تاریخچه جزء بندی قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جایگزینی متن - 'ه ای ' به 'ه‌ای '
بدون خلاصۀ ویرایش |
(جایگزینی متن - 'ه ای ' به 'ه‌ای ') |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
== نبود منشأ قرآنی برای جزء بندی قرآن == | == نبود منشأ قرآنی برای جزء بندی قرآن == | ||
در [[قرآن کریم]] تقسیمات مختلفی مانند تقسیم به سوره، آیه، حزب، جزء وجود دارد. تنها تقسیم قرآن به سوره‌ها و آیه‌ها منشأ قرآنی دارد. برای مثال قرآن در مورد | در [[قرآن کریم]] تقسیمات مختلفی مانند تقسیم به سوره، آیه، حزب، جزء وجود دارد. تنها تقسیم قرآن به سوره‌ها و آیه‌ها منشأ قرآنی دارد. برای مثال قرآن در مورد مجموعه‌ای از آیات، که غیر از یک مورد در [[سوره توبه]] با {{قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ}} آغاز می‌شوند، به صورت متعدد واژه سوره را به کار برده است.<ref>رک: محمد فؤاد، عبدالباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، تهران، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۴، ص۴۷۰.</ref> همچنین قرآن درباره قطعه‌ای از کلام الهی نیز در موارد فراوانی از کلمه «آیه» به شکل مفرد و جمع استفاده کرده است.<ref>رک: همان، ص۱۳۳–۱۳۸، البته بعضی از آنها در معنای مذکور است.</ref> در روایات هم این دو واژه فراوان استفاده شده است، که بعضی از آنها در روایات مختلف کتاب فضل القرآن [[اصول کافی]] آمده است، اما تقسیم قرآن به جزء، حزب و … از کارهایی است که بعدها صورت گرفته است و منشأ قرآنی ندارد. | ||
== پیشینه جزء بندی قرآن == | == پیشینه جزء بندی قرآن == | ||
طبق بعضی از نقل‌ها سابقه تقسیم قرآن به اجزاء و بخش‌های مختلف به زمان [[رسول اکرم(ص)]] یا نزدیک به آن زمان بازمی‌گردد. چنان‌که از نافع بن جبیر نقل شده است که پیامبر(ص) می‌فرمودند: «جزئی از قرآن را خواندم»<ref>ابوبکر، عبدالله بن ابی داود، سجستانی، کتاب المصاحف، بیروت، انتشارات دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ص۱۳۱.</ref> و [[امام علی(ع)]] نیز در توصیف پرهیزکاران می‌فرمایند: «پرهیزکاران در شب بر پا ایستاده مشغول نمازند، قرآن را جزء جزء و با تفکر و اندیشه می‌خوانند.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم، انتشارات پارسایان، چاپ دوم، ۱۳۷۹، ص۴۰۲، خطبه ۱۹۳، بند ۸.</ref> و نیز نقل شده است مردی میان [[مکه]] و [[مدینه]] خدمت رسول خدا(ص) رسید و عرض کرد: شب گذشته دو جزء از قرآن از من فوت شد که حاضر نیستم آن را با چیزی عوض کنم.<ref>کتاب المصاحف، ص۱۳۱.</ref> | طبق بعضی از نقل‌ها سابقه تقسیم قرآن به اجزاء و بخش‌های مختلف به زمان [[رسول اکرم(ص)]] یا نزدیک به آن زمان بازمی‌گردد. چنان‌که از نافع بن جبیر نقل شده است که پیامبر(ص) می‌فرمودند: «جزئی از قرآن را خواندم»<ref>ابوبکر، عبدالله بن ابی داود، سجستانی، کتاب المصاحف، بیروت، انتشارات دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ص۱۳۱.</ref> و [[امام علی(ع)]] نیز در توصیف پرهیزکاران می‌فرمایند: «پرهیزکاران در شب بر پا ایستاده مشغول نمازند، قرآن را جزء جزء و با تفکر و اندیشه می‌خوانند.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم، انتشارات پارسایان، چاپ دوم، ۱۳۷۹، ص۴۰۲، خطبه ۱۹۳، بند ۸.</ref> و نیز نقل شده است مردی میان [[مکه]] و [[مدینه]] خدمت رسول خدا(ص) رسید و عرض کرد: شب گذشته دو جزء از قرآن از من فوت شد که حاضر نیستم آن را با چیزی عوض کنم.<ref>کتاب المصاحف، ص۱۳۱.</ref> | ||
از آنچه ذکر شد به دست می‌آید که در صدر [[اسلام]] واژه «جزء» در مورد | از آنچه ذکر شد به دست می‌آید که در صدر [[اسلام]] واژه «جزء» در مورد پاره‌ای از قرآن به کار می‌رفته است. اما درباره اینکه این تقسیم بندی توسط چه کسی یا چه کسانی انجام شده است، آثاری در دست است که نشان می‌دهد تقسیم قرآن به جزءهای مختلف و به شکل‌های گوناگون توسط [[صحابه رسول خدا(ص)|صحابه]] آغاز شده است؛<ref>فیض کاشانی در کتاب المحجه البیضاء، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، بی تا، ج۲، ص۲۲۳ می‌گوید: «فقد حزب الصحابه القرآن احزابا».</ref> و بعدها توسط [[تابعین]] و غیر آنها ادامه پیدا کرده تا اینکه به شکل کنونی درآمده است. | ||
* زرکشی به نقل از کتاب‌های احمد حنبل، ابو داود و ابن ماجه از قول اوس بن حذیفه چنین نقل می‌کند که رسول خدا(ص) از اصحاب پرسیدند: «چگونه قرآن را تقسیم (دسته‌بندی) می‌کنید؟» پاسخ دادند: ما قرآن را به۳، ۵، ۷، ۱۱ و ۱۳ حزب (جزء و بخش) تقسیم می‌کنیم و بخش طولانی آن از سوره «ق» تا آخر قرآن است.»<ref>بدرالدین، محمد بن عبدالله، زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، انتشارات دارالجیل، ۱۴۰۸، ج۱، ص۲۵۰.</ref> البته مراد پایان همان مقداری از قرآن است که تا آن زمان نازل شده بود. | * زرکشی به نقل از کتاب‌های احمد حنبل، ابو داود و ابن ماجه از قول اوس بن حذیفه چنین نقل می‌کند که رسول خدا(ص) از اصحاب پرسیدند: «چگونه قرآن را تقسیم (دسته‌بندی) می‌کنید؟» پاسخ دادند: ما قرآن را به۳، ۵، ۷، ۱۱ و ۱۳ حزب (جزء و بخش) تقسیم می‌کنیم و بخش طولانی آن از سوره «ق» تا آخر قرآن است.»<ref>بدرالدین، محمد بن عبدالله، زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، انتشارات دارالجیل، ۱۴۰۸، ج۱، ص۲۵۰.</ref> البته مراد پایان همان مقداری از قرآن است که تا آن زمان نازل شده بود. | ||
* تقسیم دیگری که در زمان صحابه رایج بوده است، تقسیم قرآن به هفت جزء بوده است که نزد همه صحابه یکسان نبوده است. چنان‌که تقسیم عبدالله بن مسعود با تقسیم دیگر صحابه از جهت شکل متفاوت بوده است.<ref>فیض کاشانی، المحجه البیضاء، ج۲، ص۲۲۳.</ref> این تقسیم در زمان‌های بعد نیز با شکل‌های مختلف رایج بوده است؛ چنان‌که از قتاده دو گزارش متفاوت در این باره نقل شده است،<ref>رک:ابوبکر، عبدالله بن ابی داود، المصاحف، ص۱۳۱–۱۳۲.</ref> از یحیی بن آدم هم دو گزارش متفاوت دیگری از تقسیم قرآن به هفت جزء ذکر شده است.<ref>رک: ابوبکر، عبدالله بن ابی داود، المصاحف، ص۱۳۴–۱۳۵.</ref> | * تقسیم دیگری که در زمان صحابه رایج بوده است، تقسیم قرآن به هفت جزء بوده است که نزد همه صحابه یکسان نبوده است. چنان‌که تقسیم عبدالله بن مسعود با تقسیم دیگر صحابه از جهت شکل متفاوت بوده است.<ref>فیض کاشانی، المحجه البیضاء، ج۲، ص۲۲۳.</ref> این تقسیم در زمان‌های بعد نیز با شکل‌های مختلف رایج بوده است؛ چنان‌که از قتاده دو گزارش متفاوت در این باره نقل شده است،<ref>رک:ابوبکر، عبدالله بن ابی داود، المصاحف، ص۱۳۱–۱۳۲.</ref> از یحیی بن آدم هم دو گزارش متفاوت دیگری از تقسیم قرآن به هفت جزء ذکر شده است.<ref>رک: ابوبکر، عبدالله بن ابی داود، المصاحف، ص۱۳۴–۱۳۵.</ref> | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
* زرقانی هم در مورد این مسئله می‌گوید: مصاحف عثمانی همان‌طور که خالی از نقطه و شکل بود مجرد از تجزیه نیز بود و در طول زمان مردم به اعتبارات مختلف قرآن را جزء جزء کردند، بعضی از آنها قرآن را به سی قسمت تقسیم کردند و هر قسمت را جزء نامیدند …<ref>محمد عبدالعظیم زرقانی، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۶، ص۴۰۷–۴۰۸.</ref> | * زرقانی هم در مورد این مسئله می‌گوید: مصاحف عثمانی همان‌طور که خالی از نقطه و شکل بود مجرد از تجزیه نیز بود و در طول زمان مردم به اعتبارات مختلف قرآن را جزء جزء کردند، بعضی از آنها قرآن را به سی قسمت تقسیم کردند و هر قسمت را جزء نامیدند …<ref>محمد عبدالعظیم زرقانی، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۶، ص۴۰۷–۴۰۸.</ref> | ||
بنابر این جزء بندی قرآن، توسط قاریان و قرآن پژوهان طبق نظر خود و با هدف آسان شدن قرائت، تعلیم و تعلم و حفظ قرآن بوده است. این تقسیمات غالباً با توجه به مقدار آیات بوده است و سعی شده است که اجزاء مختلف حجمی یکسان داشته باشند؛ بنابراین وجود اختلافات در آن تقسیم‌بندی‌ها امری کاملاً طبیعی است، چنان‌که قرآنی که در پاکستان چاپ شده و در بین مردم آنجا شهرت دارد از جهت شروع بعضی از جزءها با قرآنی که با خط عثمان طه منتشر شده تفاوت‌های مختصری دارند و هیچ‌یک از این اختلافات در متن و محتوای قرآن | بنابر این جزء بندی قرآن، توسط قاریان و قرآن پژوهان طبق نظر خود و با هدف آسان شدن قرائت، تعلیم و تعلم و حفظ قرآن بوده است. این تقسیمات غالباً با توجه به مقدار آیات بوده است و سعی شده است که اجزاء مختلف حجمی یکسان داشته باشند؛ بنابراین وجود اختلافات در آن تقسیم‌بندی‌ها امری کاملاً طبیعی است، چنان‌که قرآنی که در پاکستان چاپ شده و در بین مردم آنجا شهرت دارد از جهت شروع بعضی از جزءها با قرآنی که با خط عثمان طه منتشر شده تفاوت‌های مختصری دارند و هیچ‌یک از این اختلافات در متن و محتوای قرآن لطمه‌ای ایجاد نمی‌کند. | ||
{{مطالعه بیشتر}} | {{مطالعه بیشتر}} | ||