پیش نویس:دحوالارض

سؤال

دحو الارض به چه معنی است و در این روز چه اتفاقی افتاده است؟ چه فضیلت و اعمالی برای این روز وارد شده است؟

درگاه‌ها

روز ۲۵ ذی القعده روز «دحو الارض» نامیده شده است. «دحو الارض» به معنای بسط دادن و گستراندن زمین است. در منابع اسلامی به این معنی و واقعه اشاره شده است. در این باره آمده است که در خلقت زمین ابتدا کعبه خلق شده است و پس از آن زمین گسترش یافته و بقیه زمین خلق گردیده است. علت نامگذاری این روز به «دحو الارض» این است که چون خداوند بعد از خلق محل کعبه، از آن جا شروع به گستراندن زمین و قابل سکونت قرار دادن زمین نمود. نسبت به نحوه و کیفیت گسترداندن زمین میان صاحب نظران اختلاف نظر وجود دارد. برای این روز اعمالی از جمله نماز، روزه، غسل و خواندن دعایی خاص وارد شده است.

معنای «دَحو الارض» و حادثه واقع شده در این روز

«دَحو» از لحاظ لغوی به معنای، بسط دادن و گستراندن است. «دحو الارض» یعنی گستراندن زمین و کشیدن زمین، و نیز به چیزی که گسترده و همچنین کشیده شود (دحو الشیء) گفته می‌شود؛ یعنی گسترده شد.

در قرآن، روایات و متون علماء به این معنی اشاره شده است:

1. در آیه ۳۰ سوره نازعات که می‌فرماید:﴿وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذٰلِکَ دَحَاهَا؛ و زمین را پس از آن گسترانید﴾(نازعات:۳۰)، اشاره به همین معنی دارد.
2. هم چنین دعای امام علی(ع) که می‌فرماید «اللّهم داحی المدحوات» به معنای بسط دهنده و گستراننده زمین و وسعت دهنده آن است و اشاره به این معنی است که خداوند زمین را از کعبه و محل آن گستراند و خداوند در چنین روزی بعد از این که مکان کعبه را ظاهر و آشکار کرد شروع به گستراندن زمین از این نقطه کرد. به همین خاطر، به این روز «دحوالارض» گفته می‌شود یعنی روز گستراندن و بسط دادن به زمین.
3. در روایتی از امام رضا(ع) نقل شده است که روز ۲۵ ذی القعده همان روز دحوالارض است که در چنین روزی خداوند زمین را از نقطه کعبه وسعت داد و نیز در چنین روزی حضرت ابراهیم(ع) و حضرت عیسی(ع) متولد شدند.
4. در آیه ۹۶ سوره آل عمران می‌فرماید:﴿إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکةَ مُبَارَکا وَهُدًی لِّلْعَالَمِینَ؛ اول خانه ای که برای مکان عبادت خلق بنا شد همان خانه کعبه است که در آن برکت و هدایت خلایق است.﴾(آل عمران:96)
5. شیخ طوسی گفته است: «دحوالارض به روز ۲۵ ذی القعده اطلاق می‌شود که در چنین روزی خداوند زمین را از زیر کعبه گسترش داد.

نحوه گستراندن زمین

بین مفسران و دانشمندان در نحوه گستراندن زمین اقوال مختلفی وجود دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

• برخی می‌گویند که زمین در ابتدا زیر آب غرق بود. سپس تدریجا آب‌ها در گودال‌های زمین قرار گرفت و خشکی‌ها سر برآورد و گسترده شد و اول نقطه ای که سر برآورد محل کعبه بود و از این واقعه تعبیر به دحوالارض می‌شود.
• برخی دیگر گفته‌اند در آغاز زمین به صورت پستی‌ها و بلندی‌های تند و غیر قابل سکونت بود و باران‌های سیلابی به صورت مدام می‌بارید. ارتفاعات زمین را می‌شست و در دره‌ها جمع می‌کرد و تدریجاً زمین‌های مسطح و قابل استفاده برای زندگی انسان و کشت و زرع به وجود آمد.
• از امام محمد باقر(ع) نیز قول سومی نقل شده است که فرمودند: خدای متعال وقتی می‌خواست زمین را خلق کند بادها را فرمان داد تا به شکم آب بزنند و آب را به موج درآورند. آب‌ها در اثر طوفان کف کرده و همه کف‌ها یک جا جمع شد و محل فعلی کعبه به وجود آمد. آن گاه آن را به صورت کوهی از کف درآورده و زمین را از زیر (دامنه) آن کوه بگسترانید و آیه ﴿إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکةَ مُبَارَکا وَهُدًی لِّلْعَالَمِینَ﴾ سخن از همین مطالب دارد.

بنابراین خداوند در خلقت زمین ابتدا محل کعبه را خلق کرد که آن محاذی بیت المعمور در عرش الهی است و ملائکه در آسمان همانند انسان‌ها در روی زمین دور آن طواف می‌کنند. بعد از خلق محل کعبه، زمین از نقطه کعبه وسعت یافت و گسترانیده شد.

اعمال شب و روز دحو الارض

روزه

روز «دحوالارض» از چهار روزی است که در تمام سال به فضیلت روزه گرفتن، ممتاز است. در روایتی آمده است که روزه اش مثل روزه هفتاد سال است و در روایت دیگر کفاره هفتاد سال بیان شده است.

هر که این روز را روزه بگیرد و شب آن را به عبادت بگذراند، برای او عبادت صد سال نوشته می‌شود. هر چه در میان آسمان و زمین وجود دارد برای کسی که در این روز روزه دار باشد استغفار می‌کنند. این روز، روزی است که رحمت خدا در آن منتشر گردیده و از برای عبادت و اجتماع به ذکر خدا در این روز اجر بسیاری وجود دارد.

نماز

کیفیت نمازی که برای روز «دحو الارض» وارد شده است به این صورت است که دو رکعت است که در وقت چاشت خوانده می‌شود و در هر رکعت بعد از حمد پنج مرتبه سوره «شمس» خوانده می‌شود و بعد از سلام ذکر «لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ» گفته می‌شود. سپس دعا می‌شود و ذکر «یا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی یا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِی یا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیئَاتِی وَ مَا عِنْدِی یا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ» گفته می‌شود.

غسل

از دیگر اعمال مستحب روز «دحو الارض» غسل می‌باشد.

خواندن دعایی مخصوص

خواندن دعای «اللَّهُمَّ دَاحِی الْکَعْبَةِ وَ فَالِقَ الْحَبَّةِ وَ صَارِفَ اللَّزْبَةِ وَ کَاشِفَ کُلِّ کُرْبَةٍ أَسْأَلُکَ فِی هَذَا الْیوْمِ…» که از شیخ طوسی در مصباح المتهجد نقل شده است.

منابع

• زبیدی، محمد مرتضی (بی تا). تاج العروس. بیروت: مکتبة الحیاة.
• طریحی، فخرالدین (۱۴۰۸). مجمع البحرین. قم: نشر ثقافة اسلامی.
• ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۴۰۵). لسان العرب. قم: نشر ادب الحوزه.
• عاملی، سید محمد (۱۴۱۰). مدارک الاحکام. قم: مهر.
• طوسی، محمد بن حسن (بی تا). مبسوط. تهران: حیدری.
• سایت اندیشه قم (۱۴۰۴). «دحو الارض یعنی چه؟ علت این نامگذاری چیست؟». pasokh.org. دریافت‌شده در ۱۶ فروردین ۱۴۰۴.
• مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۱). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامی.
• خوانساری، محقق (بی تا). مشارق الشموس. قم: آل البیت.
• قمی، عباس (۱۳۸۸). مفاتیح الجنان. ترجمهٔ الهی قمشه ای. قم: انتشارات نشتا (بافرانی).