تنبیه الامة و تنزیه الملة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

کتاب تنبیه الامة و تنزیه الملة اثر کیست و چه دیدگاه سیاسی‌ای از نویسنده را منعکس می‌کند؟

{{پایان سوال}}

{{پاسخ}}

{{جعبه اطلاعات کتاب

  | نسخه الکترونیکی  =

}}

'''تَنبیه الاُمَّة و تَنْزیه المِلَّة'''، اثر [[میرزا محمدحسین غروی نائینی|میرزای نائینی]] (درگذشتهٔ ۱۳۱۵ش)، دربارهٔ نفی استبداد و حکومت مطلقه بر اساس مفاهیم دینی است. نائینی در این کتاب، با توجه به آیات، روایات و سنت‌های دینی، حکومت مطلقه، سلطنت استبدادی و خودکامگی سیاسی را رد می‌کند. او در جنبه اثباتی، حکومت مشروطه‌ای که از ظلم و استبداد به دور باشد را به‌عنوان نظریه‌ای در فقه سیاسی شیعه معرفی می‌کند.

کتاب تنبیه الامة و تنزیه الملة پس از انتشار مورد توجه عالمان دینی و روشنفکران قرار گرفت. برخی این کتاب را متحول‌کننده فقه سیاسی شیعه می‌دانند. [[آخوند خراسانی]] (۱۲۵۵–۱۳۲۹ق) و [[ملا عبدالله مازندرانی]] (۱۲۵۶–۱۳۳۰ق)، از مراجعِ مهم و تأثیرگذار آن دوره، بر این کتاب تقریظ (تأییدیه مکتوب) نوشته‌اند. نائینی این کتاب را در دفاع از حکومت مشروطه نوشته و نگاه خود را به حکومتی که مورد تأیید دین باشد بیان کرده است. او به صراحت اعلام می‌کند که استبداد مخالف با ضروریات اسلام است. این رساله اولین بار در سال ۱۳۲۷ق در بغداد و یک سال بعد در تهران به چاپ رسید.

کتاب تنبیه الامة و تنزیه الملة با نام کامل «تَنبیهُ الْاُمَّة و تَنْزیهُ المِلَّة فی لُزومِ مَشروطِیَّـةِ الدُولَةِ الْمُنتَخَبَةِ لِتَقْلیلِ الظُّلْمِ عَلَی اَفرادِ الاُمَّةِ و تَرْقِیـَةِ الْمُجْتَمَع» معروف‌ترین اثر میرزای نائینی است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ریحانة الادب|سال=1395|نام=محمدعلی|نام خانوادگی=مدرس تبریزی|ناشر=مؤسسهٔ امام صادق(ع)|جلد=5|صفحه=281|مکان=قم}}</ref> این کتاب حدود سال ۱۲۸۶ش، تقریباً یک سال و نیم پس از [[انقلاب مشروطه]] و پس از بسته‌شدن مجلس اول، نوشته شد. ویژگی عمدهٔ این کتاب این است که مباحث نظری آن از کتاب و سنت استنباط شده است.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=۱۳۹۵|دوره=سال یکم|شماره=2|نام خانوادگی=فیرحی، داود و دیگران|عنوان=نگاه و نقدی بر آستانه تجدد|صفحه=143-174|ژورنال=دو فصلنامهٔ تخصصی مطالعات فقه معاصر}}</ref>

هدف اصلی کتاب تنبیه الامة نفی استبداد و اقامهٔ دلیل بر درستی حکومت مشروطه، بر اساس مکتب تشیع، و پاسخ به اشکالات و شبهات مخالفان مشروطه است. نویسنده، در سراسر کتاب، با دیدگاهی که اسلام را توجیه‌کنندهٔ استبداد و حاکمیت استبدادی می‌داند به‌شدت مخالفت می‌کند. به عقیدهٔ او، منکران و مخالفان آزادی، مساوات، شورا و قانون از قوای استبدادند. از این میان، به‌ویژه افرادی را که در لباس روحانیتند و از جهل مردم به سود خویش سوء استفاده می‌کنند، «شعبه استبداد دینی» در کنار «شعبه استبداد سیاسی» می‌داند. به عقیدهٔ مؤلف، استبداد دینی و قوای نفرین‌شده آن از دیگر جنبه‌های استبداد برای جامعه خطرناک‌تر و مقابله با آن نیز مشکل‌تر و «در حدود امتناع است.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه جهان اسلام|سال=1375|نام خانوادگی=جمشیدی|ناشر=بنیاد دایرة المعارف اسلامی|جلد=8|صفحه=259|مکان=تهران|فصل=تنبیه الامة و تنزیه الملة|نام=محمدحسین}}</ref>

[[پرونده:میرزای نائینی.jpg|بندانگشتی|میرزای نائینی نویسندهٔ کتاب «تنبیه الامة و تنزیه الملة»|287x287پیکسل]]

میرزا محمدحسین نائینی از چهره‌های برجستهٔ روحانیت و رهبران فکری شیعه، در سال ۱۲۷۷ق در شهر نائین متولد شد. وی پس از فراگیری مقدمات علوم دینی در زادگاهش، در هفده‌سالگی برای ادامه تحصیل به اصفهان، که در آن روزگار پرآوازه‌ترین حوزهٔ علمی شیعه بود، رهسپار شد. نائینی در سال ۱۳۰۳ق برای ادامهٔ تحصیل راهی عتبات عالیات شد. او، پس از توقف کوتاه در نجف اشرف، به حوزهٔ سامراء، که توسط [[میرزای شیرازی]] (۱۲۳۰–۱۳۱۲ق) حیات علمی یافته بود، رفت و از درس بزرگانی چون [[میرزای شیرازی]]، سید اسماعیل صدر (۱۲۵۸–۱۳۳۸ق) و سید محمد فشارکی اصفهانی (۱۲۵۳–۱۳۱۶ق) بهره برد. در سال ۱۳۱۴ق، همراه با استادش سید اسماعیل صدر به حوزهٔ کربلا رفت و پس از دو سال راهی حوزهٔ نجف شد. نائینی در حوزهٔ نجف به‌عنوان مجتهدی توانا و برخوردار از شایستگی‌های علمی و سیاسی شناخته شد. نائینی در سال ۱۳۵۵ق درگذشت و در [[حرم امام علی(ع)]] به‌خاک سپرده شد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1375|دوره=سیزدهم|شماره=77|نام خانوادگی=میری، سید عباس|عنوان=سیری در زندگانی علمی و سیاسی و اخلاقی نائینی|صفحه=407-431|ژورنال=فصلنامه حوزه}}</ref>

}}

[[پرونده:تجدد.jpg|بندانگشتی| کتاب «آستانهٔ تجدد» در شرح تنبیه الامة و تنزیه الملة|287x287پیکسل]]

تنبیه الامة و تنزیه الملة، از درون منازعات اجتهادی نهضت مشروطه‌خواهی در ایران سربرآورد و عالی‌ترین رهبران مذهبی شیعه از آن حمایت کردند. این کتاب به متن اصلی و محور در تبیین دینی از نظام مشروطه بدل شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=آستانهٔ تجدد در شرح تنبیه الامة و تنزیه الملة|سال=1394|نام خانوادگی=فیرحی، داود|ناشر=نشر نی|صفحه=1|مکان=تهران}}</ref>

}}

کتاب تنبیه الامة و تنزیه الملة شامل مقدمه، فصول پنجگانه و خاتمه است. در فصل اول آن، ماهیت و مفهوم نظام سیاسی در بینش فقهی بررسی شده است. فصل دوم، بر این مطلب استدلال شده که بر فرض این که کسی ولایت عامهٔ فقیه را نیز قبول نداشته باشد، چاره‌ای ندارد جز اینکه حکومت فقیه را بر حکومت جائرانهٔ غیر فقیه ترجیح بدهد؛ بنابر این در زمان غیبت، حکومت فقیه نسبت به انواع دیگر حکومت دارای اولویت است. در فصل سوم، دربارهٔ خصوص نظام مشروطه، که مسئلهٔ روز در روزگار نائینی بوده، بحث شده است. ضمن این مباحث، نائینی تبیین کرده که تا چه اندازه این نظام با نظام مورد قبول اسلام، که همان نظام ولایت و حکومت فقیه باشد، سازگاری و هماهنگی دارد و در چه مواردی با آن متفاوت است.

در فصل چهارم، نائینی به شبهات و سؤالاتی از این قبیل که آیا مفاهیمی مانند تأسیس مجلس شورای اسلامی، حریت و مساوات بدعت است یا نه، پاسخ داده و میزان انعطاف و انطباق مفاهیم اسلامی با شرایط مختلف را نشان داده است. در فصل پنجم، راجع به شرایط مشروعیت مداخلهٔ نمایندگان مردم در امور سیاسی و حکومتی سخن گفته است. نائینی در خاتمهٔ کتابش دربارهٔ استبداد و نظام استبدادی، به‌گونه‌ای انتقادی و تحلیلی، مباحثی را مطرح کرده و پس از استنتاج کتاب خود را به‌پایان برده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مبانی فقهی حکومت اسلامی|سال=1379|نام خانوادگی=منتظری، حسینعلی|ناشر=انتشارات سرایی|جلد=1|صفحه=63|مکان=تهران|کوشش=ترجمه و تقریر محمود صلواتی}}</ref>

{{پانویس|۲}}

{{شاخه

| شاخه اصلی = سیاست

| شاخه فرعی۱ = اندیشه سیاسی اسلام

}}

}}

{{پایان متن}}