خطبه امام سجاد(ع) در شام: تفاوت میان نسخه‌ها

{{درگاه|اندازه=گوچک|امام حسین}}'''خطبه امام سجاد(ع) در شام''' از مشهورترین سخنرانی‌های [[امام سجاد(ع)]] پس از عاشورا که امام ضمن آن توانست مشروعیت [[بنی‌امیه|حکومت اموی]] را متزلزل کند و تبلیغات چهل‌ساله آنان بر ضد امام علی(ع) و اهل‌بیت(ع) را خنثی نماید. خطوط اصلی محتوایی این خطبه بیان جایگاه اهل‌بیت(ع) برای روشن‌شدن میزان ناحق‌بودن عمل دستگاه خلافت نسبت به اهل‌بیت(ع) در [[واقعه کربلا]] دانسته شده است.

بنا بر منابع، خطبه امام سجاد(ع) در شام پس از واقعه عاشورا و زمانی که بازماندگان این رخداد به اسیری به شام برده شدند ایراد شده است. مطابق روایتی یزید به خطیب درباری خود دستور داد بر منبر برود و معاویة بن ابی‌سفیان را مورد ستایش قرار دهد و نسبت به [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] و خاندانش بدگویی کند. خطیب نیز چنین کرد که کارش با اعتراض امام سجاد(ع) و درخواست برای ایراد سخنانی همراه شد؛ درخواستی که در ابتدا با آن موافقت نشد، ولی پس از اصرار مردم با سخنانی امام(ع) موافقت شد.

خطبه امام سجاد(ع) در شام از مشهورترین سخنرانی‌های او و بی‌نظیر، فوق‌العاده و کوبنده خوانده شده است. خطبه‌ای که توانست مشروعیت [[بنی‌امیه]] را متزلزل کند و تبلیغات چهل‌ساله آنان بر ضد [[امام علی(ع)]] و اهل بیت(ع) را خنثی نماید.<ref>شهیدی، سید جعفر، زندگانی علی بن الحسین(ع)، تهران، ۱۳۶۷ش، ص۷۵؛ مکارم شیرازی، ناصر، عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۸۴ش، ص۶۱۰–۶۱۱؛ مدرسی، سید محمدتقی، زندگانی سیدالساجدین حضرت علی بن الحسین(ع)، تهران، انتشارات محبان الحسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ص۶۹.</ref>

این خطبه نشان‌دهنده شجاعت و فصاحت [[امام سجاد(ع)]] و جایگاه او در روشن‌کردن راه حق، از طریق زنده‌کردن پیام نهضت عاشورا، دانسته شده است. گفته شده که این سخنرانی فوراً تأثیر روشنگری برجای نهاد: اعتراض‌ها بر ضد عمل یزید بلند شد، شیون و گریه مجلس را فرا گرفت و جمعی بدون آنکه به خلیفه مسلمانان اقتدا کنند مجلس را ترک کردند.<ref>مکارم شیرازی، عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها، ص۶۱۲.</ref>

برخی محققان، این خطبه را حاوی الگویی برای منبرهای حسینی دانسته‌اند؛ الگویی که با اتکا به آن صاحبان منبرهای حسینی می‌توانند تأثیری ژرف‌تر و شگرف‌تر در دل انسان‌ها بر جای بگذارند.<ref>مدرسی، زندگانی سیدالساجدین حضرت علی بن الحسین(ع)، ص۶۹–۷۰.</ref>

بنا بر منابع، خطبه امام سجاد(ع) در شام پس از [[واقعه عاشورا]] و زمانی که بازماندگان این رخداد به اسیری به شام برده شدند ایراد شده است.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۷۵.</ref> مطابق روایتی [[یزید بن معاویه]] به خطیب درباری خود دستور داد بر منبر برود و، با سوءاستفاده از وضع اسراء، [[معاویة بن ابی‌سفیان]] را مورد ستایش قرار دهد و نسبت به [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] و خاندانش بدگویی کند. خطیب نیز چنین کرد و نسبت به [[امام علی(ع)]] و امام حسین(ع) ناسزاهای فراوان گفت.<ref>مکارم شیرازی، عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها، ص۶۰۴.</ref>

به نقل از منابع، در زمانی که خطیب مشغول راندن این سخنان علیه [[اهل‌بیت(ع)]] بود، [[امام سجاد(ع)]] ناگهان فریاد زد: {{متن عربی|وَيْلَكَ أَيُّهَا الْخاطِبُ! لَقَدِ اشْتَرَيْتَ مَرْضاةَ الَمخْلُوقِ بِسَخَطِ الْخالِقِ، فَتَبَوَّأْ مَقْعَدَكَ مِنَ النَّارِ|ترجمه=واى بر تو اى خطيب! خشنودى مخلوق را با خشم خالق به دست آوردى؟ جايگاهت در آتش دوزخ مهيا باد!}}<ref>سید ابن‌طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطّفوف، تحقیق فارس حسّون، قم، انتشارات اسوه، ۱۴۱۷ق، ص۲۱۹.</ref> سپس امام(ع) رو به یزید کرد و گفت:{{متن عربی|أَتَاْذَنَ لي أَنْ أرْقى هذِهِ الْأَعْوادَ فَأَتَكَلَّمَ بِكَلامٍ فيهِ للَّهِ تَعالى رِضىً، وَلِهؤُلاءِ أَجْرٌ وَثَوابٌ|ترجمه=آيا به من اجازه مى‌دهى كه بر بالای اين چوب‌ها (منبر) بروم و سخنانى بگويم كه سبب خشنودى خداوند متعال گردد و اجر و پاداشى براى اين مردم در پى داشته باشد؟}} یزید درخواست امام(ع) را نپذیرفت؛ زیرا می‌دانست سرانجام این پذیرش رسوایی او خواهد بود. با این حال، مردم اصرار کردند تا یزید اجازه دهد و باز هم یزید نپذیرفت تا آنکه به یزید گفته شد: «به او اجازه بده، زیرا او توانی برای خواندن خطبه ندارد». یزید در برابر درخواست‌کنندگان گفت: «این خاندان علم و فصاحت را به ارث برده‌اند و علم و دانش را با تمام وجود، چشیده‌اند». گفته شده که سرانجام با اصرار فراوان مردم، یزید اجازه داد که امام(ع) بر منبر برود. آنگاه امام(ع) بر منبر رفت و پس از حمد خداوند خطبه مشهور خود را انشاء نمود.<ref>خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین علیه السلام، تحقیق محمد سماوی، قم، انتشارات انوار الهدی، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۷۶.</ref>

خطوط اصلی محتوایی خطبه امام سجاد(ع) در شام بیان جایگاه اهل‌بیت(ع) برای روشن‌شدن میزان ناحق‌بودن عمل دستگاه خلافت نسبت به اهل بیت(ع) در واقعه کربلا دانسته شده است.<ref>مکارم شیرازی، عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها، ص۶۱۱.</ref> امام سجاد(ع) برای رسیدن به این هدف ابتدا به معرفی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، [[امام علی علیه السلام|امام علی(ع)]] و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا(س)]] پرداخت و خود را فرزند آنان و فرزند [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] و [[حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها|حضرت خدیجه(س)]] معرفی کرد.<ref>مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۳۸.</ref>

[[امام سجاد(ع)]] ضمن این خطبه، در راستای معرفی بیشتر اهل‌بیت(ع)، خصلت‌های شش‌گانه والایی را به آنان نسبت می‌دهد؛ خصلت‌هایی چون دانش، بردباری، بخشندگی، فصاحت، شجاعت و محبت در قلب‌های مؤمنان. امام(ع) همچنین هفت ویژگی که موجب فضیلت اهل‌بیت(ع) بر دیگران شده را چنین برمی‌شمرد: اینکه پیامبر(ص)، [[امام علی(ع)]]، جعفر طیار، حمزه عموی پیامبر(ص) و امام حسن(ع) و [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] از این خاندان هستند. امام سجاد(ع) در ادامه به معرفی خود می‌پردازد و خود را وارث بهترین بندگان خدا می‌خواند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۴۵، ص۱۳۸.</ref>

|ای مردم! من فرزند مکه و منایم. من فرزند زمزم و صفایم. من فرزند کسی هستم که حجرالاسود را با ردای خود حمل و در جای خود نصب فرمود. من فرزند بهترین طواف و سعی‌کنندگانم. من فرزند بهترین حج‌گزاران و تلبیه‌گویان هستم. من فرزند آنم که بر بُراق سوار شد. من فرزند پیامبری هستم که در یک شب از مسجدالحرام به مسجدالاقصی سیر کرد. من فرزند آنم که جبرئیل او را به سدرةالمنتهی برد و به مقام قرب الهی و نزدیک‌ترین جایگاه مقام باری تعالی رسید.

|ثُمَّ قَالَ:أَنَا ابْنُ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ أَنَا ابْنُ سَیِّدَةِ النِّسَاءِ انا ابنُ خَدیجهَ الکبری. فَلَمْ یَزَلْ یَقُولُ أَنَا أَنَا حَتَّی ضَجَّ النَّاسُ بِالْبُکَاءِ وَ النَّحِیبِ. وَ خَشِیَ یَزِیدُ لَعَنَهُ اللهُ أَنْ یَکُونَ فِتْنَةٌ. فَأَمَرَ الْمُؤَذِّنَ فَقَطَعَ عَلَیْهِ الْکَلَامَ. فَلَمَّا قَالَ الْمُؤَذِّنُ الله أَکْبَرُ اللهُ أَکْبَرُ قَالَ عَلِیٌّ لَا شَیْءَ أَکْبَرُ مِنَ الله. فَلَمَّا قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ شَهِدَ بِهَا شَعْرِی وَ بَشَرِی وَ لَحْمِی وَ دَمِی. فَلَمَّا قَالَ الْمُؤَذِّنُ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ الْتَفَتَ مِنْ فَوْقِ الْمِنْبَرِ إِلَی یَزِیدَ فَقَالَ مُحَمَّدٌ هَذَا جَدِّی أَمْ جَدُّکَ یَا یَزِیدُ فَإِنْ زَعَمْتَ أَنَّهُ جَدُّکَ فَقَدْ کَذَبْتَ وَ کَفَرْتَ وَ إِنْ زَعَمْتَ أَنَّهُ جَدِّی فَلِمَ قَتَلْتَ عِتْرَتَهُ قَالَ وَ فَرَغَ الْمُؤَذِّنُ مِنَ الْأَذَانِ وَ الْإِقَامَةِ وَ تَقَدَّمَ یَزِیدُ فَصَلَّی صَلَاةَ الظُّهْرِ.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۴۵، ص۱۳۸.</ref>