زیارت‌نامه حضرت معصومه: تفاوت میان نسخه‌ها

زیارت حضرت فاطمه معصومه(س) در روایات اهل‌بیت جایگاه والایی دارد و امامان بر ثواب و فضیلت این زیارت تأکید کرده‌اند. امام صادق(ع) قم را حرم اهل‌بیت خوانده و امام رضا(ع) فرمودند هر که با شناخت به حق حضرت معصومه(س) به زیارتش برود، بهشت بر او واجب است. این نشان از مقام بلند حضرت معصومه دارد که مورد تأیید اهل‌بیت قرار گرفته است.

زیارت‌نامه حضرت معصومه(س) از معدود زیارت‌نامه‌هایی است که به امام معصوم منتسب شده و در میان امام‌زادگان نیز این ویژگی نادر است. علامه مجلسی این زیارت‌نامه را با نقل از امام رضا(ع) و از طریق سعد اشعری در آثارش ذکر کرده و روایان آن همگی امامی هستند. با این حال، برخی در اصالت این سند تردید کرده‌اند، اما بر اساس قاعده تسامح در ادله سنن، عمل به این زیارت‌نامه همچنان ارزشمند و مقبول است.

در زیارت‌نامه حضرت معصومه(س)، مفاهیم والایی جا گرفته‌اند. در این متن، مقام شفاعت ایشان مورد تأکید است؛ به طوری که گستره شفاعت او با مقام والایش هماهنگ است. اشاره به اوصاف و ویژگی‌های ایشان و تخاطب قرار دادن معصومین به صورت مخاطب در این زیارت، مورد توجه شارحان و مفسران قرار گرفته است.

زیارت حضرت معصومه در کلام اهل‌بیت، از منزلت ویژه‌ای برخوردار است و روایاتی در اهمیت آن صادر شده است. در این روایات از رحلت حضرت معصومه در قم و ثواب زیارت ایشان خبر داده شده‌است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام۱=هادی|نام خانوادگی۱=دانشور|سال=1378|دوره=|شماره=35|عنوان=سفارشات زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام|صفحه=28-31|ژورنال=فرهنگ کوثر}}</ref> در روایتی امام صادق(ع)، شهر قم را حرم اهل‌بیت معرفی نموده و به مدفون شده یکی از فرزندانش به نام فاطمه در این شهر اشاره کرده‌است. امام در عظمت زیارت این بانو فرمود: هر کس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب است.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص ۲۶۷.</ref> امام رضا(ع) در روایتی به سعد اشعری قمی، به قبر فاطمه معصومه در قم اشاره می‌کند و می‌فرماید: هرکه او را زیارت کند، درحالی‌که عارف به حقش باشد، بهشت برای اوست.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۴۸، ص ۳۱۶.</ref> امام جواد در فضیلت زیارت قبر عمه‌شان فرمود: هر کس عمه مرا در قم زیارت کند بهشت برای اوست.<ref>ابن‌قولویه، جعفر بن محمد. ۱۳۵۶. کامل الزیارات، نجف اشرف، المطبعة المبارکة المرتضویة، ج۱، ص۳۲۴.</ref>

علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار و برخی دیگر از آثارش زیارتنامه‌ای به نقل از امام رضا(ع) برای فاطمه معصومه ذکر کرده‌است.<ref>مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد، بیروت، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۳ق، ص۵۴۸–۵۴۷؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ۱۴۰۳ق، ص۲۶۶–۲۶۷؛ مجلسی، محمدباقر، تحفةالزائر، قم، مؤسسه امام هادی، ۱۳۸۶ش، ص۴.</ref> این زیارت‌نامه که توسط امام به سعد اشعری انشاء شده با اذکار الهی (۳۴ مرتبه الله اکبر، ۳۳ مرتبه سبحان‌الله و ۳۳ مرتبه الحمدلله) آغاز می‌شود. چون به نزد قبر آن حضرت برسی، بالای سر، رو به قبله بایست و «سی و چهار» مرتبه «الله أَکبر» و «سی و سه» مرتبه «سُبْحانَ اللّٰهِ» و «سی و سه» مرتبه «الْحَمْدُلِلّٰهِ» بگو، آنگاه ادامه زیارت خوانده شود.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام۱=هادی|نام خانوادگی۱=دانشور|سال=1378|دوره=|شماره=35|عنوان=سفارشات زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام|صفحه=28-31|ژورنال=فرهنگ کوثر}}</ref>

به عقیده برخی از پژوهشگران دینی، در متن این زیارت، اضطراب‌هایی نیز وجود دارد. این پژوهشگران به تغییر مخاطب در فرازهای پایانی زیارت‌نامه حضرت معصومه(س) انتقاد کرده‌اند؛ به‌ویژه اینکه در بخش‌هایی از متن، خطاب از حضرت معصومه(س) به پیامبر(ص) و سپس به خدا تغییر می‌کند و در نهایت دوباره به حضرت معصومه(س) بازمی‌گردد. علامه مجلسی در احتراز از چنین سخنی، بر این باور است که شاید بخش ابتدایی زیارت‌ها منسوب به امامان معصوم باشد و بخش‌های بعدی، توسط عالمان و دیگر اندیشمندان به متن زیارت افزوده شده باشد.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام۱=حسین|نام خانوادگی۱=مقیسه|سال=1378|دوره=|شماره=25|عنوان=پژوهشی در زیارتنامه فاطمه معصومه(ع)|صفحه=54-58|ژورنال=فرهنگ کوثر}}</ref> متن اصلی این روایت به استناد بحارالانوار چنین است:<ref>{{یادکرد ژورنال|نام۱=حسین|نام خانوادگی۱=مقیسه|سال=1378|دوره=|شماره=25|عنوان=پژوهشی در زیارتنامه فاطمه معصومه(ع)|صفحه=54-58|ژورنال=فرهنگ کوثر}}</ref>

زیات‌نامه حضرت معصومه(س) بعد از زیارتنامه حضرت فاطمه زهرا(س)، تنها زیارت‌نامه مأثور در حق یکی از زنان است. از این بابت این زیارتنامه به یک امام معصوم منسوب است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام۱=هادی|نام خانوادگی۱=دانشور|سال=1378|دوره=|شماره=35|عنوان=سفارشات زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام|صفحه=28-31|ژورنال=فرهنگ کوثر}}</ref> در میان امامزادگان نیز تنها حضرت عباس(ع) و حضرت علی‌اکبر(ع) از زیارتنامه منسوب به امام معصوم برخوردار هستند.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام۱=حسین|نام خانوادگی۱=مقیسه|سال=1378|دوره=|شماره=25|عنوان=پژوهشی در زیارتنامه فاطمه معصومه(ع)|صفحه=54-58|ژورنال=فرهنگ کوثر}}</ref> از ویژگی‌های زیارت فاطمه معصومه نسبت به سایر امام‌زادگان، مأثوره بودن این زیارت‌نامه می‌باشد.<ref>مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد، بیروت، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۳ق، ص۵۴۸–۵۴۷.</ref>

سند این روایت را علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار چنین گزارش می‌کند: «در برخی از کتب زیارات دیدم که «علی‌بن ابراهیم» از پدرش (ابراهیم بن هاشم) از سعد (بن سعد احوص) از حضرت علی بن موسی الرضا(ع) روایت کرده که…». علامه مجلسی همچنین این روایت را با همین سند، در کتاب تحفةالزائر خود نیز نقل کرده است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام۱=هادی|نام خانوادگی۱=دانشور|سال=1378|دوره=|شماره=35|عنوان=سفارشات زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام|صفحه=28-31|ژورنال=فرهنگ کوثر}}</ref>

بر اساس بررسی‌های سندی، همگی راویان این زیارتنامه، امامی و ممدوح بوده‌اند و این روایت باسلسله سند متصل به علامه مجلسی و سید حیدر کاظمی، گزارش شده است. علامه مجلسی خود در مقدمه کتاب تحفةالزائرش، گزارش می‌کند که در این کتاب، تنها روایات معتبر را نقل کرده است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام۱=هادی|نام خانوادگی۱=دانشور|سال=1378|دوره=|شماره=35|عنوان=سفارشات زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام|صفحه=28-31|ژورنال=فرهنگ کوثر}}</ref> با این وجود تردیدهایی در یکی از راویان این حدیث وجود دارد. بر اساس برخی پژوهش‌ها، سعد بن سعد احوص، امکان ملاقات امام رضا(ع) را نداشته است و از این رو مشخص نیست که این سعد، چه کسی است. به همین جهت است که برخی، سند این زیارت را محل نظر دانسته‌اند.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام۱=حسین|نام خانوادگی۱=مقیسه|سال=1378|دوره=|شماره=25|عنوان=پژوهشی در زیارتنامه فاطمه معصومه(ع)|صفحه=54-58|ژورنال=فرهنگ کوثر}}</ref>

در زیارت‌نامه حضرت معصومه(س) که علامه مجلسی آن را در کتاب بحارالانوار نقل کرده عبارت «یَا فاطِمَهُ اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّهِ فَإِنَّ لَکِ عِنْدَ اللهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ؛ ای فاطمه درباره بهشت برایم شفاعت کن، به درستی که برای تو نزد خدا مقامی از مقامات بلند است» آمده است. بزرگان شیعه در بیان مقام شفاعت حضرت معصومه(س) بر این باورند که گستره شفاعت هر شخص با مقام و جایگاه او متناسب است؛ هرچه مقام فرد بالاتر باشد، شفاعت او نیز گسترده‌تر می‌شود. از روایت امام صادق(ع) که فرمودند: «شیعیان من به واسطه شفاعت او همگی به بهشت وارد می‌شوند» می‌توان دریافت که مقام حضرت فاطمه معصومه(س) بسیار والا و شبیه به عصمت است، مقامی که نتیجه دانش و تقوای بالای ایشان است. همچنین گفته شده که سه در از درهای بهشت به سمت قم باز می‌شود، و احتمالاً یکی از این سه در، به حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) اختصاص دارد.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام۱=عباس|نام خانوادگی۱=آزاد|سال=1397|دوره=|شماره=234|عنوان=زیارت عارفانه؛ توصیه‌های عالمانه با محوریت زیارت حضرت معصومه(س)|صفحه=|ژورنال=مبلغان}}</ref>