نقش تولی و تبری در ايمان

سؤال

نقش تولّی و تبرّی در ایمان چیست؟

تولّی و تبرّی به معنای دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان خدا از مهمترین واجبات در اسلام و از اساسی‌ترین ارکان ایمان هستند. در اعتقادات شیعی بدون تولی و تبری ایمان ناقص است و هیچ عمل نیکی از انسان پذیرفته نیست. در روایات ایمان دوست داشتن انبیاء، امامان و اولیاء خدا و دشمن داشتن دشمنان پیامبران و اهل بیت(ع) بیان شده‌است و بدون تولی و تبری ایمان کامل برای فرد بوجود نمی‌آید.

تولی، تبری و سبک زندگی انسانی

توّلی و تبرّی یا حبّ و بغض، آمیخته با جان و عجین با وجود انسان‌ها هستند. ابعاد و شیوه زندگی انسان، بر پایه حبّ و بغض استوار است. اگر حبّ و بغض از انسان گرفته شود، از حرکت باز می‌ماند. آنچه مهم است، گزینش معیار حبّ و بغض است و اینکه کدام ضابطه و قانون باید بر آن حاکم باشد؟ هرکسی باید ارزیابی کند که میل و نفرت خویش را بر پایه چه ارزش‌هایی استوار سازد؟ قطعاً درستی ملاک، زندگی را در جهت شایسته، صحیح و باطل بودن آن انسان را به تباهی سوق می‌دهد.

تولی، تبری و کمال انسانی

روشن است که تمام حبّ و بغض‌ها، بر محور ایده‌آل برتر دور می‌زند. آن چیزی که در زندگی برای آن تلاش می‌شود همان کمال معنوی است و با حقیقت نظام هستی و انسانی نیز مطابقت دارد. کمال معنوی در سایه سیر الی‌الله تحقق پذیراست، تلاش در امورات زندگی نیز در جهت سیر الی‌الله شایسته است. دوستی‌ها و دشمنی‌ها باید بر این اصل معنوی تنظیم گردد که دوستی خداوند اصل باشد و با دیگران نیز بر این اساس دوستی و دشمنی شود زیرا مقصود از تولّی در فرهنگ اعتقادی اسلام این است که انسان ولایت خدا، پیامبران، ائمه معصومین(ع) و اولیاءالله را قبول کند و با هر فرد و نظامی که دوست خدا، رسول، ائمه(ع) و مؤمنان باشند دوست باشند و تبرّی عبارت است از کینه داشتن نسبت به دشمنان خدا، پیامبران، ملائکه و ائمه، مؤمنان و دوری جستن از آنان».

مسلّم است که برای ایجاد دوستی، خداوند به عنوان کمال و زیبائی مطلق و منزه از هر عیبی معرّفی شده‌است، زیرا او از هر کسی نسبت به بندگانش مهربانتر و نزدیکتر است. دوستی او، شور، عشق و طروات درانسان می‌آفریند و او را بی‌قرار و خالص می‌سازد و به سبب این دوستیِ خدا، آثار دوستی در اعمال و کردار انسان تجلّی می‌کند، همه رفتارها رنگ خدایی می‌گیرد در منظومه هستی از ارزش والا برخوردار می‌گردد. بدین ترتیب، بین انسان و خدا رابطه دوستی ایجاد می‌شود و خداوند به عنوان یگانه آرزو و هدف تبلور می‌کند که تنها او را باید دوست داشت و به او عشق ورزید و مشتاق شد.

تجلّی تولی در دوستی امامان(ع)

پر واضح است که دوستی خداوند اصلی و واقعی است، دوستی پیامبران، امامان معصوم(ع) و اهل ایمان بر اساس دوستی خداوند استوار شده و در راستای محبت او قرار دارد دوستی پیامبر و عترتش برای اطاعت و پذیرش ولایت آن‌هاست زیرا حجت‌های خداوند هستند و عترت پیامبر، تنها مفسرّین کلام خدا و دومین منبع آگاهی و هدایت می‌باشند؛ لذا دشمنی با اهل بیت و خارج شدن از ولایت و اطاعت آن‌ها به معنای خروج از دایرهٔ اطاعت و محبت خداوند است. «کسی که سر بر فرمان آل پیامبر ندارد… اعمالش در ضلالت انجام شده است چون انسانی است که بگوید اسلام را قبول دارم… اما پیامبر اسلام را قبول ندارم، اسلام، قرآن و اهل بیت یکی است هدایت بر محور اهل بیت می‌چرخد کسی که در هدایت نیست از کمال بهره ای ندارد»

بدین جهت دوستی و اطاعت آن‌ها واجب شده است. قرآن فرموده است: ﴿قل لا اسئلکم علیه اجراً الا الموده فی القربی﴾ بگو پاداشی برای رسالتم جز دوستی خویشانم از شما نمی‌طلبم. امام صادق(ع) نیز می‌فرماید: لکل شیء اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البیت هر چیز مبنا و اساسی دارد و اساس اسلام دوستی با ما اهل بیت است؛ بنابراین، تولی همان دوستی و اطاعت خدا، پیامبران، امامان معصوم(ع) و مؤمنین می‌باشد و تبری نیز بیزاری جستن از دشمنان خدا و ائمه(ع) است.

تولی، تبری و قبول ایمان و هدایت

باید دانست که تولّی و تبرّی، نقش بنیادی در قبولی ایمان و اسلام دارد. زیرا هدایت بر محور خاندان عصمت(ع) دور می‌زند و کسی که از دایرهٔ هدایت آن‌ها دور شد در گمراهی به سر خواهد برد. تولّی و تبرّی از واجبات و فروع دین اسلام است و جزء ایمان و از بزرگ‌ترین شعبه‌های ایمان شمرده شده‌است. در گفتار معصومین(ع) شرط قبولی اعمال و بندگی به حساب آمده‌است. علما و بزرگان شیعه نقش تولی و تبرّی را که جزء ایمان است ازجمله این امر دانسته‌اند که ایمان بدون آن را ناتمام خوانده‌اند و به برخی از آیات و روایات نیز استدلال کرده‌اند و ایمان بدون محبت پیامبر(ص) تمام ندانسته‌اند.

ایمان را همان تولی و تبرّی تشکیل می‌دهد. امام باقر(ع) فرموده است: ایمان دوستی و دشمنی است و امام صادق(ع) نیز در جواب کسی که پرسید آیا حب و بغض از ایمان است؟ فرمود: هل الایمان الا الحب و البغض ایمان جز حبّ و بغض چیز دیگری نیست.

روشن است که مقبولیت اطاعت و بندگی پروردگار بستگی به اصل تولی و تبری دارد؛ و ایمان بدون آن ناتمام است. زیرا ایمان جز همان حبّ خدا، پیامبر و امامان معصوم(ع) و بغض و بیزاری از دشمنان آنان نیست. نقش تولی و تبرّی در ایمان همانند دو بال است که در صورت فقدان یکی از آنان، توانائی رسیدن به هدف سلب می‌شود و از رسیدن به مقصد بازمی‌ماند.

مطالعه بیشتر

۱ـ اصول کافی، ج ۲، باب حب فی الله و بغض فی الله.

۲ـ وسیله الحشادم الی المندوم در شرح… از فضل الله بن روز بهان اصفهانی، از ص ۸۸–۲۸۱.

۳ـ تفسیر موضوعی قرآن، ج ۲ ,جوادی آملی، ص ۴۱۱–۴۲۲ و ص ۳۴۷–۳۵۹.

۴ـ اخلاق و تربیت اسلامی، حسین واثقی راد، ص ۱۶۹–۱۹۸.