگاه ویژه ای دارند. آنها از برخی امور دنیایی و آخرتی استثنا شده‌اند. مانند کفن و غسل در صورتی که در معرکهٔ جنگ به شهادت برسند. و همین گونه از پرسش و پاسخ در قبر معاف شده‌اند. از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) سؤال شد که چرا شهید در قبر، مورد امتحان و آزمایش قرار نمی‌گیرد؟ فرمود: «همان برق‌های شمشیر که بر سرش فرود می‌آیند، کفایت می‌کند».

مواردی در رفع عذاب قبر

قانون کلی عذاب و فشار قبر بیان شد؛ اما باید دانست که برخی افراد، به تصریح برخی روایات، از عذاب قبر معاف شده‌اند. نیز برخی از کارهای خوب و مرگ در برخی از ساعات، سبب کاهش یا آمرزش فشار قبر می‌شود.

رقیّه دختر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) از کسانی است که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) برایش، طلب بخشش از عذاب قبر فرمود و خداوند هم او را رهایی بخشید.

فاطمه بنت اسد، مادر امام علی (علیه السلام) نیز با دعای پیامبر (صلی الله علیه وآله) و تدفین در پیراهن مبارک او، شامل آمرزش عذاب قبر شد.

افراد ذیل نیز از عذاب و فشار قبر معاف هستند:

• کسانی که چهل نفر یا بیشتر به خوبی او شهادت دهند و از خداوند برای او طلب مغفرت کنند.

• کسانی که رکوع نمازشان کامل و تمام باشد.
• افرادی که در هر شب جمعه سورهٔ نساء بخوانند.
• کسانی که بر خواندن سورهٔ زخرف مداومت دارند.
• اهل نماز شب.