مصحف فاطمه(س): تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای این مصحف متضمن مطالبی چون بیان رویدادهای آینده و سرنوشت فرزندان حضرت فاطمه(س) است. از وجود چنین مصحفی در زمینهٔ معارف باطنی شیعی استفاده شده است. اختلاف در محتوای برخی روایات پیرامون مصحف فاطمه(س) و گاه تعارض ظاهری آنها موجب شده تا داوری‌های محققان در مورد جزئیات این مصحف یکسان نباشد. در منابع، اطلاعی دربارهٔ اینکه این کتاب خواهر [[قرآن]] خوانده شده باشد وجود ندارد.

در روایات اهل‌بیت(ع) از مصحف فاطمه(س) یاد شده که به حضرت فاطمه(س) الهام شده است.<ref name=":0"/> برخی از این روایات سندهای صحیحی دارند. به همین دلیل، در اصل وجود چنین کتابی تردید نشده است.<ref name=":0">مهدوی‌راد، محمدعلی، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامهٔ فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۳، ج ۳، ص ۶۴.</ref> از جملهٔ این روایات صحیح، نقلی از [[امام صادق(ع)]] در پاسخ به سؤال یکی از شیعیان دربارهٔ مصحف فاطمه(س) است. در این نقل جزئیاتی دربارهٔ این مصحف، از جمله املاء آن در دوران هفتاد و پنج روزهٔ حیات حضرت فاطمه(س) پس از رسول خدا(ص)، ارائه شده است.<ref>الکلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق، ج ۱، ص ۵۹۹–۶۰۰.</ref>

روایات مربوط به وجود مصحف فاطمه(س) در قدیمی‌ترین منابع روایی شیعه، چون [[بصائر الدرجات]]<ref>الصفار القمی، محمد بن الحسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، تحقیق محسن بن عباسعلى‏ كوچه باغى، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، ۱۴۰۴ق، ص ۱۷۰–۱۸۱.</ref> و [[الکافی]]<ref>الکلینی، الکافی، ج ۱، ص ۵۹۲–۶۰۲.</ref> آمده است. بیشترین روایات مربوط به این مصحف را [[جایگاه علامه مجلسی|علامه مجلسی]] در باب‌های مربوط به علوم اهل‌بیت(ع) آورده است.<ref>المجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق، ج ۲۶، ص ۴۹.</ref>

بنا بر روایات اهل‌بیت(ع)، این مصحف به دست کسی نرسیده و نزد امامان شیعه محفوظ است.<ref>الکلینی، الکافی، ج ۱، ص ۵۹۳.</ref> در برخی از این روایات حجم این مصحف سه برابر قرآن برشمرده شده است.<ref>الکلینی، الکافی، ج ۱، ص ۵۹۵.</ref> از وجود چنین مصحفی در زمینهٔ معارف باطنی شیعی استفاده شده است.<ref>مدرسی طباطبایی، سید حسین، میراث مکتوب شیعه، قم، نشر مورخ، ۱۳۸۶، ص ۴۱.</ref>

اختلاف در محتوای برخی روایات پیرامون مصحف فاطمه(س) و گاه تعارض ظاهری آنها موجب شده تا داوری‌های محققان در مورد جزئیات این مصحف یکسان نباشد.<ref>مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج ۳، ص ۶۵.</ref>

دربارهٔ املاکنندهٔ مصحف فاطمه(س)، در روایت از افراد مختلفی یاد شده است؛ خدا، فرشته، جبرئیل و رسول خدا(ص) از جمله افراد ذکر شده در روایات هستند.<ref>مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج ۳، ص ۶۸.</ref> علامهٔ مجلسی میان این روایات جمع کرده است. برخی محققان آن را بهترین وجه جمع میان این اقوال دانسته‌اند.<ref>مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج ۳، ص ۷۲.</ref> او مراد از رسول‌الله(ص) در این روایات را همان جبرئیل دانسته است.<ref>المجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج ۲۶، ص ۴۲.</ref> عالمان دیگری از جمله [[سید محسن امین عاملی]]،<ref>الامین، السید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق، ج ۱، ص ۳۵۷.</ref> [[سید جعفر مرتضی عاملی]]<ref>العاملی، السید جعفر مرتضی، مأساة الزهراء(س) شبهات و ردود، بیروت، دارالسیرة، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص ۱۱۶.</ref> و [[سید محمدحسین فضل‌الله]]<ref>الهاشمی، السید هاشم، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، بیروت، دارالهدی، ۱۴۲۲ق، ص ۱۵۱.</ref> راهی برای جمع این روایات ابراز داشته‌اند.

همهٔ عالمان شیعه و تمام روایاتی که از این مصحف نام برده‌اند کاتب و تدوین‌کنندهٔ این مصحف را امام علی(ع) معرفی کرده‌اند.<ref>مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج ۳، ص ۷۳.</ref>

* جایگاه رسول خدا(ص) و آیندهٔ فرزندان حضرت فاطمه(س)<ref>الصفار القمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، ص ۱۷۴.</ref>؛

* بیان رویدادهای آینده<ref>الفتال النیسابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، منشورات الرضی، ۱۳۷۵، ج ۱، ص ۲۱۱.</ref>؛

* یادکرد از [[انبیاء الهی(ع)]] و نام آنان و اوصیای آنان<ref>المجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج ۲۶، ص ۱۸.</ref>؛

* نام تمامی پادشاهان و حاکمان تا روز قیامت<ref>الفتال النیسابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج ۱، ص ۲۱۱.</ref>؛

* [[عبدالحسین شرف‌الدین]]، از عالمان شیعه، به وجود مطالب دیگری در این مصحف، از جمله امثال و حِکَم و موعظه و اخبار اشاره کرده است.<ref>شرف الدین، السید عبدالحسین، المراجعات، قم، المجمع العالمی لاهل البیت(ع)، ۱۴۲۶، ص ۶۰۳.</ref> این نظر توسط بعضی محققان رد شده است.<ref>الهاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، ص ۱۷۲.</ref>

* برخی دیگر از محققان با استناد به روایتی<ref>الکلینی، الکافی، ج ۷، ص ۳۷–۴۱.</ref> (که در آن از کتابی با عنوان [[کتاب فاطمه(س)]] مشتمل بر جزئیات احکام شرعی یاد شده) تصریح کرده‌اند که این مصحف مشتمل بر تمام احکام تفصیلی شرعی و جزئیات قوانین جزائی نیز بوده است.<ref>القزوینی، محمدکاظم، فاطمة الزهراء(س) من المهد الی اللحد، بی‌جا، بی‌نا،بی‌تا، ص ۹۶.</ref> سید محمدحسین فضل‌الله این نظر را تأیید کرده و کتاب فاطمه(س) را با مصحف فاطمه(س) یکی دانسته است.<ref>الهاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، ص ۱۶۷.</ref> عده‌ای از محققان این نظر را رد کرده‌اند.<ref>الامین، اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۳۵۶.</ref> همچنین، احتمال داده شده که کتاب فاطمه(س) غیر از مصحف فاطمه(س) باشد و مراد از فاطمه در عنوان کتاب فاطمه(س) [[فاطمه بنت الحسین(ع)]] باشد.<ref>الهاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، ص ۱۸۱.</ref>

* [[سیدحسین مدرسی طباطبایی]]، شیعه‌شناس و استاد حقوق اسلامی دانشگاه پرینستون، مصحف فاطمه(س) را مشتمل بر مطالبی دانسته که تقریباً در تمام موارد در زمینهٔ اندیشه‌های باطنی شیعه از آن یاد شده است.<ref>مدرسی طباطبایی، میراث مکتوب شیعه، ص ۴۱.</ref> این نظر او مورد نقد قرار گرفته است.<ref>مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج ۳، ص ۸۲.</ref> در منابع، اطلاعی درباره اینکه این کتاب خواهر [[قرآن]] خوانده شده باشد وجود ندارد.

== شبهات دربارهٔ مصحف ==

برخی مستشرقان و عالمان [[اهل‌سنت]]، با توجه به وجود لفظ مصحف در عنوان مصحف فاطمه(س) و محدود کردن این لفظ به قرآن، شیعه را متهم کرده‌اند که قرآن دیگری غیر از قرآن موجود در میان مسلمانان دارند. از جمله این افراد می‌توان به اگناس گلدزیهر<ref>گلدزیهر، ایگناس، گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان، مقدمهٔ سید محمدعلی ایازی، ترجمهٔ سید ناصر طباطبایی، تهران، انتشارات ققنوس، ۱۳۸۳، ص ۲۵۶-۲۵۷.</ref>، اسلام‌شناس مشهور مجارستانی و عبدالله القصیمی، نویسنده [[سلفی]] عربستانی، اشاره کرد.<ref>العمیدی، ثامر هاشم حبیب، دفاع عن الکافی: دراسة نقدیة مقارنة لأهم الطعون والشبهات المثارة حول کتاب الکافی للشیخ الکلینی، قم، مرکز الغدیر للدرسات الاسلامیة، ۱۴۱۵ق، ج ۲، ص ۳۵۳.</ref> در پاسخ به این نظر برخی محققان مدعی شده‌اند که علمای شیعه اتفاق نظر دارند که مصحف فاطمه(س) مشتمل بر قرآن نیست.<ref>مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج ۳، ص ۷۵.</ref> مستند این عدم اشتمال از نظر آنان روایات بسیاری است که دربارهٔ مصحف فاطمه(س) از امامان شیعه(ع) نقل شده و در قریب به اتفاق آنان با تعابیر گوناگون تصریح شده است که مصحف فاطمه(س) مشتمل بر قرآن نیست.<ref>الصفار القمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، ص ۱۷۰؛ نیز: الکلینی، الکافی، ج ۱، ص ۵۹۵.</ref> در منابع، اطلاعی دربارهٔ اینکه این کتاب خواهر [[قرآن]] خوانده شده باشد وجود ندارد.