مجمع‌البیان: تفاوت میان نسخه‌ها

{{سوال}}تفسیر مجمع‌البیان از کیست و چه مباحثی را بررسی می‌کند؟

مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن اثر امین الاسلام طبرسی(۵۴۸ق)، تفسیری ترتیبی کامل قرآن است. برخی مورخان علت نگارش را نذر مولف برای نوشتن تفسیری بر قرآن دانسته‌اند. تفسیر شامل مباحث قرائت، اعراب، لغات، بیان مشکلات، شأن نزول آیات و قصص و حکایات می‌شود. مجمع‌البیان در ۱۰ جلد به زبان عربی چاپ شده است.  

امین الاسلام [[فضل بن حسن طبرسی|ابوعلی فضل بن حسن طبرسی]](۴۶۸-۵۴۸ق)، فقیه و مفسر شیعی قرن ششم است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شناخت‌نامه تفاسیر|سال=۱۳۷۸|نام=محمدعلی|نام خانوادگی=ایازی|ناشر=کتاب مبین|جلد=۱|صفحه=۲۳۹|مکان=رشت}}</ref><ref name=":2">{{یادکرد کتاب|عنوان=طبقات مفسران شیعه|تاریخ=۱۳۷۱|نام=عبدالرحیم|نام خانوادگی=عقیقی بخشایشی|ناشر=نشر نوید اسلام|جلد=۲|صفحه=۱۳۱|مکان=قم}}</ref>. طبرسی را متولد طبرستان یا تفرش دانسته‌اند. وی ساکن مشهد بود و اواخر عمر در سبزوار ساکن شد. او در سبزوار وفات کرد و در مشهد به خاک سپرده شد.<ref name=":2" /><ref name=":0">{{یادکرد کتاب|عنوان=ریاض العلماء و حیاض الفضلاء|سال=۱۴۰۱|نام=میرزا عبدالله|نام خانوادگی=افندی|ناشر=کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی|جلد=۴|صفحه=۳۵۷|مکان=قم}}</ref> برخی وفات او را شهادت به وسیله سم دانسته‌اند<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ریاض العلماء و حیاض الفضلاء|تاریخ=۱۴۰۱|نام=میرزا عبدالله|نام خانوادگی=افندی|ناشر=کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله مرعشی|جلد=۴|صفحه=۳۴۰|مکان=قم}}</ref>. طبرسی از شاگردان ابوعلی فرزند [[شیخ طوسی]] است<ref name=":1">{{یادکرد کتاب|عنوان=خاتمة مستدرک‌ الوسائل|سال=۱۴۰۸|نام=حسین|نام خانوادگی=نوری|ناشر=موسسه آل‌بیت(ع) لاحیاء التراث|جلد=۳|صفحه=۷۰|مکان=بیروت}}</ref><ref name=":3">{{یادکرد کتاب|عنوان=اعیان الشیعة|تاریخ=۱۴۰۳|نام=محسن|نام خانوادگی=امین|ناشر=دارالتعارف للمطبوعات|جلد=۸|صفحه=۳۹۹|مکان=بیروت}}</ref>. ابن‌شهرآشوب و قطب راوندی از مشهورترین شاگردان وی هستند<ref name=":3" />. مجمع‌البیان، جوامع الجامع و اعلام الوری از جمله آثار او است.<ref name=":3" />

مجمع البيان در ۱۰ جلد تالیف شده است. کتاب شامل مباحثى چون: قرائت، اعراب، لغات، بيان مشكلات، ذكر مطالب مربوط به معانى و بيان، شأن نزول آيات، اخبار وارد در آيات و شرح و تبيين قصص و حكايات است. اين تفسير، بسيار متأثر از تبيان شيخ طوسى است; با اين تفاوت كه طبرسى با تقسيم بندى مباحث، زمينه استفاده بهتر و گزينش آسان تر استفاده كننده را فراهم ساخته است. مؤلف به بررسی نظرات مفسران شیعه اکتفاء نکرده است و نظريات مفسران اهل‌سنت را نقل و با روش عالمانه نقد مى كند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن|سال=۱۴۱۵|نام=فضل‌بن حسن|نام خانوادگی=طبرسی|ناشر=موسسة الاعلمی للمطبوعات|جلد=۱|صفحه=۷|مکان=بیروت}}</ref>

شیخ عبدالمجید سلیم(۱۳۷۴ق)، رئیس دانشگاه الازهر، درباره مجمع‌البیان می‌گوید:«مجمع‌البیان کتابی است گران‌سنگ، سرشار از دانش و معرفت، آکنده از فواید و معانی، با ترتیبی نیکو و شایسته. اگر بگویم این تفسیر سرآمد تمام تفاسیر قرآن و مرجع دانشها و مباحث قرآنی است، مبالغه و گزاف نگفته‌ام و راه خطا نپیموده‌ام.»<ref name=":4">{{یادکرد کتاب|عنوان=طبقات مفسران شیعه|تاریخ=۱۳۷۱|نام=عبدالرحیم|نام خانوادگی=عقیقی بخشایشی|ناشر=نشر نوید اسلام|جلد=۲|صفحه=۱۳۳|مکان=قم}}</ref>

شيخ شلتوت(۱۳۸۳ق) ،مفتى بزرگ اهل سنت و منادی وحدت جهان اسلام، در مقدمه‌ی خود بر چاپ مصری این تفسیر می‌نويسد:«مجمع‌البيان، در ميان كتابهاى تفسيرى بى‌همتا است. این تفسیر با گستردگی خاص و ژرفای ویژه، عمق معانی، تنوع مباحث، تبویب و تنظیم و ویرایش، از امتیاز و ویژگی خاصی برخوردار است که در میان تفاسیر پیشین وجود نداشت و در آثار پس از آن نیز کم نظیر است.»<ref name=":4" /><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شناخت‌نامه تفاسیر|تاریخ=۱۳۷۸|نام=محمدعلی|نام خانوادگی=ایازی|ناشر=کتاب مبین|جلد=۱|صفحه=۲۴۰|مکان=رشت}}</ref>

ذهبی(۷۴۸ق)، رجالی و تاریخ نگار اهل‌سنت، در کتاب «التفسیر و المفسرون» خود بعد از بررسی جوانب مختلف مجمع‌البیان می‌گوید:«حق این است که تفسیر طبرسی کتاب بسیار بزرگ در موضوع خود است و نویسنده تبحر کاملی در فنون مختلف از علم داشته است. مجمع‌البیان ترتیب خوب و زیبایی دارد و در هر موردی که وارد بحث شده است از قرائت، لغت، وجوه اعراب، شرح معانی، شأن نزول، بیان ارتباط آیات به خوبی از عهده آن بیرون آمده است. مجمع‌البیان در تمام مراحل از انصاف شایسته برخوردار است و هرگز در بیان عقیده خویش راه افراط و اغراق را نمی‌پیماید.»<ref name=":5">{{یادکرد کتاب|عنوان=طبقات مفسران شیعه|تاریخ=۱۳۷۱|نام=عبدالرحیم|نام خانوادگی=عقیقی بخشایشی|ناشر=نشر نوید اسلام|جلد=۲|صفحه=۱۳۴|مکان=قم}}</ref>

محمد‌المدنی(۱۳۸۸ق)، سردبیر مجله رسالة الاسلام، درباره مجمع‌البیان می‌گوید:«مجمع‌البیان تالیف پیشوایی از پیشوایان امامیه جعفری، امام بزرگوار، طبرسی است. او در این تفسیر روش تحقیقی پسندیده‌ای را در پیش گرفته است.»<ref name=":5" />

شهید ثانی(۹۶۵ق)، فقیه و عالم نامدار شیعی، در اجازه روایتی که به ابن خازن حائری برای روایت مجمع‌البیان داده است می‌گوید:«این کتابی است که مانند آن تالیف نشده است.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=طبقات مفسران شیعه|تاریخ=۱۳۷۱|نام=عبدالرحیم|نام خانوادگی=عقیقی بخشایشی|ناشر=نشر نوید اسلام|جلد=۲|صفحه=۱۳۵|مکان=قم}}</ref>

حسین نوری(۱۳۲۰)، فقیه و محدث شیعی، در خاتمه کتاب مستدرک الوسائل درباره مجمع‌البیان می‌نویسد:«این کتاب تفسیری است که مفسران جهت استفاده و بهره‌بری در اطراف آن اعتکاف کرده‌اند.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=خاتمة مستدرک‌ الوسائل|تاریخ=۱۴۰۸|نام=حسین|نام خانوادگی=نوری|ناشر=موسسه آل‌البیت(ع) لاحیاء التراث|جلد=۳|صفحه=۶۹|مکان=بیروت}}</ref>

ابن شهرآشوب(۵۸۸ق)، فقیه و مفسر شیعی و از شاگردان طبرسی، در معالم العلماء ضمن احوال طبرسی می‌نویسد:«طبرسی کتابی به نام مجمع‌البیان دارد که بسیار نیکو و زیباست.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=معالم العلماء في فهرست کتب الشیعة و أسماء المصنفین منهم قدیما و حدیثا|تاریخ=۱۳۸۰|نام=محمد بن‌علی|نام خانوادگی=ابن شهرآشوب|ناشر=المطبعة الحدریة|جلد=۲|صفحه=۱۳۵|مکان=نجف اشرف}}</ref>

دکتر حسین کریمیان، محقق و پژوهشگر شیعه، در بخشی از گفتار خود در کتاب «طبرسی و مجمع‌البیان» می‌نویسند:«خصوصیتی که مجمع‌البیان را از دیگر تصانیف مشابه خود ممتاز ساخته است، یکی جامعیت و فراگیر بودن آن نسبت به نکات ادبی، فقهی، تفسیری، تاریخی، حدیثی و کلامی است. نکته قوت دوم: او در نقل اقوال، تعصب به خرج نمی‌دهد، به همه اصناف و فرقه‌ها به یک نگاه می‌نگرد. آنچه را صحیح و معقول باشد می‌پذیرد، و در تقدیم و تاخیر آن، غرض خاصی ندارد.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=طبقات مفسران شیعه|سال=۱۳۷۱|نام=عبدالرحیم|نام خانوادگی=عقیقی بخشایشی|ناشر=نشر نوید اسلام|جلد=۲|صفحه=۱۳۶|مکان=قم}}</ref>

سیدحسن صدر(۱۳۵۴ق)، فقیه و محدث شیعه، در کتاب خود تاسیس الشیعه درباره مجمع‌البیان می‌نویسد:«تفسیر مجمع‌البیان، اسمی است هماهنگ با مسمی، و لفظی است جامع معنی و در ده مجلد قرار دارد. مجمع‌البیان تفسیری است که نظیر آن در جهان اسلام تاکنون نگارش نیافته است. تمام فنون قرآن را با کوتاهترین بیان و نیکوترین وجه عرضه کرده است. این کتاب الحق راهنمای تمام آثار تفسیری است، و بدون تردید، یکی از بهترین و زیباترین تفاسیری است که تا عصر تالیف آن، نظیر آن در جامعیت و گستردگی جمع‌اوری نشده بود. مجمع‌البیان تفسیری است مشحون با غرایب ادبی و نکات دینی و اشارات دقیقی نکته های بدیع ادبی. از این رو مورد اقبال و توجه عالمان دین قرار گرفته است.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=‌تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام|تاریخ=۱۳۷۵|نام=سیدحسن|نام خانوادگی=صدر|ناشر=موسسة الاعلمی للمطبوعات|صفحه=۳۴۰|مکان=قم}}</ref>

آقا بزرگ تهرانی(۱۳۸۹ق)، فقیه و کتاب‌شناس شیعه، در کتاب الذریعه خود درباره مجمع‌البیان می‌گوید:«این تفسیر کتابی است که مثلش نیامده است.

اهميت مجمع البيان به سبب جامعيت، اتقان و استحكام مطالب، ترتيب دقيق، تفسير روشن و سودمند و انصاف در نقد و بررسى آرا است. مرحوم [[قاضى نورالله شوشترى]] مى نويسد: «تفسير كبير او، كه مسمي به مجمع البيان است، در جامعيت او در فنون، فضل و كمال بيان، كافى و دليل وافى است».<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مجالس‌المومنین|سال=۱۳۷۷|نام=قاضی نورالله|نام خانوادگی=شوشتری|ناشر=انتشارات اسلامیه|جلد=۱|صفحه=۴۹۰|مکان=تهران}}</ref>

== الذریعه ==

للشيخ أبي علي الفضل بن الحسن ابن الفضل الطبرسي المتوفى 548 و هو تفسير لم يعمل مثله، عين كل سورة إنها مكية أو مدنية، ثم يذكر مواضع الاختلاف في القراءة، ثم يذكر اللغة و العربية، ثم يذكر الإعراب، ثم الأسباب و النزول، ثم المعنى و التأويل و الأحكام و القصص، ثم يذكر انتظام الآيات أوله: [الحمد لله الذي ارتفعت عن مطارح الفكر جلالته و جلت عن مطامح الهمم عزته‌] و هذا تفسيره الكبير، و قد فرغ من جزئه العاشر من سورة الجمعة إلى آخر القرآن يوم الخميس منتصف ذي القعدة 536 كما أن فراغه من الجزء الأول المنتهي إلى قوله تعالى: فمن خاف من موص جنفا- الآية 178 من البقرة في (27 شعبان 530) و له التفسير الوسيط الموسوم ب جوامع الجامع و الصغير الموسوم ب الكاف الشاف و مختصر المجمع الموسوم ب زبدة البيان للبياضي، و اختصار الزبدة هذه للكفعمي، و تلخيص المجمع أيضا للشيخ شرف الدين يحيى البحراني، و قد مر الجميع في محال ذكرها<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الذریعه الی تصانیف الشیعه|جلد=۲۰|صفحه=۲۴}}</ref>