رابطه ایمان و معرفت: تفاوت میان نسخه‌ها

از آیات [[قرآن]] و [[روایات روایت|روایات]] می‌توان استنباط کرد که میان [[ایمان]] و [[عقل]]، ایمان و علم و میان ایمان و [[معرفت]]، ارتباطی نزدیک وجود دارد. ایمان با سه مقوله تعقل و اقامه بینه و بیان [[حقیقت]] همراه است. باید توجه داشت که معرفت و علم به معنای ایمان داشتن نیست و در قرآن برخی را با وجود علم داشتن توبیخ نموده و بی‌ایمان خطاب می‌کند. همچنین در بحث ایمان، معرفت در کنار عمل بوده که نشان دهنده کامل بودن ایمان است. در ورایات نیز به این مسئله اشاره شده است.

در سوره طه، بعد از نقل داستان [[موسی]](ع) به داستان ساحران [[فرعون]] می‌رسد و در پایان چنین می‌فرماید: {{قرآن|فَأُلْقِیَ السَّحَرَه سُجَّداً قالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هارُونَ وَ مُوسی|سوره = طه|آیه = ۷۰|ترجمه = ساحران (چون [[معجزه]] موسی را دیدند) سر به [[سجده]] فرود آورده گفتند: ما به خدای موسی و [[هارون]] ایمان آوردیم.}}

همین دیدگاه از کلمات مرحوم [[علامه طباطبایی]] به دست می‌آید. در اوایل [[سوره بقره]]، قرآن تنها برای متقین، [[کتاب هدایت]] معرفی شده است. [[اهل تقوی]] ویژگی‌هایی دارند که از آن جمله ایمان به غیب است. مرحوم علامه ایمان را این‌گونه تعریف کرده‌اند: «ایمان تمکّن یافتن اعتقاد در قلب انسان است. ایمان از مادّهٔ امن گرفته شده است. وجه تسمیه آن است که گویا شخص مؤمن با ایمان از ریب و شک که آفت اعتقاد است، ایمن می‌شود»<ref>المیزان، ج۱، ص۴۵.</ref>. از این عبارت دو نکته مهم به دست می‌آید:  

در قرآن آیاتی به چشم می‌خورد که در آن‌ها علم با کفر جمع شده است و این نشان می‌دهد ایمان معرفت صرف نیست. مثل {{قرآن|وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ|سوره = نمل|آیه = ۱۴|ترجمه = با وجود یقین به معجزه بودن آن، باز آن را انکار کردند}} و {{قرآن|وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلی عِلْمٍ|سوره = جاثیه|آیه = ۲۳|ترجمه = خدا او را دانسته پس از اتمام حجت گم‌راه ساخته}} و نیز {{قرآن|إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَی|سوره = محمد|آیه = ۲۵|ترجمه = آنان که پس از بیان شدن راه هدایت بر ایشان باز به دین پشت کرده، مرتد شدند.}} در تمام این موارد علم، آگاهی، وضوح و حتی [[یقین]] وجود دارد؛ اما از ایمان خبری نیست. دقیقاً به همین دلیل باید گفت ایمان مسبوق به معرفت است، و آگاهی و علمْ شرط لازم ایمان؛ اما شرطی دیگر باید به آن افزود تا ایمان به دست آید. مرحوم علامه گاهی این شرط دیگر را «تمکّن عقیده در قلب» معرفی می‌کند و گاهی «التزام عملی» را در مفهوم ایمان دخالت می‌دهد. «ایمان اذعان و [[تصدیق]] به یک چیز است به همراه التزام به لوازم آن»<ref>المیزان، ج۱۵، ص۶، و ۱۴۵ و ج۱۸، ص۲۵۸ و ۱۵۸.</ref> بنابراین ایمانی ایمان است که خاستگاه آن معرفت باشد و ایمانی ایمان است که منشأ عمل صالح باشد و عملی، عمل صالح است که ریشه آن در زمین ایمان قرار گرفته باشد و از آن جا آبیاری شود.

* '''اول'''. باریک‌بینی و تیزبینی در امور دینی است. به عبارت دیگر شخص مؤمن هم دین و مسایل دینی ـ اعم از اعتقادی و امور عملی ـ را خوب می‌شناسد، و هم در تشخیص مسائلی که در حیات فردی یا اجتماعی او رخ می‌دهد و تطبیق آن‌ها بر امور دینی، بینا است؛  

از مجموع این مباحث برمی‌آید که علم و معرفت، جزء مقوّم ایمان است؛ هرچند در مفهوم ایمان عناصر دیگری هم دخالت دارند؛ بنابراین ایمان، آن‌گونه که [[اشاعره]] و [[مرجئه]] و [[ماتریدیه]] می‌گویند، صرفاً «تصدیق» نیست.<ref>نقل از: دائره المعارف اسلامی، Iman، ج۳، ص۱۱۷۰؛ مکدرموت، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ترجمهٔ احمد آرام، ص۳۰۲؛ اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین، ۱۹۶۹، ص۳۴۷؛ بدوی، عبد الرحمن، مذاهب الاسلامیین، بیروت، دارالعلم للملایین، جزء اول، ص۶۲۶؛ رازی، فخر الدین، المحصل، بیروت، مکتبه دارالتراث، ص۵۶۷؛ التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۲۵؛ تفتازانی، شرح المقاصد، قم، انتشارات شریف رضی، ج۵، ص۱۸۱ به بعد؛ جعفریان، رسول، مرجئه، تاریخ و اندیشه، ص۴۱.</ref>

هم‌چنین ایمان فقط «عمل» نیست؛ آن‌گونه که [[معتزله]] پنداشته‌اند.<ref>ابن حزم، الفصل فی الملل، ج۳، ص۲۳۰؛ ایزو تسو، فهم ایمان در کلام اسلامی، فصل سوم؛ سید مرتضی، الذخیره فی علم الکلام، ص۵۳۸؛ قاضی عبد الجبار، شرح الاصول الخمسه، بخش ۱۳۸۴، ص۷۰۷–۷۰۱؛ مقالات الاسلامیین، بخش ۱۹۶۹، ص۳۳۲ ¬ـ ۳۲۹، احمد امین، ضحی الاسلام، ج۳، ص۶۳.</ref> ایمان حلقهٔ وصل معرفت و عمل است. اگر دل رنگ ایمان به خود بگیرد، قطعاً در رفتار تأثیر خواهد گذاشت. ایمان پذیرفتن با تمام وجود است و «پذیرفتن» امری است غیر از «دانستن» و بیش از آن. تفاوت در «پذیرفتن، باور کردن، به عقد قلب درآوردن و ایمان داشتن» است؛ بنابراین مؤمن و کافر ممکن است در علم و معرفت مشترک باشند؛ اما مؤمن دانسته‌های خویش را با جان و قلب پذیرفته است و این ایمان است. اما کافر، چه بسا به معارف صحیح خود اعتماد و باوری پیدا نکرده است و از این روی فاقد ایمان است.

|شاخه فرعی۱ = کلام اسلامی

|شاخه فرعی۲ =

|شاخه فرعی۳ =