مقاصد الشریعه: تفاوت میان نسخه‌ها

مقاصد الشریعه (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۸ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۴۵

۷٬۷۹۷ بایت اضافه‌شده ، ۸ نوامبر

بدون خلاصۀ ویرایش

A.rezapour

automoderated، ناظمان (CommentStreams)، trustworthy

۱۵٬۹۹۰

ویرایش

@@ خط ۱۶: / خط ۱۶: @@
 یکی از روش‌های اجتهادی در علم فقه که امروزه درمیان اهل سنت جایگاه ویژه ای پیدا کرده» روش اجتهاد مقاصدی است که این روش نیز مانند سایر روش ها دارای مبانی و ویژگیهای خاص به خود است. مقاصد شریعت اهداف و غایاتی است که شارع در تشریع خود آنها لحاظ کرده است و اساسا احکام شرعی برای تحقق این غایات جعل شده است .مقاصد در حوزه استنباط در تضییق و توسعه روایات. ارزیابی دلالت روایات و به عنوان مرحج در تعارض روایات می تواند نقش مهمی را ایفا کند. مقاصد در حوزه کارایی اجتهاد در قاعده سازی و نظام سازی فقهی و جلوگیری از احتیاط‌های ناروا می تواند نقش آفرینی کند.<ref>گرامی پور، مهدی، و راغبی، محمدعلی، «نقش مقاصد الشریعه در استنباط و کارایی اجتهاد»، فقه نظام ساز، شماره ۴، سال اول، زمستان ۱۴۰۱ش، ص۵۷.      </ref>
+== تیتر ==
+مقصود از مقاصد الشریعه، اهداف خداوند از تشریع احکام اعتباری و عملی است. اصطلاح مقاصد الشریعة در میان اهل سنت رایج است و کتابهایی از گذشته تاکنون در مورد آن نوشته شده است. ولی در میان شیعه به دلیل نوع منابع و ساختار اجتهاد و نیز شرایط تاریخی کمتر دیده می شود و بیشتر اصطلاح حکمت و علت به کار رفته است. مقاصد شارع و نصوص مبین آن در فقه امامیه نمی تواند به عنوان منبع حکم شرعی قرار بگیرد. اما اهل سنت مقاصد شارع و مصلحت را در قالب قیاس، عقل، عرف، سد ذرایع، استحسان و عمدتاً استصلاح (مصالح مرسله) در سند حکم شرعی به کار می گیرند.<ref>گرامی‌پور، مهدی، «جایگاه سندی مقاصد الشریعه در فقه مذاهب اسلامی»،                                     حبل المتین سال اول پاییز 1391 پیش شماره سوم، ص۵۱.</ref>
+ظاهراً از اصولیان و دیگر عالمانی که در گذشته درباره مقاصد الشریعة سخن گفته‌اند، کسی آن را تعریف نکرده است. شاطبی نیز از تعریف دقیق مقاصد در کتاب ''الموافقات'' خودداری کرده است، ولی در توضیح آن می‌گوید: «شارع از تشریع مصالح اخروی و دنیوی را قصد کرده است» (شاطبی، بیتا، ج2، ص25).ص۵۴.
+غزالی در کتاب ''المستصفی'' چنین مینویسد: «مقصود ما از مصلحت محافظت بر مقصود شرع میباشد و مقصود شرع از خلق پنج مورد میباشد که عبارتند از: دین، نفس، عقل، نسل و مال آنها حفظ شود و هر چیزی که متضمن حفظ این پنج مورد باشد، مصلحت است و هر آنچه که موجب فوت این مصالح میشود، مفسده و دفع آن مصلحت است» (غزالی، 1413ق، ج1، ص286).ص۵۵.
+البته برخی از دانشمندان جدید این اصطلاح را تعریف کرده‌اند. ابنعاشور تونسی مقاصد کلی شریعت را اینگونه تعریف می‌کند: مقاصد کلی تشریع، معانی و حکمتهایی است که شارع، آنها را در همه یا بیشتر تشریعات خود در نظر داشته است، به گونه‌ای که اختصاص به نوع خاصی از احکام شریعت ندارد. بنابراین اوصاف شریعت، هدف کلی آن و معانی است که به هنگام تشریع احکام، مورد نظر شارع بوده است و حتی معانی که در برخی از احکام شریعت به چشم نمی‌خورد، اما در بیشتر احکام آن وجود دارد، داخل در این تعریف می‌گردد (علال فاسی، بیتا، ص154). وی سپس مقاصد شرعی خاص شارع را چنین تعریف می‌کند: ویژگیهایی که قانونگذار جهت تحقق مقاصد سودمند برای مردم یا حفظ مصلحتهای عمومی در رفتارهای خصوصی آنان منظور کرده است و از این قبیل است هر حکمتی که در تشریع احکام رفتارهای خصوصی منظور شده، مانند کسب اطمینان در عقد رهن یا برپایی نظام خانواده در عقد ازدواج و از میان بردن زیانهای مستمر در تشریع طلاق (ابنعاشور، 1366ق، ص50).ص۵۵.
+نصوص، متون دینی و عقل سلیم، بر هدفمند بودن شریعت اسلام دلالت دارد، بدون هیچ تردیدی معتبرترین منبع برای تبیین مقاصد شریعت، ''قرآن''، احادیث و عقل است. بنابراین باید در تفسیر مقاصد شریعت به این سه منبع رجوع کرد.ص۵۶.
+آنگونه که کتب فهرست نشان می‌دهد، مسئله مقاصد نزد عالمان شیعی از اواخر قرن سوم رونق می‌گیرد و با عنوان ''کتاب العلل'' تحریر می‌شود، از این کتابها جز نامی در فهرستها اثر دیگری در دست نیست. نخستین اثر بر جای مانده کتاب ''علل الشرایع و الاحکام'' نوشته ابوجعفر محمد بن علی بن حسین (د 381ق) است که در قرن چهارم به رشته تحریر در آمده است. باید توجه داشت که علل الاحکام نیز با مقاصد الشریعة همسو است و معقول نیست که شارع در این دو اهدافی مغایر با یکدیگر را پیگیری کند. بنابراین میتوان بحث از علل احکام را به نوعی بحث از مقاصد دانست. گفتنی است کتابهایی درباره علل پاره‌ای از احکام شرعی نیز در همان زمان نوشته شده است. از آن پس، دیگر آثاری در این زمینه‌ها مشهود نیست، جز اشاراتی کوتاه که در مدخل کتب فقهی صورت گرفته است. به عنوان مثال شهید اول (د 786ق) در کتاب ''القواعد و الفوائد'' به اجمال از این مسئله چنین سخن گفته است: «دلیل حصر آن است که حکم شرعی یا هدف آخرتی دارد و یا هدف برجسته‌اش، دنیا می‌باشد. دسته اول عبادات می‌باشد و دسته دوم یا به لفظ نیازمند است و یا نیازمند نیست. اگر به لفظ نیازمند نباشد، همان احکام [سیاسی] خواهد بود و دسته اول که نیازمند لفظ است، یا لفظ از دو نفر سر می‌زند یا خیر. دسته اول عقود است و دسته دوم ایقاعات» (عاملی، بیتا، ج1، ص30). به جز اینها آثار دیگری که به اهداف فقه و مقاصد شریعت به صورت عام و فراگیر پرداخته باشد، مشاهده نمیشود، اما به صورت جزئی‌تر با عنوان تنقیح مناط یا ملاک حکم در کتابهای اصولی و فقهی اشاراتی موجز به چشم می‌خورد. پیگیری اینها به عنوان بحث مقاصد از آن رو است که اگر فقیهی ملتزم باشد، مناط حکم قابل کشف است و می‌توان آن را منقح ساخت، باید ملتزم شود که در سطحی فراگیر و کلی‌تر می‌توان مقاصد احکام و علل آن را استنباط و استخراج نمود. از این رو به نمونه‌هایی از این دست نیز اشاره می‌شود:
+وحید بهبهانی (د 1206ق) فایده یازدهم از کتاب ''الفوائد الحائریه'' را با عنوان «تنقیح المناط و حجیة القیاس المنصوص العله» به این امر اختصاص داده است (وحید بهبهانی، بیتا، صص145-151).
+صاحب فصول، محمدحسین بن محمدرحیم (د 1261ق) در کتابش صفحاتی را به علیت حکم و تنقیح مناط اختصاص داده است (صاحب فصول، بیتا، صص382-385). این خلاصهای از تاریخچه بحث مقاصد در میان امامیه بود.ص۵۷.
 == تیتر ==