تطبیق احکام اسلامی با مقتضیات زمان و مکان: تفاوت میان نسخه‌ها

اجتهاد پویا و امکان انطباق با مقتضیات زمان و مکان یکی از مهمترین ویژگی‌های فقه شیعه است. ثبات و جاودانگی در عین قابلیت انعطاف و تطبیق با مقتضیات زمان و مکان، ویژگی منحصر به فردی است که فقه شیعه را از قانون گذاری‌های عرفی و دیگر مکاتب فقهی متمایز می‌سازد. در این نگره، هم «حلال محمد حلال الی یوم القیامه و حرامه حرام الی یوم القیامه؛ حلال و حرام محمد صتا روز قیامت جاری است»، اصل و قاعده است و هم قاعده «علینا بالقاء الاصول و علیکم بالتفریع؛ بر ما ائمه است که اصول و قواعد کلی را به شما بگوییم و بر شماست که فروع را از آن استنباط کنید».

 

== اقتضای زمان و مکان در رابطه با حقوق زن ==

== دوم. اجتهاد پویا ==

اجتهاد در فقه شیعه به دست آوردن و استنباط احکام موضوعات مختلف از کتاب ، سنت ، عقل، اجماع و اصول عملیهٔ شرعی و عقلی است. به بیان دیگر فقیه با استفاده از منابع فوق می‌کوشد تااراده الهی را در مورد موضوعات مختلف استنباط نماید نه اینکه بنا بر سلایق و تقاضاهای نامشروع زمان و مکان هر آنچه را که عده ای از آن خوششان بیاید بیان کند.. مجتهد در زمینه استنباط احکام به دو دسته موضوعات روبرو است. یک دسته موضوعاتی که در زمان ظهور اسلام وجود داشته و ائمه علیهم السلام به آن پرداخته‌اند و یک دسته از موضوعاتی که با مروز زمان و بر اساس تغییر شرایط و اقتضائات زمان و مکان حادث می‌شوند و به مسائل مستحدثه معروف هستند.

== سوم:. سر پویایی فقه و اجتهاد اسلامی ==

نکته دیگری که بایستی در تکمیل بحث به آن اشاره کنیم در مورد سر پویایی فقه و اجتهاد اسلامی است. پویایی فقه اسلام بمعنای آن است که در فقه اسلامی بن‌بست وجود ندارد همه موضوعاتی که در گذر زمان پیش روی فرد مسلمان یا جامعه قرار می‌گیرد در دین اسلام دارای راهکار منطبق بر مصالح و مفاسد واقعی اوست. در فقه اسلام با اتکا بر آموزه‌ها ی اسلامی مقتضیات خیر و شر زمان و مکان به خوبی تشخیص داده می‌شود و بر اساس مصالح و مفاسد حکم مقتضی صادر می‌شود.

پویایی اجتهاد و فقه اسلامی به خاطر چند ویژگی منحصر به فردتعبیه شده در آموزه‌های اسلامی است که این امکان را مهیا می‌کند که به نیازها و پدیده‌های ثابت و متغیر انسان و جامعه بشری به نحو شایسته‌ای پاسخگو باشد. در ادامه به تعدادی از این موارد اشاره می‌کنیم که در ضمن ان حکمت تغییر احکام در بعضی موارد مورد اشاره در سئوال پرسشگر محترم مشخص می‌گردد.

۱. انعطاف‌پذیری احکام: بسیاری از احکام اسلامی ماهیتی منعطف دارند که با زمان و مکان‌های مختلف قابل تطبیق هستند. به عنوان مثال ذکر عناوین ۶ گانه برای دیه یک روش کاربردی برای احتساب میزان دیه در تمام مکان‌ها و زمان هاست. اگر چه برخی از این موارد (مانند پارچه حوله) منقضی شده است لکن ۵ مورد (طلا، نقره، گوسفند، شتر، گاو) جز اموالی است که دارای اعتبار است و می‌توان میزان دیه را بر اساس ارزش آن‌ها قیمت گذاری کردو

# قواعد کلی :در اسلام قواعد کلی و عامی وجود دارد که به مجتهد، این توانایی را می‌دهد که هرگاه مسئله جدیدی به دلیل تحولات زندگی بشر پدید آمد، بتواند حکم آن مسئله جدید را از آن قواعد کلی و عام استخراج و استنباط کند. به عنوان مثال برخلاف بسیاری از علما مسیحی و یهودی که همواره با پدیده‌های نوظهور مقابله می‌کرده است در اسلام فقیه با استناد به اصولی که ایمه علیهم السلام یا قران ارائه داده است به جواز شبیه‌سازی حکم می‌کند در حالی که همه ما مطمئنیم که مسئله شبیه‌سازی مربوط به قرن بیستم است و در زمان ایمه معصومین علیهم السلام چنین پدیده ای وجود نداشته ولی مطمین هستیم که حکم اسلامی در مورد ان جواز است.

# موضوعات عرفی:موضوع برخی از احکام ثابت، عرفی است؛ یعنی، «عرف» مصداق آن موضوع را تعیین می‌کند. در نتیجه با عوض شدن برداشت عرفی از یک چیز حکم آن هم عوض می‌شود.

به عنوان مثال قمار یا بازی با آلات قمار دارای حکم ثابت حرمت است که اصل «حرام محمد حرام ابداً الی یوم القیامه» ٰ تا روز قیامت برحرمت آن تأکید می‌کند لکن اینکه چه ابزاری ابزار و آلت قمار محسوب می‌شود یک امر عرفی است. اینکه آیا بازی با شطرنج در زمان حاضر یا در کشور ما بازی با آلت قمار محسوب می‌شود یا خیر؟ این مطلب را عرف زمان و مکان مشخص می‌کند لذا در زمان ائمه معصومین علیهم السلام شطرنج یک نوع آلت قمار محسوب می‌شده از این روبازی با آن حرام و در زمان حاضر صرفاً به عنوان یک ورزش فکری می‌باشد لذا حکم بازی با ان حلال است.