|
|
خط ۳۸: |
خط ۳۸: |
|
| |
|
| === ج: برخورد با منصور === | | === ج: برخورد با منصور === |
| بخش اخير زندگي امام صادق - عليه السلام - مصادف بود با دوران حكومت منصور. امام صادق - عليه السلام - در ميان بني هاشم به عنوان يك شخصيت معنوي منحصر به فرد مطرح بود.<ref>شذرات الذهب، ج ۱، ص ۲۲۰؛ جهاد الشيعه، ص ۱۰۴.</ref> او در زمان منصور از شهرت علمي برخوردار بوده و مورد توجه بسياري از فقيهان و محدثان اهل سنت بوده است. طبيعي بود كه منصور با توجه به كينه شديدي كه نسبت به علويان داشت، آن حضرت را به شدت زير نظر گرفته و اجازه زندگي آزاد به او نميداد. امام صادق - عليه السلام - نيز همانند پدرانش اعتقاد خود را داير بر اين كه امامت حق منحصر به فرد او بوده و ديگران آن را غصب كردهاند، پنهان نميداشت و برخورد بعضي از اصحاب او در موضوع مفترض الطاعه بودن آن حضرت، نشانگر اعتقاد راسخ شيعه به اين امر است.
| | امام صادق(ع) در زمان منصور از شهرت علمي برخوردار بوده و مورد توجه بسياري از فقيهان و محدثان اهل سنت بوده است. طبيعي بود كه منصور با توجه به كينه شديدي كه نسبت به علويان داشت، آن حضرت را به شدت زير نظر گرفته و اجازه زندگي آزاد به او نميداد. امام صادق - عليه السلام - نيز همانند پدرانش اعتقاد خود را داير بر اين كه امامت حق منحصر به فرد او بوده و ديگران آن را غصب كردهاند، پنهان نميداشت. |
| امام صادق - عليه السلام - در حديثي ميفرمايد:
| | |
| بْنِي الاسلام علي الخمس، علي الصلاه و الزكاه و الحج و الصوم والولايه، قال زراره: فقلت: أي شيء من ذلك أفضل؟ فقال: الولايه أفضل لأنها مفتاحْهْنُّ والوالي هو الدليل عليهن.<ref>وسائل الشيعه، ج ۱، صص ۸ـ ۷.</ref>
| | ابن عنبه مينويسد: منصور بارها تصميم به قتل آن حضرت گرفت ولي خدا او را حفظ كرد.<ref>عمده الطالب في انساب آل ابي طالب، ص ۱۹۵.</ref> |
| اسلام روي پنج اصل استوار است، نماز، زكات، حج، روزه و ولايت. زراره ميگويد: پرسيدم: كدام يك از اينها از اهميت بيشتري برخوردار است؟ فرمود: ولايت، زيرا ولايت كليد اصول ديگر است و والي است كه مردم را به اين مطالب هدايت ميكند.
| | فعاليتهاي امام به طور عمده در پنهاني انجام ميگرفت و آن حضرت مكرر اصحاب خود را به كتمان و حفظ اسرار اهل بيت- عليه السلام - دستور ميداد، چنانكه روايات زيادي در اين زمينه از آن حضرت نقل شده است.<ref>مستدرك الوسائل، ج ۱۲، صص ۲۰۳ـ ۲۹۱.</ref>امام معمولا از رفت و آمد به دربار منصور ـ جز در موارد سرباز ميزد و به همين سبب هم از طرف منصور مورد اعتراض قرار ميگرفت.<ref>مستدرك الوسائل، ج ۱۲، ص ۳۰۷.</ref>چنانكه روزي به آن حضرت گفت: چرا مانند ديگران به ديدار او نميرود؟ امام در جواب فرمود: ما كاري نكردهايم كه به جهت آن از تو بترسيم؛ و از امر آخرت پيش تو چيزي نيست كه به آن اميدوار باشيم؛ و اين مقام تو در واقع نعمتي نيست كه آن را به تو تبريك بگوييم و تو آن را مصيبتي براي خود نميداني كه تو را دلداري بدهيم، پس پيش تو چكار داريم؟<ref>كشف الغمه، ج ۲، صص ۲۰۹- ۲۰۸؛ الامام الصادق _ عليه السلام _، ص ۱۴۱.</ref> بدينگونه بود كه امام نارضايي خود را نسبت به حكومت او ابراز ميداشت. |
| در اين روايت، ولايت به عنوان اصلي مطرح شده كه اجراي ديگر اصول، در گرو وجود آن است. اين روش براي منصور بسيار خطرناك بود. به اين جهت مترصد فرصتي بود تا به بهانهاي امام را به شهادت برساند. ابن عنبه مينويسد: منصور بارها تصميم به قتل آن حضرت گرفت ولي خدا او را حفظ كرد.<ref>عمده الطالب في انساب آل ابي طالب، ص ۱۹۵.</ref>
| |
| فعاليتهاي امام به طور عمده در پنهاني انجام ميگرفت و آن حضرت مكرر اصحاب خود را به كتمان و حفظ اسرار اهل بيت- عليه السلام - دستور ميداد، چنانكه روايات زيادي در اين زمينه از آن حضرت نقل شده است.<ref>مستدرك الوسائل، ج ۱۲، صص ۲۰۳ـ ۲۹۱.</ref> به اين جهت، چگونگي كار امام در تاريخ، به طور دقيق گزارش نشده است، اما همانگونه كه پيش از اين گفتيم، رهبري شيعه به طور مسلم داراي برنامهها و فعاليتهاي پنهاني در جهت انسجام امامي مذهبان بوده، چيزي كه در دورههاي بعد آثارش هويدا گشت. | |
| امام معمولا از رفت و آمد به دربار منصور ـ جز در موارد سرباز ميزد و به همين سبب هم از طرف منصور مورد اعتراض قرار ميگرفت.<ref>مستدرك الوسائل، ج ۱۲، ص ۳۰۷.</ref>چنانكه روزي به آن حضرت گفت: چرا مانند ديگران به ديدار او نميرود؟ امام در جواب فرمود: | |
| ليس لنا ما نخافك من أجله و لا عندك من أمر الآخرة مانرجوك له ولا أنت في نعمة فنهنّيك و لا تراها نقمة فنعزّيك بها، فما نصنع عندك؟<ref>كشف الغمه، ج ۲، صص ۲۰۹- ۲۰۸؛ الامام الصادق _ عليه السلام _، ص ۱۴۱.</ref>
| |
| ما كاري نكردهايم كه به جهت آن از تو بترسيم؛ و از امر آخرت پيش تو چيزي نيست كه به آن اميدوار باشيم؛ و اين مقام تو در واقع نعمتي نيست كه آن را به تو تبريك بگوييم و تو آن را مصيبتي براي خود نميداني كه تو را دلداري بدهيم، پس پيش تو چكار داريم؟ | |
| بدينگونه بود كه امام نارضايي خود را نسبت به حكومت او ابراز ميداشت، چنانكه با توصيههاي سياسي به افراد مانند: «اياك و مجالسة الملوك»<ref>مستدرك الوسائل، ج ۱۲، ص ۳۱۰.</ref>، «بر تو باد كه از همنشيني پادشاهان دوري كني» ياران خود را نيز از همنشيني سلاطين بر حذر ميداشت. و نيز ميفرمود: «كفارة عمل السلطان الإحسانْ إلي الاخوان».<ref>نثر الدر، ج ۱. ص ۳۵۴.</ref> كفاره همكاري با سلطان، نيكي به برادران است.
| |
| آن حضرت عالماني را كه به دربار شاهان رفت و آمد داشتند، از اين كار بيم داده و ميفرمود: الفقهاء أُمناء الرّْسل فاذا رأيتم الفقهاء قد ركبوا الي سلاطين فاتّهموهم.<ref>كشف الغمه، ج ۲، ص ۱۸۴؛ تهذي الكمال، ج ۵، ص ۸۸؛ سير اعلام النبلاء، ج ۶، ص ۲۶۲.</ref>
| |
| فقيهان امناي پيامبرانند، اگر فقيهي را ببينيد كه پيش سلاطين رفت و آمد دارد، او را متهم كنيد.
| |
| روزي منصور از آن حضرت پرسيد:
| |
| يا أبا عبدالله! لِمُ خَلَقُ الله تعالي الذُّباب؟ فقال: ليذِلَّ به الجبابره.<ref>کشف الغمه، ج ۲، ص ۱۵۸؛ تهذيب الكمال، ج ۵. صص ۹۲، ۹۳.</ref>
| |
| اي ابا عبدالله! خدا پشه را براي چه آفريده است؟ فرمود: براي اين كه دماغ زورگويان را به خاك بمالد.
| |
| در نقل ديگري آمده است كه منصور به امام گفت:
| |
| نحن و أنتم في رسول الله سواء، فقال: لو خطب اليكم رسول الله - صلي الله عليه و آله و سلم - قد تزوّج منكم لجاز له و لايجوز أن يتزوّج منّا، فهذا دليل علي أنّا منه و هو منّا.
| |
| نسبت ما و شما به رسول خدا - صلي الله عليه و آله و سلم - برابر است. حضرت فرمود: اگر از دختران شما خواستگاري كند مجاز است اما از ما نميتواند. اين دليل آن است كه ما از او هستيم و او از ما.<ref>محاضراتالادباء، ج ۱، ص ۳۴۴.</ref>
| |
| رواياتي كه تحت عنوان: «لا تحاكموا الي الطاغوت»، «طغيانگران را به داوري انتخاب نكنيد» از امام صادق - عليه السلام - نقل شده، نشانه طرز برخورد وي با قدرت حاكم است. آن حضرت در جواب سؤالي در اين زمينه فرمود:
| |
| ... من تحاكم اليهم ـ السّْلطان و القضّاة ـ في حق او باطل، فانَّما تحاكم الي الطاغوت...<ref>الكافي، ج 7، ص ۴۱؛ تهذيب. ج ۶، ص ۲۱۸، وسائل الشيعه، ج ۱۸، ص ۴۵۳.</ref>
| |
| هر كس داوري در امور خود اعم؛ از حق يا باطل را به آنان ـ حاكم يا قضات منصوب وي ـ واگذار كند، او طغيانگري را به داوري پذيرفته است.
| |
| كساني چنين تصور كردهاند كه امام لزوما بايد در صدد تحريك مردم براي قيام بر ضد حاكميت بر ميآمد. بايد گفت اين باور و عقيده زيديان بود كه در عين داشتن قيامهاي سخت بر ضد حكومت عباسي، داراي پشتوانه فقهي و فرهنگي محكم و ريشه نبودند. چنين امري در تاريخ شيعه بوده كه مذهب اماميه بيشتر در پي تحكيم بنيادهاي فكري خود بوده و شايد همين امر موجب شده تا از همان زمان، نام مذهب شيعه از نام امام صادق - عليه السلام - كه در اين جهت از ساير امامان ممتاز بودند، به عنوان مذهب جعفري شناخته شود.<ref>رجال كشي، ص ۲۵۵.</ref>
| |
| در حقيقت، امامت آن حضرت از اين زاويه بايد مورد بحث واقع شود، امامتي كه در نهايت از سياست فرهنگي به معناي مصطلح آن ميرسد. از اينجا است كه ميتوان به اشتباه فاحشي كه شهرستاني مرتكب آن شده، پي برد. او در مقام وصف برخورد اجتماعي امام مينويسد:
| |
| ما تعرّض للامامة قطُّ ولا نازع أحُداً في الخلافة قطّ.<ref>الملل و النحل، ج ۱. ص ۱۴۷.</ref>
| |
| هرگز به فكر امامت نيافتاده و با كسي بر سر خلافت به مبارزه نپرداخت. در اصل، امام هويت جامعه شيعه را حفظ كرد و در برابر حاكميت، امامت خود را بر اين جامعه استقرار بخشيد و اين خود عين سياست و مبارزه بر ضد حكومت است. در اينجا به عنوان يك شاهد، روايتي را نقل ميكنيم: حسن بن صالح بن حي و يارانش نزد امام صادق - عليه السلام - آمدند. حسن خطاب به آن حضرت گفت:
| |
| يابن رسول الله ما تقول في قول الله تعالي: «أطيعوا الله و أطيعوا الرسول و أُولِي الأمًر منكم»؟ قال: العلماء، فسألوه عن العلماء فقال: الائمة منّا أهل البيت.
| |
| اي فرزند رسول خدا! نظر شما درباره آيه «از خدا و رسول و اولي الامر اطاعت كنيد چيست؟ حضرت فرمود: مقصود علما است. آنها مقصود از علما را پرسيدند، حضرت فرمود: مقصود امامان از ما اهل بيت است.<ref>شرح الاخبار، ج ۳، صص ۲۹۹ـ ۳۰۰.</ref>
| |
|
| |
|
| === د: برخورد امام با نفس زكيه === | | === د: برخورد امام با نفس زكيه === |