۶٬۸۵۳
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
== وضعیت دینی در ایران مقارن با جنگهای ایران و روسیه == | == وضعیت دینی در ایران مقارن با جنگهای ایران و روسیه == | ||
ظهور سیاسی عالمان شیعه در تاریخ معاصر ایران را به اوایل قرن نوزدهم میلادی بازگرداندهاند.<ref>پزشکی، محمد و دیگران، انقلاب اسلامی و چرایی و چگونی رخداد آن، قم، نشر معارف، ۱۳۸۱ش، ص۴۰.</ref> در دوران سلطنت فتحعلیشاه قاجار (۱۲۱۲-۱۲۵۰ق)، به دلیل علایق مذهبی شاه، قدرت روحانیان شیعه افزایش یافت و آنان حضور گستردهای در حکومت یافتند. دوره حکومت فتحعلیشاه مقارن با قدرت گرفتن [[عالمان | ظهور سیاسی عالمان شیعه در تاریخ معاصر ایران را به اوایل قرن نوزدهم میلادی بازگرداندهاند.<ref>پزشکی، محمد و دیگران، انقلاب اسلامی و چرایی و چگونی رخداد آن، قم، نشر معارف، ۱۳۸۱ش، ص۴۰.</ref> در دوران سلطنت فتحعلیشاه قاجار (۱۲۱۲-۱۲۵۰ق)، به دلیل علایق مذهبی شاه، قدرت روحانیان شیعه افزایش یافت و آنان حضور گستردهای در حکومت یافتند. دوره حکومت فتحعلیشاه مقارن با قدرت گرفتن [[عالمان اصولی]] پس از تلاشهای [[محمدباقر بهبهانی|آقا محمدباقر بهبهانی]] (۱۱۴۴-۱۲۰۸ق) بود. مباحثات مذهبی میان [[عالمان مشهور اخباری|اخباریان]] و اصولیان در دوران فتحعلیشاه نیز ادامه داشت. شاه شخصاً در این مناظرات مذهبی به نفع اصولیان وارد میشد.<ref>کاظمی موسوی، سید احمد، خاقان صاحبقران و علمای زمان: نقش فتحعلیشاه قاجار در شکلگیری روندها و نهادهای مذهبی نو، تهران، انتشارات آگاه، ۱۳۹۷ش، ص۱۷-۱۹.</ref> | ||
در دوران حکومت فتحعلیشاه نفوذ عالمان شیعه بیش از پیش در دربار و حکومت افزایش یافت. در این دوره، با توجه به تسلط گفتمان مذهبی بر جامعه، رابطهای دوسویه میان حکومت و روحانیت شکل گرفت. شاه قاجار بری جلب حمایت عالمان زمان، فعالیتهای مذهبی چون بازسازی اماکن متبرکه را انجام میداد و به برخی عالمان مناصب دولتی واگذار میکرد. ولی عده بسیاری از عالمان شیعه در این دوره مستقل بودند و قدرت معنوی داشتند و همین موجب توجه و حرفشنوی حکومت از آنان میشد.<ref>برای اطلاع کامل تر ن.ک: الگار، حامد، دین و دولت در ایران (نقش علما در دوره قاجار)، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، انتشارات توس، ۱۳۶۹ش، ص۸۷-۱۲۸. </ref> | در دوران حکومت فتحعلیشاه نفوذ عالمان شیعه بیش از پیش در دربار و حکومت افزایش یافت. در این دوره، با توجه به تسلط گفتمان مذهبی بر جامعه، رابطهای دوسویه میان حکومت و روحانیت شکل گرفت. شاه قاجار بری جلب حمایت عالمان زمان، فعالیتهای مذهبی چون بازسازی اماکن متبرکه را انجام میداد و به برخی عالمان مناصب دولتی واگذار میکرد. ولی عده بسیاری از عالمان شیعه در این دوره مستقل بودند و قدرت معنوی داشتند و همین موجب توجه و حرفشنوی حکومت از آنان میشد.<ref>برای اطلاع کامل تر ن.ک: الگار، حامد، دین و دولت در ایران (نقش علما در دوره قاجار)، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، انتشارات توس، ۱۳۶۹ش، ص۸۷-۱۲۸. </ref> | ||
خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
در دوره اول جنگهای ایران و روس، حکومت برای جلب کمک مالی و نظامی مردم و نخبگان نظامی و ایلاتی را تلاش کرد تا جنگ با روسیه را از نبرد نظامی به نبرد عقیدتی اسلام در برابر کفر تعریف کند. دولت قاجار در این راستا تلاش کرد تا حمله روسها را نه یک حمله نظامی و سیاسی به قلمرو یک حکومت، بلکه حمله به قلمرو اسلام شیعی برای از بین بردن اسلام و مسلط کردن کفر تعریف کند و از این طریق درصدد گرفتن فتاوای جهادی از علمای اصولی برآید تا از طریق آنها به نبرد خود با روسیه مشروعیت بخشند. عالمان برجسته این دوره، اگرچه حکومت قاجار را مشروع نمیدانستند، چون شاهد سقوط سرزمینهای اسلامی به دست کفار بودند به درخواست فتحعلیشاه پاسخ مثبت دادند و رسائل و فتاوایی برای مقابله با روسها نوشتند تا با آنان همراهی کرده باشند.<ref>زرگرینژاد، غلامحسین، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره ۱۵۵، پاییز ۱۳۷۹ش، ص۳۷۸-۳۸۰.</ref> | در دوره اول جنگهای ایران و روس، حکومت برای جلب کمک مالی و نظامی مردم و نخبگان نظامی و ایلاتی را تلاش کرد تا جنگ با روسیه را از نبرد نظامی به نبرد عقیدتی اسلام در برابر کفر تعریف کند. دولت قاجار در این راستا تلاش کرد تا حمله روسها را نه یک حمله نظامی و سیاسی به قلمرو یک حکومت، بلکه حمله به قلمرو اسلام شیعی برای از بین بردن اسلام و مسلط کردن کفر تعریف کند و از این طریق درصدد گرفتن فتاوای جهادی از علمای اصولی برآید تا از طریق آنها به نبرد خود با روسیه مشروعیت بخشند. عالمان برجسته این دوره، اگرچه حکومت قاجار را مشروع نمیدانستند، چون شاهد سقوط سرزمینهای اسلامی به دست کفار بودند به درخواست فتحعلیشاه پاسخ مثبت دادند و رسائل و فتاوایی برای مقابله با روسها نوشتند تا با آنان همراهی کرده باشند.<ref>زرگرینژاد، غلامحسین، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره ۱۵۵، پاییز ۱۳۷۹ش، ص۳۷۸-۳۸۰.</ref> | ||
میرزا عیسی قائممقام فراهانی، وزیر عباس میرزا نایب السلطنه، مسئولیت جمعآوری فتواهای جهاد با روسها را برعهده گرفت. او برای این کار ملا باقر سلماسی و صدرالدین محمد تبریزی را به عراق نزد شیخ جعفر کشف الغطاء و سیدعلی طباطبایی، صاحب ریاض المسائل، فرستاد. او نامههایی نیز برای علمای بلاد، چون میرزای قمی محمدحسین خاتونآبادی (امام جمعه اصفهان)، ملا علیاکبر ایجی و ملا احمد نراقی نوشت. در پاسخ به درخواست قائم مقام، عالمان شیعه رسائل و فتاوایی نوشتند که به دستور عباس میرزا توسط قائممقام در کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد جمعآوری شدند.<ref>قائم مقام بزرگ فراهانی، عیسی بن حسن، احکام الجهاد و اسباب الرشاد، تحقیق غلامحسین زرگرینژاد، تهران، انتشارات بقعه،۱۳۸۰ش، ص۸۲.</ref> | میرزا عیسی قائممقام فراهانی، وزیر عباس میرزا نایب السلطنه، مسئولیت جمعآوری فتواهای جهاد با روسها را برعهده گرفت. او برای این کار ملا باقر سلماسی و صدرالدین محمد تبریزی را به عراق نزد شیخ جعفر کشف الغطاء و سیدعلی طباطبایی، صاحب ریاض المسائل، فرستاد. او نامههایی نیز برای علمای بلاد، چون میرزای قمی محمدحسین خاتونآبادی (امام جمعه اصفهان)، ملا علیاکبر ایجی و ملا احمد نراقی نوشت. در پاسخ به درخواست قائم مقام، عالمان شیعه رسائل و فتاوایی نوشتند که به دستور عباس میرزا توسط قائممقام در کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد جمعآوری شدند.<ref>سپهر، محمدتقی بن محمدعلی، ناسخ التواریخ، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۳ش، ج۱، ص۱۸۴-۱۸۵؛ نیز: قائم مقام بزرگ فراهانی، عیسی بن حسن، احکام الجهاد و اسباب الرشاد، تحقیق غلامحسین زرگرینژاد، تهران، انتشارات بقعه،۱۳۸۰ش، ص۸۲.</ref> | ||
عالمان شیعه در این فتواها فتحعلیشاه را از جانب خود بهعنوان فرمانده سپاه اسلام برای مقابله با روسها منصوب کردند و به او برای اخذ مالیات از مردم برای مقابله با روسها اختیار دادند. برخی معتقدند که این اقدام عالمان را نباید بهعنوان مشروعیتبخشی به حکومت قاجاریه تلقی کرد، بلکه این عمل نوعی تأیید بر نقش عالمان شیعه بهعنوان منبع مشروعیت حکومت قاجار بر اساس نظریه نیابت عامه فقیهان بود.<ref>الگار، دین و دولت در ایران، ص۴۸-۴۹.</ref> | عالمان شیعه در این فتواها فتحعلیشاه را از جانب خود بهعنوان فرمانده سپاه اسلام برای مقابله با روسها منصوب کردند و به او برای اخذ مالیات از مردم برای مقابله با روسها اختیار دادند. برخی معتقدند که این اقدام عالمان را نباید بهعنوان مشروعیتبخشی به حکومت قاجاریه تلقی کرد، بلکه این عمل نوعی تأیید بر نقش عالمان شیعه بهعنوان منبع مشروعیت حکومت قاجار بر اساس نظریه نیابت عامه فقیهان بود.<ref>الگار، دین و دولت در ایران، ص۴۸-۴۹.</ref> | ||
خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
در جنگ دوم ایران و روس، عباس میرزا برای همراهکردن فتحعلیشاه و مردم برای جنگ با روسها و باز پس گرفتن سرزمینهای از دست رفته طی عهدنامه گلستان تصمیم گرفت تا از قدرت عالمان شیعه استفاده کند. او عدهای را مأمور کرد تا به عتبات بروند از ظلم روسها، بر مسلمانان، به سید محمد طباطبایی مشهور به مجاهد، فقیه بزرگ شیعه در آن دوره، شکایت کنند. سید محمد مجاهد پس از دریافت نامههای مردم و نامهنگاری با شاه، به همراه عدهای از علما به ایران آمد. او در ایران، با نگارش نامههایی به عالمان مناطق مختلف از آنها خواست مردم را به جهاد دعوت کنند.<ref>الگار، دین و دولت در ایران، ص۱۴۷-۱۵۰.</ref> | در جنگ دوم ایران و روس، عباس میرزا برای همراهکردن فتحعلیشاه و مردم برای جنگ با روسها و باز پس گرفتن سرزمینهای از دست رفته طی عهدنامه گلستان تصمیم گرفت تا از قدرت عالمان شیعه استفاده کند. او عدهای را مأمور کرد تا به عتبات بروند از ظلم روسها، بر مسلمانان، به سید محمد طباطبایی مشهور به مجاهد، فقیه بزرگ شیعه در آن دوره، شکایت کنند. سید محمد مجاهد پس از دریافت نامههای مردم و نامهنگاری با شاه، به همراه عدهای از علما به ایران آمد. او در ایران، با نگارش نامههایی به عالمان مناطق مختلف از آنها خواست مردم را به جهاد دعوت کنند.<ref>الگار، دین و دولت در ایران، ص۱۴۷-۱۵۰.</ref> | ||
در ۲۶ شوال ۱۲۴۱ق، فتحعلیشاه برای رفتن به سلطانیه از تهران بیرون رفت. سید محمد مجاهد و برخی دیگر از عالمان طراز اول، مانند ملا محمدجعفر استرآبادی، آقا سید نصرالله استرآبادی، ملا محمدتقی برقانی، اندکی پس از ورود شاه به سلطانیه رسیدند. در سلطانیه نمایندهای از سوی تزار روس برای برقراری صلح حاضر شده بود و شاه نیز علاقه چندانی به جنگ نداشت، ولی نظر عالمان شیعه و مردم حاضر در آنجا بر جنگ بود.<ref>سپهر، ناسخ التواریخ، ج۱، ص۳۵۸-۳۵۹؛ نیز: الگار، دین و دولت در ایران، ص۱۵۰-۱۵۱.</ref> در این شرایط فقیهان حاضر به رهبری سید محمد مجاهد فتوا دادند که هرکس از جهاد با روسها کنار بکشد از اطاعت خداوند سر باز زده و از شیطان پیروی کرده است. این فتوا موجب شد تا شاه به جهاد راضی شود و نماینده روسیه را مرخص کند و فرمان جنگ دهد.<ref>سپهر، ناسخ التواریخ، ج۱، ص۳۵۹.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} |
ویرایش