پیش نویس:ام‌کلثوم(س): تفاوت میان نسخه‌ها

ام کلثوم بنت علی(س) دختر امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) بود. او در مدینه متولد شد و در خانواده‌ای که به دانش، شجاعت و دیانت شهرت داشت، پرورش یافت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاستیعاب فی معرفة الأصحاب|سال=1412|نام=یوسف بن عبدالله‏|نام خانوادگی=ابن عبدالبر|ناشر=دارالجیل|جلد=4|صفحه=1954|مکان=بیروت}}</ref> برخی منابع او را کوچک‌ترین دختر حضرت علی(ع) دانسته‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مناقب آل أبی‌طالب(ع)|سال=1379|نام خانوادگی=ابن شهر آشوب مازندرانی|ناشر=انتشارات علامه|جلد=3|صفحه=304|مکان=قم}}</ref> از نظر تاریخی، اختلافاتی در مورد سال تولد او وجود دارد و برخی روایات تولد او را قبل از شهادت حضرت فاطمه(س) و برخی دیگر پس از آن دانسته‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=انساب الاشراف|سال=۱۴۱۷|نام خانوادگی=بلاذری|ناشر=دار الفکر|جلد=2|صفحه=322|مکان=بیروت}}</ref>

در مورد ازدواج ام کلثوم، گزارش‌های تاریخی مختلفی وجود دارد. منابعی همچون ابن سعد در «الطبقات الکبری»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الطبقات الکبری|سال=1405|نام خانوادگی=ابن سعد|ناشر=دار صادر|جلد=8|صفحه=462|مکان=بیروت}}</ref> و طبری در «تاریخ طبری»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=1409|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=دار التراث|جلد=3|صفحه=50|مکان=بیروت}}</ref> از ازدواج او با عمر بن خطاب سخن گفته‌اند، اما این موضوع در میان تاریخ‌نگاران و علمای شیعه و سنی محل اختلاف است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=انساب الاشراف|سال=۱۴۱۷|نام خانوادگی=بلاذری|ناشر=دار الفکر|جلد=2|صفحه=323|مکان=بیروت}}</ref> شیخ مفید در «المسائل العکبریة»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المسائل العکبریه|سال=۱۴۱۳|نام خانوادگی=شیخ مفید|ناشر=انتشارات دار المفید|صفحه=33|مکان=بیروت}}</ref> و علامه امینی در «الغدیر»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الغدیر|سال=۱۳۹۷|نام خانوادگی=علامه امینی|ناشر=دار الکتاب العربی|جلد=6|صفحه=345|مکان=بیروت}}</ref> این ازدواج را رد کرده‌اند و آن را ساخته مخالفان دانسته‌اند. در مقابل، برخی منابع اهل سنت بر این ازدواج تأکید دارند و آن را نشانه‌ای از ارتباط حسنه میان خاندان پیامبر(ص) و خلفا دانسته‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=دار التراث|جلد=3|صفحه=50|مکان=بیروت}}</ref> همچنین، برخی منابع از ازدواج او با عون بن جعفر سخن گفته‌اند، اما در مورد تعداد ازدواج‌های او و فرزندانش اطلاعات دقیقی در دست نیست.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=دار التراث|جلد=3|صفحه=51|مکان=بیروت}}</ref>

در خصوص حضور ام کلثوم در واقعه کربلا، گزارش‌های تاریخی متفاوتی وجود دارد. برخی منابع تصریح کرده‌اند که او به همراه کاروان امام حسین(ع) در این واقعه حضور داشت. ابن طاووس در «لهوف» و خوارزمی در «مقتل الحسین» نام او را در میان اسرا ذکر کرده و گفته‌اند که او در کنار حضرت زینب(س) و سایر زنان اهل بیت، پس از شهادت امام حسین(ع)، به اسارت سپاه کوفه درآمد و همراه سایر اسرا به شام برده شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=لهوف|سال=۱۴۱۶|نام خانوادگی=سید بن طاووس|ناشر=دار الاسوه|صفحه=180|مکان=تهران}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مقتل الحسین|سال=۱۴۱۰|نام خانوادگی=خوارزمی|ناشر=دارالمعرفه|جلد=2|صفحه=۳۵۰|مکان=بیروت}}</ref>

ام کلثوم پس از فاجعه عاشورا نقش فعالی در پیام‌رسانی این واقعه داشت. ابن اعثم کوفی به ذکر خطبه‌ای از ام کلثوم در کوفه پرداخته که در آن، وی مردم کوفه را برای خیانت به امام حسین(ع) سرزنش می‌کند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الفتوح|سال=1411|نام=ابن اعثم|نام خانوادگی=کوفی|ناشر=دار الکتب العلمیة|جلد=5|صفحه=228|مکان=بیروت}}</ref> وی در سخنان خود خطاب به مردم کوفه گفت: "ای مردم خیانتکار! آیا شرم ندارید که فرزند پیامبر خود را به این وضع دچار کردید؟" این خطبه، همچون خطبه حضرت زینب(س)، در افشای جنایات یزید و سپاهیان او تأثیرگذار بود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الفتوح|سال=1411|نام=ابن اعثم|نام خانوادگی=کوفی|ناشر=دار الکتب العلمیة|جلد=5|صفحه=228|مکان=بیروت}}</ref> به گزارش ابن کثیر در «البدایة و النهایة»، ام کلثوم در مسیر اسارت در شام، در کنار حضرت زینب(س)، نقش حمایتی و مدیریتی مهمی بر عهده داشت. وی در جریان ملاقات کاروان اسرا با یزید بن معاویه، در دربار شام نیز سخنرانی کرد و او را به سبب ظلم و کشتار فرزند پیامبر(ص) مورد انتقاد قرار داد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=البدایه و النهایه|سال=۱۴۱۷|نام خانوادگی=ابن کثیر|ناشر=دارالفکر|جلد=8|صفحه=215|مکان=بیروت}}</ref> شیخ مفید نیز روایت می‌کند که ام کلثوم در کنار سایر زنان اهل بیت، مسئولیت پرستاری از کودکان و زنان مجروح را نیز بر عهده داشت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الارشاد|نام خانوادگی=شیخ مفید|ناشر=دار المفید|جلد=2|صفحه=135|مکان=بیروت|سال=۱۴۱۳}}</ref> برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که او در مواجهه با جسارت‌های سپاهیان یزید، نقش یک محافظ را ایفا می‌کرد و در برابر آزار و اذیت‌های آنان ایستادگی می‌نمود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الارشاد|نام خانوادگی=شیخ مفید|ناشر=دار المفید|جلد=2|صفحه=136|مکان=بیروت|سال=۱۴۱۳}}</ref>

برخی منابع نیز حضور ام کلثوم را در کربلا کم‌رنگ‌تر دانسته و تنها به ذکر نام او در میان زنان خاندان اهل بیت اشاره کرده‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=دار التراث|جلد=3|صفحه=56|مکان=بیروت}}</ref> اما در مقابل، علامه مجلسی در "بحارالانوار حضور فعال او را در کنار حضرت زینب(س) و دیگر اسرا تأیید کرده و نقل می‌کند که وی در شام از یزید خواست تا به اهل بیت احترام بگذارد و آنان را آزاد کند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحار الانوار|سال=1403|نام خانوادگی=علامه مجلسی|ناشر=موسسه الوفاء|جلد=45|صفحه=134|مکان=بیروت}}</ref>

در مدمورد وفات ام کلثوم، روایت‌های مختلفی وجود دارد. برخی منابع از وفات او در مدینه و دفن در قبرستان بقیع سخن گفته‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ دمشق|سال=۱۴۱۵|نام خانوادگی=ابن عساک|ناشر=دارالفکر|جلد=7|صفحه=360|مکان=بیروت}}</ref> ابن حجر عسقلانی در «الإصابة فی تمییز الصحابة» نیز از مدفن او در بقیع سخن گفته است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاصابه فی تمییز الصحابه|سال=۱۴۱۵|نام=ابن حجر|نام خانوادگی=عسقلانی|ناشر=دارالکتب العلمیة|جلد=8|صفحه=321|مکان=بیروت}}</ref> در مقابل، برخی دیگر معتقدند که او در مسیر بازگشت از شام، درگذشت؛ ابن جوزی از احتمال وفات او در مسیر بازگشت از شام و دفن در سرزمین شام یاد کرده است. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که ام کلثوم پس از بازگشت به مدینه، زندگی خود را در انزوا گذراند و به ذکر و عبادت پرداخت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=صفوة الصفوة|سال=۱۴۰۱|نام خانوادگی=ابن جوزی|ناشر=دارالفکر|جلد=2|صفحه=311|مکان=بیروت}}</ref>